Αρχεία Φόρεϊν Οφις: Γλυκομίλητος διάβολος ο Ανδρέας

Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών αποχαρακτηρίζει αρχεία του που παρέμεναν απόρρητα για 30 χρόνια, δίνοντάς μας την ευκαιρία να επιστρέψουμε σε σημαντικές περιόδους της Ιστορίας της χώρας μας και να μάθουμε πώς αντιμετώπιζαν οι Βρετανοί διπλωμάτες και αξιωματούχοι την Ελλάδα τότε.
Τα αρχεία του 1980 για την Ελλάδα, που αποχαρακτηρίστηκαν τα τελευταία 24ωρα, ασχολούνται κυρίως με ένα πρόσωπο που έμελλε να αλλάξει για πάντα τις τύχες της χώρας: τον Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος προετοιμαζόταν τότε για τις εκλογές του 1981.

Οι Βρετανοί αξιωματούχοι προσπαθούσαν να σκιαγραφήσουν την προσωπικότητα ενός πολιτικού άνδρα που αποτελούσε αίνιγμα και ενδεχομένως απειλή για τα βρετανικά και δυτικά συμφέροντα.

Οι Βρετανοί εναγωνίως επιχειρούσαν να διαπιστώσουν πώς θα άλλαζε επί ενδεχόμενης πρωθυπουργίας Παπανδρέου η θέση της Ελλάδας ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, ο ρόλος της στο ΝΑΤΟ και η προοπτική στην ΕΟΚ.

Ανάμεσα σε τηλεγραφήματα, αλληλογραφία και εσωτερικές εκθέσεις του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών βρίσκει κανείς προφίλ άλλων Ελλήνων πολιτικών όπως ο Χαρίλαος Φλωράκης και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Ακόμα, τα αρχεία του Φόρεϊν Οφις συμπληρώνουν την εικόνα που είχαν οι Βρετανοί για τα μείζονα ζητήματα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, κυρίως τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό, αλλά και για την ελληνική οικονομία.

Λόγω του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος της τότε Βρετανίδας πρωθυπουργού Μάργκαρετ Θάτσερ για την οικονομία, τα αρχεία του 1980 περιέχουν εκτενείς αναφορές στη γραφειοκρατική, κρατικοκεντρική και προβληματική ελληνική οικονομία που δυστυχώς ηχούν σαν να γράφτηκαν χθες.

Το μεγάλο ελληνικό μυστήριο για το Φόρεϊν Οφις του 1980 ήταν αδιαμφισβήτητα ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ενα χρόνο πριν από τις εκλογές του 1981 διάφοροι Βρετανοί αξιωματούχοι, από τον τότε πρέσβη στην Αθήνα, Ιαν Σάδερλαντ, μέχρι στελέχη του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών, προσπαθούσαν να καταλάβουν το πλήρες εύρος της προσωπικότητας, των κινήτρων και του τρόπου σκέψης του Ελληνα πολιτικού. «Λαϊκιστής και καιροσκόπος, επικίνδυνος για τα βρετανικά και τα δυτικά συμφέροντα», αποφαίνονταν τηλεγραφήματα της εποχής.

«Διάβολος»

Η κυβέρνηση Θάτσερ είχε καλή σχέση και ιδεολογική συγγένεια με την κυβέρνηση Ράλλη. Η προοπτική μιας τόσο μεγάλης αλλαγής στην ηγεσία της χώρας σε κλίμα αστάθειας δεν ενθουσίαζε τους Βρετανούς, ιδιαίτερα δεδομένου του ότι πάσχιζαν να κατανοήσουν τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Εκθεση για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη τον Ιούλιο του 1980 προέτρεπε την κυβέρνηση Θάτσερ να συσφίγξει τις σχέσεις της με τον τότε πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ, ενώ κάποιοι αντιπολιτευόμενοι βουλευτές του βρετανικού κόμματος των Εργατικών σημείωναν ότι ο «λαϊκισμός και ο καιροσκοπισμός» του Παπανδρέου τον καθιστούσαν «όχι πραγματικό σοσιαλιστή».

Ο Βρετανός πρέσβης στην Αθήνα, Ιαν Σάδερλαντ, χαρακτήριζε το ΠΑΣΟΚ ως «ορχήστρα του ενός», επισημαίνοντας ότι ολόκληρο το οικοδόμημα του κόμματος ήταν χτισμένο γύρω από τη χαρισματική και σαγηνευτική προσωπικότητα του Ανδρέα, για τον οποίο έγραφε χαρακτηριστικά: «Είναι ο πιο επικίνδυνος άνδρας στην ελληνική πολιτική. Ενας γλυκομίλητος και γοητευτικός διάβολος».

Ο πρέσβης Σάδερλαντ επισήμαινε ότι η ιδεολογία του Παπανδρέου ήταν ένα καιροσκοπικό κράμα «λαϊκισμού, σοσιαλισμού, αντιΝΑΤΟϊσμού, αντιαμερικανισμού». Τόσο εκείνος όσο και άλλοι Βρετανοί αξιωματούχοι παρατηρούσαν, ωστόσο, ότι καθώς ζύγωνε η ώρα της κάλπης ο Ανδρέας έβαζε νερό στο κρασί του και μετρίαζε τη ρητορική του.

Ο Σάδερλαντ επισήμαινε σε τηλεγράφημα του καλοκαιριού του ’80: «Γίνεται λιγότερο δογματικός και περισσότερο πραγματιστής όσο πλησιάζουν οι εκλογές».

«Θέλει να τον αποκαλούμε πρόεδρο», σημείωνε ο Βρετανός διπλωμάτης που συνόδευε τον Ανδρέα Παπανδρέου κατά την επίσκεψή του στο Λονδίνο τον Νοέμβριο του 1980.

Το ταξίδι ήταν η ιδανική ευκαιρία για τους Βρετανούς να παρατηρήσουν από κοντά τον άνθρωπο που εκτιμούσαν ότι σε μερικούς μήνες θα γινόταν πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Οι εντυπώσεις που άφησε ο Παπανδρέου ήταν καλύτερες από ό,τι ανέμεναν οι Βρετανοί αξιωματούχοι, οι οποίοι διαπίστωσαν πως ο πρέσβης Σάδερλαντ είχε δίκιο: ο Ελληνας πολιτικός ήταν λιγότερο δογματικός και πιο συζητήσιμος από ό,τι φοβούνταν. Εσωτερικό έγγραφο του Φόρεϊν Οφις για την επίσκεψη, πάντως, σημείωνε ότι η διάθεση του Παπανδρέου για συνεννόηση και ανταλλαγή απόψεων ενδεχομένως και να ήταν απόδειξη του καιροσκοπισμού του και της δυνατότητάς του να αλλάζει προσωπείο ανάλογα με το ακροατήριο.

Με τους Εργατικούς

Ο Παπανδρέου είχε συναντήσεις με την ηγεσία του κόμματος των Εργατικών, που τότε βρισκόταν στην αντιπολίτευση.

Ανάμεσα στους βουλευτές που είδε ήταν και ιστορικά στελέχη του κόμματος, όπως ο Μάικλ Φουτ, ο Τόνι Μπεν και η Μπάρμπαρα Καστλ. Αφησε πολύ καλές εντυπώσεις στους Βρετανούς Σοσιαλιστές, οι οποίο σημείωναν μετέπειτα πως οι απόψεις τους ταυτίζονταν περισσότερο από όσο θα περίμενε κανείς, ακόμα και για τα θέματα της ΕΟΚ.

Το Λονδίνο δεν επιθυμούσε η επίσκεψη Παπανδρέου να προσελκύσει το ενδιαφέρον των ελληνικών εφημερίδων, αφού εξακολουθούσε να στηρίζει την κυβέρνηση Ράλλη και δεν ήθελε να προσθέσει κύρος στον αρχηγό του ΠΑΣΟΚ.

Παρ’ όλα αυτά, έγγραφα σημειώνουν ότι στην Ελλάδα η επίσκεψη ερμηνευόταν ως αποδοχή του Παπανδρέου από τις μεγάλες δυνάμεις και ο ίδιος δεν έκανε τίποτα για να αλλάξει αυτή την εντύπωση.

Σταθερότητα

Οι Βρετανοί δεν έκρυψαν ποτέ την προτίμησή τους για τις κυβερνήσεις Καραμανλή και Ράλλη, τις οποίες θεωρούσαν πιο κοντά σε αυτή της Θάτσερ και ευνοϊκότερες για τα βρετανικά και τα δυτικά συμφέροντα. Αλληλογραφία από τον πρέσβη Σάδερλαντ μετά το καλοκαίρι του ’80, αλλά και εσωτερικές εκθέσεις του Φόρεϊν Οφις από τους ίδιους μήνες, αποκαλύπτουν την ανησυχία των Βρετανών όχι μόνο για την προσωπικότητα και τους στόχους του Παπανδρέου αλλά για μια πιθανή πολιτική-συνταγματική κρίση.

Οι Βρετανοί φαίνεται πως είχαν έναν μόνιμο φόβο για νέο πραξικόπημα, και αρκετά τηλεγραφήματα από το 1980 επικεντρώνονται στο ενδεχόμενο ρήξης του Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Καραμανλή με τον πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου, και τι ρόλο μπορεί να διαδραμάτιζε ο στρατός σε μια τέτοια κατάσταση. Μέχρι τον Νοέμβριο του 1980, πάντως, φαίνεται ότι στο Φόρεϊν Οφις δεν απέκλειαν αλλά δεν θεωρούσαν πιθανό νέο πραξικόπημα, ενώ πίστευαν ότι η στάση του στρατού θα εξαρτιόταν πλήρως από αυτή του Παπανδρέου σε περίπτωση εκλογικής του νίκης.

Δεν χωρά αμφιβολία ότι η κυβέρνηση Θάτσερ προτιμούσε τη «Σταθερότητα» του «μοναχικού και αυταρχικού» αλλά φιλοδυτικού και μεταρρυθμιστή Καραμανλή από την «Αλλαγή» του «επικίνδυνου» Παπανδρέου, όμως διακρίνει κανείς τη σταδιακή παραδοχή στους βρετανικούς διπλωματικούς κύκλους ότι θα έπρεπε να συνηθίσουν την ιδέα της συμμαχίας με τον Παπανδρέου.

Παράλληλα, έκθεση για την Ελλάδα σημείωνε ότι πουθενά αλλού στη δυτική Ευρώπη δεν παρατηρεί κανείς τέτοιο χάσμα ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά.
http://www.enet.gr