Παρά τη σημαντική τους επίδραση στις διαπροσωπικές σχέσεις και συμπεριφορές, οι γνωστικές ικανότητες δεν έχουν αναδειχθεί επαρκώς ως ερμηνεία για τις προκαταλήψεις. Δύο Καναδοί επιστήμονες, οι Gordon Hodson και Michael A. Busseri, πρότειναν και δοκίμασαν ένα στατιστικό μοντέλο ανάλυσης, όπου οι μειωμένες γνωστικές ικανότητες φαίνεται να συνδέονται με αυξημένες προκαταλήψεις μέσω της υιοθέτησης ακροδεξιών ιδεολογιών και του χαμηλού δείκτη επαφής με άλλες ομάδες.
Αναλύοντας δύο μεγάλα και αντιπροσωπευτικά δείγματα πληθυσμού από ολόκληρη την Αγγλία (15.874 άτομα), οι δύο επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ο χαμηλότερος δείκτης πνευματικών ικανοτήτων κατά την παιδική ηλικία προοιωνίζεται εντονότερο ρατσισμό κατά τον ενήλικο βίο, με ενδιάμεσο σταθμό τις συντηρητικές ιδεολογίες.
Μια δευτερεύουσα ανάλυση δείγματος από τις ΗΠΑ επιβεβαίωσε την επίδραση της μειωμένης ικανότητας για αφηρημένη σκέψη πάνω στην απόκτηση προκαταλήψεων έναντι της ομοφυλοφιλίας με ενδιάμεσο σταθμό τόσο τις αυταρχικές ιδεολογίες όσο και την ελλιπή επαφή με άλλες ομάδες πληθυσμού. Σε όλες τις αναλύσεις υπήρξε φροντίδα ώστε το δείγμα να μην χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένα επίπεδα εκπαίδευσης ή κοινωνικο-οικονομικής θέσης.
Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν ότι οι γνωστικές ικανότητες παίζουν έναν κρίσιμο αν και υποτιμημένο ρόλο στο θέμα των προκαταλήψεων. Οι δύο ερευνητές προτείνουν, ως εκ τούτου, μεγαλύτερη προσοχή στον παράγοντα «γνωστικές ικανότητες» κατά την αναζήτηση μοντέλων ερμηνείας των κοινωνικών προκαταλήψεων.
