Αιώνιο RESPECT στην Aretha Franklin

Γράφει ο Αντώνης Μποσκοΐτης

Υπάρχουν κάποιοι καλλιτέχνες που τους ανακαλύπτεις μια ορισμένη στιγμή στη ζωή σου, εντρυφείς σ’ αυτούς, τους τοποθετείς στο θρόνο που δικαιωματικά τους ανήκει και τους αφήνεις εκεί, αμόλυντους, έτοιμος να ανατρέξεις πάλι ανά πάσα στιγμή. Κάποιοι καλλιτέχνες, επίσης, που όρισαν πολιτισμό σε διεθνές επίπεδο και που η τέχνη τους ταυτίστηκε με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους κοινωνικούς αγώνες.

Να, η Aretha Franklin, ας πούμε, που έφυγε χθες από τη ζωή σε ηλικία 76 ετών, χτυπημένη από τον παγκρεατικό καρκίνο, τον οποίο πάλευε από το 2010: Αν η προκάτοχος της, Billie Holiday, ερμήνευσε το περίφημο ”Strange fruit” στα 1939, μιλώντας πρώτη φορά για το απάνθρωπο λιντσάρισμα των μαύρων, η Aretha σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά, τον Απρίλιο του 1967, μπαίνοντας στο χίπικο ”Summer of Love” εκείνης της χρονιάς, ερμήνευσε το ”Respect” του Otis Redding, τραγούδι – σήμα κατατεθέν για το φεμινιστικό κίνημα. 

Έφτασα σ’ αυτήν αρχικά μέσω της Janis Joplin. Στο διπλό βινύλιο με τίτλο ”Janis”, που είχε κυκλοφορήσει πέντε χρόνια μετά το θάνατο της καλλιτέχνιδας, υπήρχε η σύνθεση του Henry Glover, ”Drown in my own tears”, live με τη νεαρότατη Joplin από κάποιο κλαμπ του Τέξας, το 1963 ή ’64. Το ίδιο τραγούδι, στενόχωρο και μελαγχολικό, θα έκανε δικό της η Aretha Franklin το 1967, αλλά με έναν άλλο τρόπο, σχεδόν δοξαστικό θα λέγαμε. Η Aretha δεν τραγουδούσε jazz ή rock, ούτως ή άλλως. Έμελλε να γίνει η αδιαφιλονίκητη βασίλισσα της soul και όχι τυχαία: Ήταν συνηθισμένο να αποδίδεται ένας τέτοιος τίτλος τιμής σε μαύρους καλλιτέχνες που υπέφεραν από την Κου Κλουξ Κλαν και το καθεστώς σκλαβιάς. Η Aretha έγινε, λοιπόν, Βασίλισσα της soul, όπως βασιλιάδες ήταν για την πρώιμη jazz και τα blues ο Duke Ellington και ο Count Basie.

Μία δεκαετία έπρεπε να περιμένει γι’ αυτόν τον τίτλο και το ενδέκατο κατά σειρά άλμπουμ της, το ”I never loved a man the way I love you”, με το ”Respect” και το ”Drown in my own tears” μέσα – ένα άλμπουμ που τότε το περιοδικό ”Rolling Stone” είχε ελαφρώς σνομπάρει, ασχέτως αν σήμερα θεωρείται ένας δίσκος – σταθμός της παγκόσμιας μουσικής σκηνής.

Ο πρώτος δίσκος της Aretha Fraklin είχε βγει στα 1956, όταν εκείνη ήταν 14 ετών. Λεγόταν ”Songs of Faith” και όπως μαρτυρά ο τίτλος, περιείχε gospel με την ίδια στο πιάνο και το τραγούδι live από την Εκκλησία των Βαπτιστών του New Bethel στο Ντιτρόιτ. Επρόκειτο για την εκκλησία του πάστορα πατέρα της, του ακτιβιστή Αιδεσιμότατου Clarence LaVaughn Franklin. Από τον γάμο του με τη Barbara Siggers, επίσης εξαιρετική τραγουδίστρια gospel, η οποία πέθανε νεότατη, είχαν έρθει στον κόσμο τα τέσσερα παιδιά τους: Πρώτη η Erma το 1938 (δοθείσης ευκαιρίας ας πω ότι ουδέποτε μου άρεσε η διασκευή της Erma Franklin στο ”Piece of my heart” των Janis Joplin, Big Brother & The Holding Company), μετά ο Cecil και η Aretha το 1940 και το 1942 αντίστοιχα και τέταρτη η Carolyn το 1944 – με το θάνατο της Aretha, κανένα μέλος πλέον από την οικογένεια δεν είναι εν ζωή.

Ο C. L. Franklin ήταν και ο μάνατζερ της Aretha και άφησε ”ελεύθερη” την κόρη του, όταν εκείνη θέλησε να εγκαταλείψει τα gospel και να ασχοληθεί με την pop μουσική, επηρεασμένη από τον αγαπημένο της καλλιτέχνη, Sam Cooke. Το ταλέντο της ξεδιπλώνεται γρήγορα και όλοι βλέπουν πως το νεαρό κορίτσι θα κατακτήσει το μουσικό στερέωμα μέσα από ένα νέο ιδίωμα που εμπεριείχε τους jazz βοκαλισμούς, το χορό, τα blues, το doo-wop και το rhythm’ n’ blues, τη soul μουσική τελικά, που έμελλε να σαρώσει απ’ άκρη σ’ άκρη τις ΗΠΑ εκεί γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1950 – αρχές του ’60. 

”Η Aretha έχει όλα τα προσόντα μιας σούπερ σταρ” έγραφε στο σημείωμα του άλμπουμ ”I never loved a man the way I love you” το 1967 ο Jerry Wexler, βασικό στέλεχος της τότε Atlantic Records. Έγραφε κι άλλα, βέβαια, ο Wexler, για το πως η Aretha μάγευε τους πάντες στο στούντιο όταν έπαιζε πιάνο, με έναν τρόπο που μόνο μ’ αυτόν του Ray Charles θα μπορούσε να συγκριθεί. Και κατέληγε ως εξής: ”Η Aretha είναι ένα εκπληκτικό ανθρώπινο πλάσμα”!

Τι παράξενο τώρα να σκέφτομαι πως το εν λόγω βινύλιο είχε φτάσει στα χέρια μου μέσω του σκηνοθέτη Νίκου Κούνδουρου! Κάποτε, λοιπόν, που σκάλιζα τη δισκοθήκη του Πάπα του ελληνικού σινεμά, μου είχε προξενήσει εντύπωση που δεν διέθετε ούτε έναν rock δίσκο: Μόνο χριστιανορθόδοξες λειτουργίες από μοναστήρια της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας, πολλή κλασική μουσική, Dolly Parton και Aretha Franklin! ”Τι να το κάνεις το rock άμα ακούς αυτήν εδώ;” τον θυμάμαι να μου λέει και να μου προσφέρει το ”I never loved a man…” Έπειτα μιλήσαμε αρκετά για την κινηματική της δράση στα κοσμογονικά sixties, για τη συμβολή της στη μουσική των μαύρων που έμπαινε στα charts και διεκδικούσε Grammys, με λίγα λόγια για το πόσο σημαντική υπήρξε η συγκεκριμένη καλλιτέχνιδα.

Εγώ πάλι γιατί είχα την αίσθηση ότι η Aretha Franklin θα κόντευε τα 90; Μάλλον στην τόσο έντονη δράση της θα οφειλόταν, καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αι., από την πρώτη στιγμή που πραγματικά κατέκτησε το μουσικό στερέωμα: Αξέχαστη η συμμετοχή της ως σερβιτόρα στην κινηματογραφική κωμωδία ”The Blues Brothers” το 1980, ένα υπέροχο ντουέτο της με τον George Michael των WHAM το 1987, αλλά και συλλογές της σε φθηνά βινύλια που εξακολουθούσα να ξετρυπώνω από το Μοναστηράκι ή από τα δισκοπάζαρα του Άμστερνταμ και του Βερολίνου.

Το ίδιο πολυκύμαντος υπήρξε και ο ιδιωτικός της βίος. Μητέρα έγινε πρώτη φορά στα 12 της, το 1955, και μέχρι το 1970 είχε γεννήσει συνολικά τέσσερα αγόρια με τέσσερις διαφορετικούς πατεράδες. Δύο γάμους είχε κάνει με τον πρώτο να διαλύεται εξ αιτίας της βίαιης συμπεριφοράς του συζύγου της και τον δεύτερο εξ αιτίας ενός τρίτου προσώπου που μπήκε στη ζωή της. Φανατική καπνίστρια, πάλευε για χρόνια και με τον αλκοολισμό.

Στενή φιλία συνέδεε την Aretha με τη Dionne Warwick και τη Cissy Houston, τη μητέρα της Whitney Houston, την οποία και είχε γνωρίσει στις αρχές των 70s, απ’ όταν ήταν παιδούλα. Κι όταν η Whitney πέθανε από overdose το 2012, το σπασμένο πόδι της δεν επίτρεψε στην Aretha να παραστεί στην κηδεία. ”Ο Θεός μόνο ξέρει πόσο ήθελα να είμαι εκεί” ήταν τα λόγια της απέναντι στην, εν ζωή σήμερα, μητέρα της Whitney Houston και φίλη της, καθώς και στους επικριτές της για την τρανταχτή απουσία της από την εξόδιο τελετή. 

Το 2009 η Aretha είχε τραγουδήσει στην ορκωμοσία του Ομπάμα, ως υποστηρίκτρια των Δημοκρατικών. Ήταν τότε που ξεκινούσαν και οι σοβαρές περιπέτειες με την υγεία της. Από το 2010, για την ακρίβεια, φημολογείτο ότι είχε διαγνωστεί με όγκο στο πάγκρεας, κάτι που η ίδια δεν ήθελε να μαθευτεί και στις συνεντεύξεις της αναφερόταν μόνο σε προβλήματα, απ’ τα οποία φιλοδοξούσε να ανακάμψει πλήρως. Χαρακτηριστικό είναι πως στις τελευταίες δημόσιες εμφανίσεις της ήταν τρομερά αδυνατισμένη, ενόσω προγραμμάτιζε συναυλίες, που άλλοτε ακύρωνε και άλλοτε πραγματοποιούσε. Και εν τω μεταξύ τον Νοέμβριο του 2017, λίγους μήνες πριν το θάνατο της, κυκλοφόρησε ολοκαίνουργιο άλμπουμ και τραγούδησε στην επέτειο των 25 χρόνων από την ίδρυση του Elton John AIDS Foundation. Αυτή ήταν και η τελευταία της παράσταση μπροστά σε κοινό. 

Η Aretha Franklin πέθανε χθες, όπως έγινε γνωστό, 16 Αυγούστου του 2018, στο σπίτι της στο Ντιτρόιτ, έχοντας στο πλάι της τους φίλους της και την οικογένεια της. Ήταν 76 ετών και ως αιτία θανάτου αναφέρεται ο καρκίνος στο πάγκρεας, η ίδια αρρώστια απ’ την οποία είχαν χάσει τη ζωή τους ο αδερφός της, Cecil, και οι δύο αδερφές της, Carolyn και Erma.

Η παγκόσμια κοινότητα θρηνεί για μία μοναδική καλλιτέχνιδα που η soul μουσική, η κουλτούρα των μαύρων και ο πολιτισμός από το δεύτερο ήμισυ του 20ου αι. και μετά, της χρωστάνε πολλά.

Ακούστε τη ξανά όπως ερμηνεύει το επαναστατικό ”Respect” του Otis Redding και το ”I say a little prayer” των Bert Bacharach – Hal David. Ειδικά το δεύτερο, ελάχιστοι μάλλον θα γνωρίζουν πως δεν ήταν τίποτα άλλο από μία προσευχή ενός κοριτσιού που ο σύντροφος του πολεμάει στο Βιετνάμ!