Αυτοκριτική

Του Θεόφιλου Πέτσιου

 

Δεν μου άρεσαν ποτέ οι θεωρίες συνωμοσίας. Για να είμαι απόλυτα ειλικρινής, πάντοτε με γοήτευαν αλλά ποτέ δεν μου άρεσαν. Ίσως γιατί η εφήμερη ικανοποίηση που σου δίνουν σε αφήνει με μια δίψα για επιβεβαίωση που όμως δεν έρχεται ποτέ ολοκληρωτικά – και μένει μετέωρη και ανολοκλήρωτη, σαν ερώτημα χωρίς απάντηση που σε ταλανίζει. Και παρόλο που η φύση μας είναι τέτοια που οφείλουμε να βαδίσουμε προς την αλήθεια, ξαφνικά, απο το πουθενά, έρχεται η πεποίθηση να αντικαταστήσει τη λογική, και γίνεται αυτή η λογική, και εμείς με τη σειρά μας νιώθουμε σημαντικότεροι, καθώς πετύχαμε να σκεφτούμε αντισυμβατικά, βρήκαμε ότι όλα γίνονται για ένα σκοπό, που ο πολύς κόσμος δεν βλέπει -αλλά εμείς βλέπουμε- και, παρόλο που τα γεγονότα εκ φύσεως, είναι απόλυτα ξεκάθαρα μόνο στους υποκινητές τους, ενώ υπόκεινται σε ερμηνείες από τους υπολοίπους,  έρχεται η πεποίθηση να σαρώσει τα πάντα σαν ξερό όχι στη λογική και να μας εναποθέσει στο θρόνο του λυτρωτή των πάντων. Ταυτόχρονα θαυμαστές και θαυμαζόμενοι, παίρνουμε τη μικρή μας δόση ναρκισσισμού. 

Να μην παρεξηγηθώ εδώ, δεν πρόκειται περί γενίκευσης ή αφορισμού. Η αμφισβήτηση που οδηγεί σε απλές καθημερινές κουβέντες είναι ακριβώς η αρχή της αλλαγής. Το πρόβλημα είναι το πλαίσιο στο οποίο λαμβάνει χώρα αυτή η αμφισβήτηση. Και η πρόθεση. Ειδικά η πρόθεση. Το ξέρουμε όλοι λίγο πολύ το πρόβλημα στην Ελλάδα. Από το είμαστε στο εγώ, μέχρι το ποιο είναι το εμείς, το όλοι και το κανείς σε αυτό τον τόπο, σχεδόν μαγικά, το καταλαβαίνουμε όλοι. Είμαστε σίγουρα πολλοί σκεπτόμενοι αλλά δεν υπάρχει κοινή σκέψη, είμαστε πολλοί σοφοί αλλά δεν υπάρχει κοινή σοφία.

Όπως πολύ σωστά το έθεσε ο Γ. Αγγελάκας, ο διχασμός είναι το μεγαλύτερο λάθος μας. Και φυσικά, δεν είναι μόνο ο διχασμός που προσθέτει μία λίθο στο σάκκο που μας τραβάει στον πάτο. η εικόνα είναι πολύ πιο σύνθετη. Αφενός είναι οι καταστάσεις τέτοιες, που οδηγούν σε ξεσπάσματα και πιέζουν για άμεσες λύσεις και αφετέρου, είναι η καταστροφικές συνέπειες της ατομικότητας μέσα σε ένα πλαίσιο κοινωνικής διάλυσης. Όταν δεν έχεις ένα χέρι να πιαστείς και ένα στήριγμα, το ένστικτο της επιβίωσης επικρατεί και πλέον δεν έχουν σημασία οι συνθήκες παρά μόνο η επιβίωση αυτή καθ’ εαυτή. Το αν ή όχι κανείς άγεται και φέρεται, συνιστά υψηλά γράμματα όταν το σημείο στο οποίο πατά είναι κινούμενη άμμος.

Τα πράγματα θα ήταν πολύ πιο απλά, αν από μικροί είχαμε μάθει να κοιτάμε την αλήθεια κατάματα και να ψάχνουμε την αλήθεια στους εαυτούς μας. Αντίθετα, η κοινωνία φρόντισε να μας δείξει την αλήθεια, να μας υποδείξει πρότυπα, να θέσει όρια. Ταυτόχρονα, φρόντισε να μας αποκρύψει όλα αυτά που δεν συμφέρουν την κοινωνική ευστάθεια: τα πρότυπα αλλάζουν από τόπο εις τόπο, το ίδιο και τα πρέπει, τα επιτρέπεται  και τα δεν επιτρέπεται. 

Η παράδοση μας παραδόθηκε, στο χέρι μας είναι να την παραδόσουμε αλλαγμένη ή ίδια και η επιλογή είναι δική μας. Οι κυβερνήσεις, τα πολιτικά συστήματα, τα κοινωνικά πρότυπα, οι θρησκείες, τα συστήματα υγείας, ο έρωτας, το μορφωτικό επίπεδο. τίποτα δεν μένει σταθερό από άκρη σε άκρη της γης αλλά αλλάζουν κατά την κρίση των λαών. Και όμως, ενώ όλα αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά της ζωής ενός ανθρώπου καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό τη στιγμή της γέννησής του και μεταβάλλονται στον ένα βαθμό ή στον άλλον όσο η ζωή παίρνει το δρόμο της, η κοινωνία δεν φρόντισε να το καταστήσει σαφές αλλά αντίθετα μας εμφύσησε μία δυσπιστία απέναντι σε κάθε αλλαγή – μία δυσπιστία που βόλευε πάντοτε αυτούς που μας χτυπάγαν την πλάτη λέγοντας ότι κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν για μας. 

Συνάμα με όλα αυτά, η κοινωνία δεν φρόντισε να δημιουργήσει την αίσθηση της κοινωνικής αλληλεγγύης, που είναι το βασικότερο δομικό στοιχείο της επιβίωσης της ιδίας, διότι δεν αντιμετώπισε στη βάση τους τα βασικά προβλήματα του ατόμου μέσα στον κοινωνικό ιστό.

Η αποσιώπηση ως στοιχείο της Ελληνικής νοοτροπίας, έγινε παιχνίδι πάνω στο οποίο χάσαμε όλοι – και βασικός πυρήνας της είναι η δειλία. Η Ελληνική κοινωνία, φοβάται να κοιτάξει την αλήθεια κατάματα και αποσιωπά τα κομμάτια εκείνα που εγείρουν φόβο. Μερικές αλήθειες είναι καθολικές, όπως το γεγονός ότι όλοι θα πεθάνουμε, αλλά δεν τους δίνουμε πραγματικά σημασία, και αυτό έχει αντίκτυπο σε κάθε πτυχή της ζωής μας, διότι κάθε αλήθεια που κρύβουμε βγάζει και ένα κρίκο από την αλυσίδα που φυλάσσει την ακεραιότητά μας.

 Και είναι πραγματικά αστείο πώς κάποια πράγματα τόσο προφανή είναι ακόμη ταμπού. Ακόμη και αυτή η απλή φράση: θα πεθάνουμε. Κάθε στιγμή που περνάει δεν θα επιστρέψει ποτέ πια και δεν έχουμε ιδέα τι θα συμβεί. Δεν έχουμε ιδέα αν υπάρχει ζωή πριν ή μετά, ό,τι και να λέει η όποια θρησκεία. Στην πραγματικότητα δεν έχουμε ιδέα. Και αυτή η άγνοια δεν έχει καταλαγιάσει μέσα μας και φυτεύει το σπόρο του φόβου. Ο φόβος του θανάτου είναι μία πτυχή μονάχα: υπάρχουν οι φόβοι για τα συναισθήματα που έχουμε, οι φόβοι μήπως δεν είμαστε αρκετοί, μήπως δεν τα καταφέρουμε. Μικρές αλήθειες που αποστρέφουμε το βλέμμα μας και δεν τις κοιτάμε. Ένα ακόμα λιθάρι στο σάκκο.

Σε μία κοινωνία που προμοτάρει τη δειλία, δεν είναι εύκολο κανείς να αποδεχτεί την άγνοιά του και να συμφιλιωθεί με τον εαυτό του. Και αυτό το σύμπλεγμα, το μπλέξιμο που δημιουργείται μέσα μας, προμοτάρει με τη σειρά του την καταστροφολογία, τη δολιότητα και τη νωθρότητα. Δειλιάζουμε κινηθούμε στο άγνωστο, δειλιάζουμε να ανακαλύψουμε μόνοι μας τι πραγματικά πιστεύουμε γιατί φοβόμαστε μην ρεζιλευτούμε. Δειλιάζουμε να δοκιμάσουμε να χτίσουμε γιατί δειλιάζουμε να αποτύχουμε.

Δειλιάζουμε να επαναστατήσουμε γιατί φοβόμαστε μήπως χάσουμε τα δήθεν προνόμια της ανελευθερίας μας. Εξάλλου μεγαλώσαμε με το όποιος θέλει τα πολλά χάνει και τα λίγα. Κουρνιάζουμε κάτω από τις σκιές των προγόνων μας και νιώθουμε μικροί, γιατί δεν ξεδιπλώσαμε τον εαυτό μας στον κόσμο. Σε αυτό το περιβάλλον της δειλίας, έρχεται ο εγωισμός να επικρατήσει της λογικής, η παρόρμηση της σύνεσης και η αερολογία της πράξης. Δίκαιο βαφτίζεται ό,τι θελήσουμε εμείς και η παρέα μας, τη λύση την έχουμε αλλά για κάποιο λόγο οι άλλοι πάνε το καράβι στραβά. 

Ας μην γελιόμαστε. Η ευθύνη του καθενός υπάρχει και δεν σβήνεται, και εκεί που κοιτάει κανείς θα οδηγηθεί. Όσοι χρόνια κοροϊδεύουν και όσοι χρόνια υφίστανται την κοροϊδία, όλοι ξέρουμε καλά το μερίδιο της ευθύνης μας. Από εδώ και έπειτα να δούμε. Ο φόβος αντιμετώπισης του προβλήματος στη ρίζα του θα επιφέρει κλιμάκωση της κατάστασης μέχρις εκεί που δεν θα υπάρχει πια άλλη επιλογή παρά μόνο η αλλαγή. Το ποια θα είναι η μορφή της επανάστασης και πότε θα συμβεί θα το καθορίσουμε όλοι. Ένα λεπτό παύση και ας αρχίσουμε με τους εαυτούς μας.