Η σκηνοθέτις Έλλη Παπακωνσταντίνου για το «Antigone Test» και την πραγματικότητα των digital παραστάσεων

Είμαι η κόρη της Σοφίας που δυστυχώς χάθηκε πολύ νωρίς αλλά με έβγαλε στον κόσμο με φιλιά και χάδια. Είμαι η εγγονή της Καίτης που ανέλαβε να κρατήσει την οικογένεια μετά τον πρόωρο θάνατο της κόρης της και που έζησε με τον πατέρα, βράχος ακλόνητος “για να υπάρχει μια αναφορά όταν τα παιδιά θα παίρνουν τηλέφωνο”. Ποτέ δεν παίρναμε, ο αδελφός μου σε άλλη πόλη, εγώ στο Λονδίνο για χρόνια. Εκείνη, εκεί! Της χρωστάω τις ρίζες μου, από εκείνη έμαθα να υπομένω και να είμαι Γη. Είμαι η δισέγγονη της Φαμελιάρισσας, της δυναμικής Ανδριώτισσας που ήρθε στην Αθήνα και πολιτογραφήθηκε Γκάγκαρη. Αθηναία στα κτήματα, “έκανε κουμάντο” όλους τους εργάτες, εκείνη το σπίτι, τους γαμπρούς (είχε έξι κόρες που όλες τους σπούδασαν εκείνη την εποχή με επιμονή της κοντής δυναμικής Ανδριώτισσας να “παντρευτούν επιστήμονες”). Στα 80 της την θυμάμαι να παραγγέλνει το δίπλωμα οδήγησης στο σπίτι της και να μαθαίνει να οδηγεί εις βάρος του εγγονού της, ορθά κοφτά τα λόγια της και οι γαμπροί της σούζα- έτσι μεγάλωσα. Από αυτές τις γυναίκες. Έτσι δεν φοβήθηκα. Ποτέ. Κανέναν. Μόνο τον θάνατο…

Έτσι, μ’ αυτά τα λόγια, επίλεξε να βιογραφηθεί η σκηνοθέτις Έλλη Παπακωνσταντίνου, αντί προλόγου δικού μου. Την έχω στην άλλη άκρη της γραμμής και πρόκειται να τη ρωτήσω όλα όσα θα ήθελα να μάθω για την παράσταση της με τίτλο «Antigone Test», ένα διεθνές διαδικτυακό project που ήδη έχει γίνει sold out. Ακολουθεί η καταγραφή ολόκληρης της συνομιλίας μας:

Καταρχάς σε ποια φάση σας πετυχαίνω, πως σας βρίσκει η τωρινή κατάσταση στο χώρο του θεάτρου;

Βρίσκομαι κι εγώ σε μία μεταιχμιακή κατάσταση, στην οποία παίζουν ρόλο και τα προσωπικά μου σχέδια. Αναφέρομαι σε projects που δούλευα τα τελευταία δύο χρόνια, σε σχέση με τα φεστιβάλ και τις τουρνέ, και που όλα είναι στον αέρα αυτή τη στιγμή. Υπάρχει μια γενική ανασφάλεια, μέχρι και σκέψεις για το αν θα συνεχίσει να υφίσταται το θέατρο και πως. Ερωτήματα, που προσπαθώ να τα αντιμετωπίσω, αφουγκραζόμενη την εποχή κι η εποχή αυτή, ξέρετε, έχει και κάτι θετικό μέσα σ’ όλη αυτή την ταραχή. 

Πολύς λόγος έγινε εν μέσω καραντίνας για τις λεγόμενες ιντερνετικές παραστάσεις. Υπάρχει, πιστεύετε, μία άγνοια του κόσμου για το τι μπορεί να σημαίνει πραγματικά αυτό;

Σαφώς υπάρχει, γιατί ο κόσμος πιστεύει πως digital παράσταση είναι η βιντεοσκοπημένη παράσταση. Ο περισσότερος κόσμος, ακόμη και άνθρωποι του χώρου, δεν μπορούν να καταλάβουν ότι δεν απειλείται το «ζωντανό» θέατρο από τα διαφορετικά formats. 

Μια τεχνοφοβία μού περιγράφετε.

Ακριβώς, ένας φόβος απέναντι στις νέες τεχνολογίες από ανθρώπους του θεάτρου. Μια αρτηριοσκληρωτική στάση και μιαν αστυνομία της τέχνης που, ουσιαστικά, λέει τι «είναι» και τι «δεν είναι». Το βρίσκω εξαιρετικά προβληματικό, γιατί η εποχή αυτή, αν μη τι άλλο, που μετακινούνται τεκτονικές πλάκες, βοηθά ν’ αναδυθεί η ροή και η ευελιξία. Πιστεύω, παρόλα αυτά, πως θ’ ακουστούν φωνές που δεν θα’ναι εγκιβωτισμένες σ’ αυτό που ακούμε ως «κανονικότητα».

Αυτό το ακούμε στα πάντα, όχι μόνο στο θέατρο.

Ναι, αλλά το αναφέρω, μια και το «Antigone Test» έχει να κάνει με την κανονικότητα του φύλου και με ένα άνοιγμα προς άλλες κατευθύνσεις: Κανονικοποίηση της έμφυλης ταυτότητας, των συμπεριφορών και της κοινωνίας που άπτεται της γλώσσας, του πως δηλαδή μιλάμε, αλλά και της τέχνης, σαν να είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Αν φοβόμαστε και περιχαρακωνόμαστε γύρω απ’ τα γνωστά, με φόβο για τα ανοίκεια, χωρίς καν να’χουμε μια υγιή περιέργεια, δεν τα βλέπω ευοίωνα τα πράγματα. 

Απ’ την άλλη, εσείς δουλεύετε πάρα πολύ στο εξωτερικό. Ίσως αυτό άνοιξε κάπως παραπάνω τους ορίζοντες σας.

Ισχύει, βέβαια τό’χω πετύχει με πάρα πολύ σκληρή δουλειά και προσωπικό κόστος. Όπως ξέρετε, το 2010 επέστρεψα στην Ελλάδα κι έκανα ανάποδη μετανάστευση. Άνοιξα το «Βυρσοδεψείο», αποφασίζοντας ότι εδώ πρέπει να είμαι και ν’ αγωνιστώ. «Είσαι τρελή; Τι είναι αυτό που πας να κάνεις;» μου έλεγαν πολλοί τότε, αλλά αυτό τ’ άκουγα στην αρχή, προτού γίνει μόδα. Εντάξει, έτσι πάνε τα πράγματα…Ναι, έχω δουλέψει πολύ στο εξωτερικό και νιώθω τυχερή γι’ αυτό, αλλά – επαναλαμβάνω – πως έχω δουλέψει και πολύ σκληρά. 

Δεν μπορώ να μη σχολιάσω πως κάνετε καριέρα στο εξωτερικό δίχως την πλάτη κάποιου Ιδρύματος, οργανισμού κλπ. 

Αυτό οφείλεται στη δουλειά, στις προσωπικές γνωριμίες, σε μια σκέψη out of the box που με χαρακτηρίζει. Συνάντησα ανθρώπους των φεστιβάλ, διάφορους curators, που κι αυτούς τους ενδιέφερε το καινούργιο. Θεωρώ ότι οφείλεται και στη «γλώσσα» μου που έχει διαμορφωθεί μέσα από τα διαβάσματα και τα ακούσματα μου. Ίσως αυτό με κάνει να βρίσκομαι στην πρώτη γραμμή στο πεδίο μου και να εκτιμάται σε γενικές γραμμές. Απ’ την άλλη, όλο αυτό είναι και λίγο σχιζοφρενικό για μένα, γιατί εδώ ένας καλλιτέχνης που έχει τις πλάτες ενός Ιδρύματος, ακούγεται και στη χώρα του. Μπορεί να ταξιδεύει στο εξωτερικό, αλλά υπάρχει ένας ηχηρός πομπός που – θα το πω καθαρά – τον πουλάει στην Ελλάδα. Εγώ δεν το έχω αυτό και γι’ αυτό μίλησα για σχιζοφρένεια, η οποία, από μιαν άλλη άποψη, μου αρέσει. Έχω την ελευθερία μου και δεν λογοδοτώ σε κανέναν. Κάνω απλά ότι μ’ αρέσει. 

Αναφερθήκατε στην προσωπική σας «γλώσσα», το «Antigone Test» όμως παρουσιάζεται σε τρεις διαφορετικές γλώσσες: ελληνικά, αγγλικά και σουηδικά με υπέρτιτλους. 

Η κύρια γλώσσα του είναι τα ελληνικά και τα αγγλικά, αλλά υπάρχουν και σουηδικά μέσα.

Η ερώτηση ενός πλέον άσχετου θα ήταν αν αυτό που βλέπει γίνεται εκείνη την ώρα.

Είναι «ζωντανό», ναι, γίνεται εκείνη την ώρα. Οι ηθοποιοί είναι στα σπίτια τους, είτε στην Ιταλία, είτε στην Ελλάδα, σε διάφορα σημεία. Από κει εκπέμπουμε «ζωντανά» και συγχρονιζόμαστε μεταξύ μας, δημιουργώντας και visuals και μουσικές και λόγο. Συμπληρώνει η μία ηθοποιός την εικόνα της άλλης. Υπάρχει ας πούμε μία σκηνή, όπου μία κοπέλα μιλάει στην Αθήνα, μία άλλη τραγουδάει στη Ρώμη και μία άλλη ρίχνει το background της μουσικής για το τραγούδι της άλλης! Δώσαμε πολύ κόπο για να γίνει η δουλειά αυτή, εργαστήκαμε για δύο μήνες με συντονισμό χειρουργικής ακρίβειας, καθώς δε θα γινόταν διαφορετικά. 

Να υποθέσω ότι το δίμηνο που λέτε ήταν αυτό της καραντίνας λόγω πανδημίας;

Όχι, κάναμε αρχικά δύο εβδομάδες πρόβα πριν επιβληθεί το lockdown και μετά συνεχίσαμε στην πλατφόρμα του «ΖΟΟΜ», πιστεύοντας πως δεν θα κρατήσει πολύ ο εγκλεισμός, άρα κι εμείς θα κάνουμε κανονικά την παράσταση. Συνειδητοποίησα, όμως, ότι έχει μεγάλο ενδιαφέρον όλος αυτός ο εγκλεισμός των γυναικείων σωμάτων μέσα απ’ τα παράθυρα του «ZOOM», εφόσον το θέμα του έργου είναι ο εγκλεισμός μέσα στην έμφυλη ταυτότητα. Μου άρεσε ακόμη το ότι μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε τις γυναίκες εκτεθειμένες, όπως συμβαίνει και με την αντικειμενικοποίηση του γυναικείου σώματος μέσα από το πορνό στο διαδίκτυο. Είναι μία «γλώσσα» που διαμορφώνει την αισθητική μας κι εμείς παίζουμε μ’ αυτά τα κλισέ. 

Αν η παράσταση αυτή ανέβαινε κανονικά, οι διεθνείς συντελεστές θα ήταν οι ίδιοι; Δηλαδή θα ερχόντουσαν από τη Ρώμη και αλλού;

Βέβαια, οι ίδιοι! Πρόκειται για μία ελληνο – σουηδική συμπαραγωγή άλλωστε. Πάντως, η φυσική παράσταση θα γίνει κάποια στιγμή, πρέπει και οφείλουμε να το κάνουμε για τους παραγωγούς μας. Η μόνη που δεν μπορούσε να συμμετάσχει, γιατί έφυγε για το Πήλιο, πριν ακόμη κλείσουν τα σύνορα, είναι η Τάνια Τσανακλίδου. 

Μάλιστα. Να μια άλλη θεατρική συμμετοχή, λοιπόν, της δημοφιλούς ερμηνεύτριας.

Τώρα πλέον θα την έχουμε σαν γκεστ σταρ (γέλια). Το κοινό το μοιράζουμε σε πριβέ δωμάτια, όπου εκεί έχουμε μια πιο ιδιωτική συνάντηση με κάποια πλάσματα, κάποιες οντότητες: Ένα μικρό κορίτσι, την Τάνια Τσανακλίδου, την ψυχαναλύτρια Χλόη Κολύρη κ.α. Αυτό δείχνει και τη ρευστότητα του μέσου με όλη τη διαδραστική του υφή: Μετακινείσαι, αλλάζεις «δωμάτια», πας από δω κι από κει, μία ζωντάνια εν πάση περιπτώσει.

Η παράσταση είναι βασισμένη στο έργο «Traces of Antigone» της Χριστίνας Ουζουνίδου. 

Η Ουζουνίδου είναι μία συγκλονιστική συγγραφέας, ακτιβίστρια και φεμινίστρια. Το συγκεκριμένο είναι ένα φιλοσοφικό και ποιητικό κείμενο της, που ναι μεν καταγγέλλει την έμφυλη βία, αλλά είναι και πολύ αισιόδοξο, όχι απλά καταγγελτικό. Μιλάει στην καρδιά σου σε σχέση με επιλογές βαθύτερες που κάνεις. Σε ξεγυμνώνει αυτό το κείμενο σε σχέση με το φύλο, με την καταγωγή και με το πως κανονικοποιείς τον εαυτό σου.

Πότε πρωτόπεσε στα χέρια σας το έργο;

Πριν πέντε χρόνια, όσα προσπαθούσα να το ανεβάσω στην Ελλάδα! Από παντού, απ’ όλους τους θεσμούς και τους οργανισμούς, στους οποίους υπέβαλα την αίτηση, άκουγα ότι «το φεμινιστικό θέμα και το θέμα του gender θεωρείται πια ξεπερασμένο και ντεμοντέ»! Ξέρετε πόσες φορές άκουσα τη λέξη «ντεμοντέ» που μου χτύπαγε τα μυαλά σαν να είμαστε στη δεκαετία του ’80; Οι πρόβες μας συνέπεσαν με την κινητοποίηση στη Χιλή και σ’ ολόκληρη τη Λατινική Αμερική, μετά με τη σεξιστική διαφήμιση με τον Λούλη που αποσύρθηκε και, τέλος, με τη δίκη για την Ελένη Τοπαλούδη, που κλόνισε την ελληνική κοινωνία και πιθανώς την έκανε να ξανασκεφτεί κάποια πράγματα. Είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε ορισμένα θέματα τώρα πια, που πριν ήταν στο απυρόβλητο. 

Απ’ όσο είδα, μπορεί κάποιος να δει την παράσταση μέσα απ’ την πλατφόρμα «ΖΟΟΜ», πληρώνοντας κανονικά το εισιτήριο του.

Έχουμε τρία διαφορετικά εισιτήρια: Εισιτήριο αλληλεγγύης προς αυτούς που δεν έχουν εργασία και είναι σε οικονομική δυσχέρεια, κανονικό εισιτήριο της τάξης των 10 ευρώ και ένα εισιτήριο αλληλεγγύης προς τους καλλιτέχνες. Το τελευταίο μπήκε, γιατί πρέπει να εκπαιδεύσουμε την κοινή γνώμη να στηρίζει τους καλλιτέχνες και τους ανθρώπους που εξακολουθούν να κάνουν τέχνη. Τους δίνεται η ευκαιρία να το αποδείξουν έμπρακτα αυτό. Μιλάμε για ένα εισιτήριο των 40 ευρώ και μου’χει κάνει τρομερή εντύπωση που υπάρχει η στήριξη αυτή, υπάρχουν δηλαδή άνθρωποι που αγοράζουν το συγκεκριμένο εισιτήριο. 

Αλήθεια είναι πως αν η παράσταση παιζόταν «φυσικά», θα ήταν για περιορισμένο κοινό. Δεν θα υπήρχε περίπτωση, θέλω να πω, να είχε ένα διεθνές κοινό, όπως αυτή τη στιγμή.

Συμφωνώ, θα μας έβλεπε ένα πολύ περιορισμένο κοινό και γι’ αυτό ακριβώς πάμε για sold out και την ερχόμενη εβδομάδα. Εμείς, επειδή είμαστε όλοι ακτιβιστές, μπήκαμε μέσα σ’ αυτό για έναν πολύ συγκεκριμένο λόγο: Όχι για να κάνουμε άλλη μία παράσταση! Έχει σημασία, γι’ αυτό κι εκνευρίζομαι με τους εδώ συναδέλφους! Είναι πανηλίθιοι! Τι νομίζουν, ότι δεν μπορούμε να μην κάνουμε έργο; Με στενοχωρεί πολύ αυτό που γίνεται στην Ελλάδα, σαν να μην διαβάζει κανείς πραγματικά. 

Όταν πέφτουν οι κατραπακιές, ωστόσο, που να βγει ο άλλος απ’ τα περιθώρια της «γειτονιάς» του;

Η Ελλάδα είναι η πιο πατριαρχική ευρωπαϊκή χώρα! Η γυναίκα είναι αποκλεισμένη «με το γάντι» από την πολιτική, τον πολιτισμό και τον επαγγελματικό στίβο. Στο χώρο του θεάτρου υπάρχουν ελάχιστες γυναίκες σκηνοθέτιδες. Δεν καταλάβαινα στην αρχή γιατί κάποιοι άντρες συνάδελφοι πετύχαιναν τόσο εύκολα…Μετά κατάλαβα ότι έπρεπε να το βουλώσω!  

Έψαξα πολύ στο διαδίκτυο, αλλά βρήκα μόνο τη δική σας παράσταση, που έκανε πρεμιέρα στις 18/5, και το «Dammerung», δύο μέρες αργότερα, πάντα στην πλατφόρμα «ΖΟΟΜ». 

Μου’χουν πει για ακόμη μία τέτοια παράσταση στο Μόναχο κι άλλη μία στην Αμερική. Μπορεί να κάνω λάθος αυτή τη στιγμή, σας λέω όμως τι μου μεταφέρουν και μένα. Επειδή εμείς ξεκινήσαμε εδώ και μία εβδομάδα, έρχονται πολλοί programmers και μας λένε ότι αυτό το πράγμα δεν υπάρχει και πρέπει να παρουσιαστεί σε φεστιβάλ του εξωτερικού. Απ’ την άλλη, έχουν ένα δίκιο οι άνθρωποι του χώρου να φωνάζουν, έχοντας καταλάβει ότι έπεσε χρήμα στα ψηφιακά μέσα με αποτέλεσμα να παρεισφρήσουν και πολλοί άσχετοι με τη θεατρική πράξη. Είναι κάτι που χρήζει προσοχής. Και να σας πω και ένα άλλο, που έχει ενδιαφέρον; Στις προτάσεις για τις επιχορηγήσεις ψηφιακών έργων του ΥΠΠΟ, κατατέθηκε ένας τεράστιος αριθμός προτάσεων, εκ των οποίων το μεγαλύτερο ποσοστό ήταν από εκδοτικούς οίκους, εταιρείες gaming και διάφορες ψηφιακές εταιρείες που δεν είχαν καμία σχέση με την τέχνη του θεάτρου. 

Πόσες παραστάσεις θα δοθούν ακόμη;

Λίγες. Θα γίνουν αυτές της τελευταίας εβδομάδας του Μάη, κάποιες μεσ’ στον Ιούνιο και ήδη δόθηκε παράταση. Ανά 25 άτομα βλέπεται η παράσταση και δεν ξέραμε αν μπορούσε να «ανοίξει» κι άλλο η πλατφόρμα και να επεκταθεί το κοινό έτσι, γιατί η σύνδεση μπορεί να μην ήταν καλή. Μαθαίνουμε κι εμείς το μέσο σιγά – σιγά.

Ευχαριστώ και σας εύχομαι καλή συνέχεια και πάντα έτσι δημιουργική.

Εγώ σας ευχαριστώ και θα σας παρακαλούσα ν’ ασχοληθείτε με το θέμα του έργου, γιατί αυτό είναι που έχει τη μεγαλύτερη σημασία! 

* Στο link αυτό μπορείτε να προμηθευτείτε το εισιτήριο σας για τη μέρα και ώρα της προτίμησης σας:

https://www.eventbrite.com/e/antigone-test-based-on-traces-of-antigone-by-christina-ouzounidis-tickets-104746513642?fbclid=IwAR1_SOLC4dN5TkYeY65AhX3z3I9Yoa_asnAjdkke1-TpXrzyUw4W1nZQEn4

** Οι φωτογραφίες της Έλλης Παπακωνσταντίνου είναι της Alex Kat.

*** Οι φωτογραφίες από την παράσταση «Antigone Test» είναι της Μαρίζας Καψαμπέλη