Έγκλημα κατά του πολιτισμού στη Λυκόσουρα

Θα κάνω µια πρόβλεψη σαν Σιβύλλα: όλο το καλοκαίρι θα ακούτε για τα γλυπτά της Ακρόπολης (αυτός είναι ο σωστός όρος, καθώς ο Ελγιν λεηλάτησε όλα τα µνηµεία της Ακρόπολης) και θα εξαπατηθείτε πολλές φορές ώστε να βάζετε τα καλά σας ρούχα και να πηγαίνετε στο αεροδρόµιο για να τα υποδεχτείτε µε τιµές αρχηγού κράτους· θα βιώσετε κάτι ανάλογο µε την επίδειξη Dior που προβλήθηκε σαν σταθµός για την προβολή της Ελλάδας και µε το αρχαιολογικό σίριαλ του τύµβου Καστά. Η πολιτιστική κληρονοµιά συχνά εργαλειοποιείται – αφού γίνεται, τουλάχιστον να γίνεται σωστά για να υπάρχει κέρδος. Εγινε µια σωστή, συµβολική αν το θέλετε, κίνηση: η κυκλοφορία των γραµµατοσήµων που παρουσιάζουν τη διχοτόµηση των γλυπτών της Ακρόπολης – συχνά ένα γλυπτό µοιράζεται σε δύο ή και τρία µουσεία ακόµη. Αυτή εξάλλου ίσως είναι η σηµαντικότερη θέση µας, όχι τόσο προς την απολύτως απαθή και µονίµως ισαποστάκισσα UNESCO ούτε προς το ξεκάθαρο ως προς την αντίληψή του Βρετανικό Μουσείο, αλλά απέναντι στην παγκόσµια πολιτισµική συνείδηση. ∆ιότι η διχοτόµηση των γλυπτών είναι έγκληµα κατά του πολιτισµού και ας µη φοβόµαστε να το αποκαλούµε έτσι.

Αναρωτιέµαι αν θα υπάρξει κάποιο γραµµατόσηµο που θα αποτυπώσει τη διχοτόµηση των γλυπτών της Λυκόσουρας. Θα καταγγελθεί η τραγικότητα της περίπτωσης ενός από τα ελάχιστα σωζόµενα λατρευτικά συµπλέγµατα της αρχαιότητας –από έναν εξαιρετικής σηµασίας αρχαιολογικό χώρο της Αρκαδίας που βρίσκεται στην απόλυτη αφάνεια–, το οποίο είναι µοιρασµένο σε δύο µουσεία; Οχι, γιατί το έγκληµα αυτό δεν το έχει διαπράξει το Βρετανικό Μουσείο αλλά η Ελλάδα και είναι παντελώς άγνωστο, άρα ασφαλές. Οπότε δεν συµφέρει να βγει στην επιφάνεια γιατί θα υπάρξουν συνέπειες και θα επιµεριστούν ευθύνες σε έναν κόσµο ιδιαιτέρως ευθυνόφοβο.

Οι λίγοι που έχουµε βρεθεί στη Λυκόσουρα της Αρκαδίας µπορούµε να µιλήσουµε για έναν τόπο απόκοσµο που εκπέµπει ακόµη από τον δικό του χωροχρόνο. Λυκόσουρα, η ιερή πόλη κοντά στο Λύκαιον όρος, η πρώτη πόλη που είδε το φως, η αρχαιότερη όλων, όπως γράφει ο Παυσανίας («Λυκόσουρά ἐστι πρεσβυτάτη, καὶ ταύτην εἶδεν ὁ ἥλιος πρώτην: ἀπὸ ταύτης δὲ οἱ λοιποὶ ποιεῖσθαι πόλεις µεµαθήκασιν ἄνθρωποι»), όπου αν κλείσεις τα µάτια, ακούς πίσω από τα τεράστια δέντρα τις µελωδίες του Πανός. ∆εν υπάρχει κάτι πιο αρχετυπικά αρκαδικό. Στον τόπο αυτό λατρεύτηκε η ∆έσποινα, κόρη της ∆ήµητρας και του Ιππιου Ποσειδώνα, µε το ανοµολόγητο όνοµα που δεν έπρεπε ποτέ να πεις, γι’ αυτό και την αποκαλούσαν απλώς ∆έσποινα και κυρά θεά της βλάστησης και της γονιµότητας. Για τον ναό όπου λατρευόταν µαζί µε τη µάνα της και που προς τιµήν της γίνονταν µυστηριακές τελετές, ο ∆αµοφώντας ο Μεσσήνιος έφτιαξε ένα υπερφυσικού µεγέθους λατρευτικό σύνταγµα στο οποίο απεικονίζονταν η ίδια και η ∆ήµητρα ένθρονες και δίπλα τους ο Ανυτος, ο Τιτάνας που ανέθρεψε τη ∆έσποινα, και η Αρτέµις.

Στις αρχές του 20ού αιώνα ο αείµνηστος έφορος του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης µετέφερε τις κεφαλές των αγαλµάτων και το εκπληκτικό µαρµάρινο ύφασµα της ∆έσποινας στην Αθήνα και άφησε στη Λυκόσουρα τους κορµούς των αγαλµάτων. Ελάχιστοι πλέον γνωρίζουν γι’ αυτά τα λατρευτικά αγάλµατα – είναι αρκετοί όσοι θεωρούν πως ό,τι βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο είναι τα µοναδικά διασωθέντα σπαράγµατα. Οµως στο τοπικό µουσείο, το οποίο ελάχιστοι έχουν επισκεφτεί, εµφανίζεται ολόκληρη η πικρή αλήθεια που τόση προσπάθεια γίνεται να συγκαλυφθεί.

Ο αγώνας ο καλός και η υπουργός που κωφεύει

Η επίσκεψή µου στο µουσείο αυτό ήταν µια απίστευτα θλιβερή εµπειρία. Στη χώρα που µε µοναδική τεχνογνωσία αποκαταστάθηκαν υποδειγµατικά τα εναποµείναντα γλυπτά της Ακρόπολης στο νέο µουσείο της, οι κορµοί των γλυπτών της Λυκόσουρας και τα υπόλοιπα γλυπτά µέλη εκτίθενται σε άθλιες συνθήκες – µια αθλιότητα που ενισχύεται από κακόγουστα αντίγραφα συγκολληµένα στα αυθεντικά γλυπτά που βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τι σας θυµίζει; Ο,τι ακριβώς συµβαίνει στο Βρετανικό Μουσείο, ό,τι συµβαίνει στην Ιριδα, στον Ποσειδώνα, τον Ερµή, στην Αθηνά του δυτικού αετώµατος του Παρθενώνα. Πόσο οξύµωρο είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα, που στηρίζει σχεδόν όλο τον αγώνα της για την επιστροφή των γλυπτών πάνω στον αναίσχυντο διχασµό τους, κάνει ακριβώς το ίδιο µε τα γλυπτά της Λυκόσουρας και διαιωνίζει αυτό το έγκληµα. Καθώς όµως αυτά τα γλυπτά είναι παντελώς άγνωστα –αµφιβάλλω αν ακόµη και η ίδια η υπουργός Πολιτισµού Λίνα Μενδώνη γνωρίζει την ύπαρξή τους στη Λυκόσουρα–, οι συνέπειες για µας παραµένουν ανύπαρκτες.

Τα γλυπτά της Λυκόσουρας όµως πρέπει να µαθευτούν – όχι µόνο να γίνουν γνωστά, αλλά επιπλέον να επανενωθούν µε επιστηµονικό τρόπο στο τοπικό µουσείο, το οποίο πρέπει να ανακαινιστεί χωρίς χρονοτριβή. Οχι µόνο επειδή η επανένωση και η ανάδειξή τους θα προσκοµίσει τεράστιο όφελος στην πολιτιστική µας κληρονοµιά, αλλά και γιατί η επανένωσή τους θα αποτελέσει ισχυρό όπλο στον αγώνα της διεκδίκησης των γλυπτών του Παρθενώνα. Υστερα από τόσα χρόνια πείρας σε αυτό το ζήτηµα θεωρώ ότι η υπόθεση της Λυκόσουρας θα είναι το φως που αναζητούσαµε, θα είναι ο µοχλός πίεσης που ψάχναµε.

Προσπαθούµε να απασχολήσουµε τον Τύπο µε ασήµαντα πράγµατα όταν µπροστά µας είναι µια υπόθεση που θα µπορούσε να µας κάνει έπειτα από καιρό παράδειγµα και πρότυπο. Μια εκστρατεία υποδειγµατικής επανένωσης των γλυπτών της Λυκόσουρας θα προκαλούσε παγκόσµια ευαισθησία και θετικότατες αντιδράσεις. Απαλείφοντας ένα δικό µας έγκληµα, ο κλοιός γύρω από το Βρετανικό Μουσείο θα έσφιγγε και το ανοσιούργηµα της διχοτόµησης των γλυπτών θα γινόταν ακόµη πιο προφανές όταν θα περνούσαµε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας. Αυτό λοιπόν είναι ένα εργαλείο το οποίο είτε το χρησιµοποιούµε είτε το αφήνουµε σε αχρησία εξυπηρετώντας το Βρετανικό Μουσείο – θα ήταν πολύ σηµαντική κίνηση επίσης σε περίπτωση που τελικά καταλήξουµε σε δικαστική διαµάχη µε τη βρετανική πλευρά. Η υπουργός όµως φαίνεται να έχει επιλέξει η Λυκόσουρα να σιωπήσει παρά να λάµψει· έχει επιλέξει να κωφεύει. ∆ική της η επιλογή. Η δική µας είναι να αγωνιστούµε µε θάρρος και έµπνευση. Και θα είναι ένας αγώνας στον οποίο θα βρεθούµε πολλοί.

Ο Κωστής Τάλως είναι διπλωματούχος ξεναγός, ιδρυτής της ομάδας Αθηνολόγιο στο Facebook.