Το Πολιτικό Κόμμα: Ένα πράσινο βιβλίο εξηγεί «τι είναι αυτό που το λέμε… Κόμμα»

Στα βιβλιοπωλεία κυκλοφορεί το νέο βιβλίο της σειράς Βασικές Έννοιες του Ινστιτούτου ΕΝΑ, με κεντρικό θέμα «Το πολιτικό κόμμα», το οποίο υπογράφει ο  διδάσκων Πολιτικής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήµιο Αθηνών και συντονιστής του κύκλου πολιτικής ανάλυσης του ΕΝΑ Κώστας Ελευθερίου.

Στο εκτενές έργο περίπου 400 σελίδων ο Κώστας Ελευθερίου καταπιάνεται με την ομολογουμένως «δύσκολη» έννοια του πολιτικού κόμματος, η οποία πέραν της περιπλοκότητάς της, δέχεται εδώ και πολλές δεκαετίες πολλαπλές επικρίσεις που ολοένα και εντείνονται όσο το αίσθημα της έλλειψης εκπροσώπησης «αγγίζει» μεγαλύτερα κοινωνικά τμήματα.

Το βιβλίο ξεκινά με τις βασικές ιδιότητες και τους ορισμούς του κομματικού φαινομένου και στη συνέχεια κάνει μια εις βάθος αναφορά στους τύπους πολιτικών κομμάτων που συναντάμε, τις λειτουργίες τους και τους τρόπους πολιτικής δράσης τους.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο Ελευθερίου κωδικοποιώντας την τυπολογία των κομμάτων ξεπερνά την παραδοσιακή κατηγοριοποίηση των κομμάτων προσθέτοντας στους τέσσερις ήδη γνωστούς κομματικούς τύπους (στελεχών, μαζών, πολυσυλλεκτικά, καρτέλ) δύο ακόμη τύπους που μόνο τα τελευταία χρόνια αρχίζουν να καταγράφονται στη διεθνή βιβλιογραφία: το ψηφιακό κόμμα και το κινηματικό κόμμα. 

Πρόκειται για ένα ευκολοδιάβαστο βιβλίο, το οποίο όμως θα μπορούσε να σταθεί αυτοτελώς και ως πανεπιστημιακό σύγγραμμα, αφού το κομματικό φαινόμενο είναι ένα από τα πιο δυναμικά στοιχεία των σύγχρονων δημοκρατιών και η ανάλυσή του είναι αδύνατον να παραμένει στάσιμη, τη στιγμή που τα ίδια τα κόμματα μεταμορφώνουν συνεχώς τα επιμέρους στοιχεία τους, στο πλαίσιο της μοναδικής αλληλεπίδρασης που έχουν με την κοινωνία. Το Πολιτικό Κόμμα του Ελευθερίου αποτελεί την πλέον σύγχρονη ανάλυση του κομματικού φαινομένου, φροντίζοντας να διατηρεί τη θεωρητική βάση πάνω στην οποία στήθηκαν και αναπτύχθηκαν.

Σε συνέντευξη που παραχώρησε ο Κώστας Ελευθερίου στο Documento και τον Παναγιώτη Φρούντζο, μεταξύ άλλων ο συγγραφέας απαντά και στην «ερώτηση του ενός εκατομμυρίου» της εποχής μας για το αν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία χωρίς κόμματα, αλλά και για το αν πράγματι τα κόμματα αποκλείουν τους πολίτες από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Ακολουθεί απόσπασμα της συνέντευξης στον Παναγιώτη Φρούντζο την οποία μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη εδώ.

Στη µελέτη σας αναφέρετε ότι «δεν µπορεί να υπάρξει δηµοκρατία χωρίς πολιτικά κόµµατα». ∆εν θα µπορούσε να υπάρξει δηµοκρατία χωρίς κόµµατα;

Κ.Ε.: Τα κόµµατα είναι δεµένα µε την εµπειρία της νεωτερικής δηµοκρατίας. Αυτό πρακτικά σηµαίνει ότι η διαµόρφωση των φιλελεύθερων δηµοκρατικών θεσµών αλλά και η εµβάθυνση της συµµετοχής των πολιτών στις διαδικασίες τους διήλθαν µέσα από την κοµµατική παρέµβαση, µέσα από την προνοµιακή θέση του κοµµατικού θεσµού στη σχέση κράτους και κοινωνίας. Προφανώς και τα πράγµατα δεν είναι στατικά ούτε αµετακίνητα. Ο κοµµατικός θεσµός εξακολουθεί να αναπαράγεται διαµέσου των υλικών προϋποθέσεων της νεωτερικότητας· παρά ταύτα, ο µετασχηµατισµός αυτών των προϋποθέσεων µπορεί να µεταβάλει και τον τρόπο µε τον οποίο τελείται η εκπροσώπηση ή οργανώνεται η δηµοκρατία. ∆εν υπάρχει κάποιο ουσιοκρατικό περιεχόµενο στον ρόλο του κόµµατος· είναι προϊόν ιστορικών συνθηκών και εάν αυτές εκλείψουν, είναι πιθανό να εκλείψει και το ίδιο και να πάρει τη θέση του κάποια άλλη πολιτική ή συλλογική µορφή.

Για πολλούς τα κόµµατα δεν είναι παρά απρόσωποι µηχανισµοί που αποκλείουν τους πολίτες από κρίσιµες αποφάσεις που αφορούν τη ζωή τους.

Κ.Ε.: Αυτή ήταν µια βασική αντικοµµατική κριτική που λειτούργησε σαν βάση για τον λεγόµενο σιδερένιο νόµο της ολιγαρχίας του Ρόµπερτ Μίχελς, όπου χαρακτηριστικό των κοµµατικών οργανώσεων είναι η αναπόφευκτη συγκρότηση ενδιάµεσων και επαγγελµατοποιηµένων γραφειοκρατικών στρωµάτων µε ιδιοτελή συµφέροντα, που διαµεσολαβούν τη σχέση κοµµάτων και κοµµατικών βάσεων. Από την άλλη πλευρά, τα κόµµατα επειδή δεν επιθυµούν να ασκήσουν πίεση στην εξουσία όπως θα έκανε ένα συνδικάτο, αλλά διεκδικούν την άσκηση της εξουσίας λειτουργούν σαν µηχανισµός εµπλοκής των πολιτών στη διαµόρφωση πολιτικών προγραµµάτων ή και πολιτικών και εντέλει στην άσκηση εξουσίας. Το κλειδί είναι η εσωκοµµατική δηµοκρατία. Εφόσον αυτή οργανώνεται λειτουργικά, περιεκτικά και ουσιαστικά, τότε διαµέσου του κόµµατος ο πολίτης µπορεί να επηρεάσει καταστάσεις. Βέβαια, τις τελευταίες δεκαετίες η τάση είναι προς την αντίθετη κατεύθυνση, της συρρίκνωσης της εσωκοµµατικής δηµοκρατίας. Αυτό αποτελεί βασική εκδήλωση της λεγόµενης κρίσης των κοµµάτων που τα καθιστά αποδέκτες µιας ολοένα διευρυνόµενης κοινωνικής δυσπιστίας.

Mε αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου Το Πολιτικό Κόμμα του Κώστα Ελευθερίου το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ διοργανώνει, τη Δευτέρα 4 Οκτωβρίου στις 18.00, συζήτηση με θέμα «Πολιτικά Κόμματα και Δημοκρατία».

Η συζήτηση θα φιλοξενηθεί στον αύλιο χώρο του Μουσείου Αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Αντίστασης (πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ) στο Πάρκο Ελευθερίας (σταθμός μετρό: Μέγαρο Μουσικής).

Θα συμμετέχουν οι:

• Γιάννης Τσίρμπας, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, ΕΚΠΑ
• Σωτήρης Ριζάς, Διευθυντής Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού, Ακαδημία Αθηνών
• Μανίνα Κακεπάκη, Κύρια Ερευνήτρια, Ινστιτούτο Πολιτικών Ερευνών, ΕΚΚΕ
• Τη συζήτηση θα συντονίσει ο Χρύσανθος Τάσσης, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, ΔΠΘ