Η σεξουαλική αγωγή στο σχολείο

Η σεξουαλική αγωγή στο σχολείο αποτελεί πλέον επείγουσα κοινωνική ανάγκη. Το σχολείο, όπως και η οικογένεια, έχει την ευθύνη να ενημερώνει υπεύθυνα και με παιδαγωγικά ορθό τρόπο τα παιδιά για όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με το σώμα τους και τις λειτουργίες του, τον έρωτα, τις ερωτικές σχέσεις, την ερωτική πράξη.

Οφείλει να απαντάει στο πλήθος των ερωτημάτων των παιδιών και να συζητάει με διακριτικότητα αλλά χωρίς υπεκφυγές τις απορίες τους καθώς και όλα τα ζητήματα που τα απασχολούν. Η σεξουαλική αγωγή των παιδιών ωστόσο παραμένει ακόμη ζητούμενο για την ελληνική πραγματικότητα.

Τα παιδιά ενημερώνονται για τις λειτουργίες του αναπαραγωγικού συστήματος όπως και για ζητήματα έρωτα/σεξ και σχέσεων των φύλων κυρίως από τους/ τις συνομηλίκους τους, από το διαδίκτυο και σε πολύ περιορισμένο βαθμό από το οικογενειακό τους περιβάλλον και το σχολείο. 

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΗΛΙΚΙΑ 

Το σχολείο δεν δικαιούται να μεταθέσει την ευθύνη για το θέμα της σεξουαλικής αγωγής στην οικογένεια. Η σωστή ενημέρωση για τα ζητήματα αυτά μπορεί και πρέπει να αρχίζει από το νηπιαγωγείο. Ολα τα θέματα μπορούν να συζητηθούν με τα παιδιά κάθε ηλικίας μέσα σ’ ένα πλαίσιο σεβασμού του αντιληπτικού και γνωστικού τους επιπέδου και της συναισθηματικής τους ανάπτυξης. Ο χρυσός κανόνας είναι ότι συζητάμε και κάθε φορά απαντάμε στις απορίες τους τόσο όσο μας ρώτησαν αλλά και τόσο όσο αισθανόμαστε κι εμείς άνετα για να συζητήσουμε το θέμα.

Στον διεθνή χώρο υπάρχει πλήθος από καλές πρακτικές σε πολλές χώρες που υλοποιούν τις κατευθύνσεις που έχει δώσει η UNESCO με τον «Διεθνή οδηγό για τη σεξουαλική αγωγή», ο οποίος εκτείνεται σε τέσσερα επίπεδα, από την ηλικία των πέντε έως τα 18 έτη. Τα προγράμματα σεξουαλικής αγωγής προσφέρουν έγκυρη πληροφόρηση για όλα τα ζητήματα που αφορούν το σώμα και τις σχέσεις, απαντούν στα ερωτήματα των παιδιών, διευκολύνουν τον διάλογο με τους γονείς, μειώνουν τους πάσης φύσεως κινδύνους (ψυχικά τραύματα, σεξουαλική κακοποίηση, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, σεξουαλικός εκφοβισμός κ.λπ.), καθυστερούν την έναρξη των ολοκληρωμένων ερωτικών σχέσεων και γενικότερα συμβάλλουν στην εδραίωση ομαλής κοινωνικής – συναισθηματικής ανάπτυξης των παιδιών και στο χτίσιμο υγιών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, με σεβασμό της ταυτότητας όλων. Ετσι τα παιδιά θα έχουν σωστή και υπεύθυνη πληροφόρηση για το σώμα τους και τις λειτουργίες του αλλά και για τον έρωτα και την ερωτική πράξη.

Ας έχουμε κατά νου ότι η σεξουαλική αγωγή δεν περιορίζεται στην παρουσίαση και τη διδασκαλία του αναπαραγωγικού συστήματος των δύο φύλων. Αυτή είναι η βάση για να ξεκινήσει κανείς, αλλά θα πρέπει να υπάρξει συνέχεια και σε άλλα πολύ σημαντικά ζητήματα όπως η κύηση, ο τοκετός, η σημασία της γαλουχίας, οι ερωτικές σχέσεις, ο έρωτας, η αγάπη, η ερωτική πράξη, η απόλαυση, ο αυνανισμός, η ηλικία για την ολοκληρωμένη ερωτική επαφή, η αντισύλληψη, η προστασία από τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, οι πολλές μορφές οικογενειακού πλαισίου στη σύγχρονη κοινωνία, η ομοφυλοφιλία, ο σεβασμός της διαφορετικότητας, η σεξουαλική διάσταση του εκφοβισμού στο σχολείο, η συνειδητοποίηση των κινδύνων του διαδικτύου, η (αυτο)προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση κ.ά. 

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ

Στην Ελλάδα ελάχιστα τέτοια προγράμματα πραγματοποιούνται, σε αντίθεση με την πρακτική στον ευρωπαϊκό χώρο.

Και παρότι δεν υπάρχει θεσμοθετημένο μάθημα σεξουαλικής αγωγής, ωστόσο το θεσμικό πλαίσιο για την ενασχόληση με τα θέματα αυτά υπάρχει ακόμη και σήμερα: είναι αυτό της ανάπτυξης προγραμμάτων αγωγής υγείας με θέμα τη σεξουαλική αγωγή. Γιατί λοιπόν είναι ελάχιστα τα σχετικά προγράμματα που υλοποιούνται στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση;

Το σχολείο δεν δικαιούται να μεταθέσει την ευθύνη για το θέμα στην οικογένεια

Η εξήγηση πρέπει να αναζητηθεί στην έλλειψη σχετικής εκπαίδευσης/επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, στον φόβο των εκπαιδευτικών μπροστά σε ενδεχόμενες αντιδράσεις από μερίδα γονέων, καθώς και στην ατολμία διαχρονικά του υπουργείου Παιδείας να δώσει ξεκάθαρες κατευθύνσεις, να εκπονήσει και να αποστείλει στα σχολεία κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό. 

ΜΕΡΙΚΕΣ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ 

Είναι χαρακτηριστικό ότι στις λίγες περιπτώσεις που υπήρξε η σχετική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών καθώς και η θεσμική κάλυψη από τις «προϊστάμενες» αρχές (π.χ. τον σχολικό σύμβουλο ή τον συντονιστή εκπαιδευτικού έργου) η εικόνα άλλαξε εντελώς. Μια τέτοια περίπτωση καλής πρακτικής είναι η εξής: σε δεκαέξι δημοτικά σχολεία του κέντρου της Αθήνας (Πετράλωνα, Κουκάκι, Νέος Κόσμος, Βοτανικός) πραγματοποιήθηκαν την τελευταία πενταετία πολύωρα επιμορφωτικά προγράμματα για εκπαιδευτικούς από ομάδα ειδικών και οι εκπαιδευτικοί ενθαρρύνθηκαν από τον σχολικό σύμβουλο να υλοποιήσουν προγράμματα σεξουαλικής αγωγής στις τάξεις τους.

Το αποτέλεσμα ήταν θεαματικό. Επί τέσσερις σχολικές χρονιές (2014 -2018) σε όλα τα τμήματα της Στ΄ τάξης των σχολείων αυτών υλοποιήθηκαν τέτοια ολοκληρωμένα προγράμματα αγωγής υγείας με εκτεταμένη θεματολογία, η οποία περιλάμβανε και «δύσκολα» θέματα όπως η ερωτική πράξη, ο αυνανισμός, η αντισύλληψη και η ομοφυλοφιλία. Η αξιολόγηση των προγραμμάτων εκ μέρους της εκπαιδευτικής κοινότητας (εκπαιδευτικοί, μαθητές/τριες, γονείς) υπήρξε πολύ θετική. Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το σχολείο μπόρεσε στα θέματα αυτά να ασκήσει θετική επιρροή και στους γονείς, μέσα από τη διαδικασία ενημερωτικών απογευματινών συναντήσεων ενόψει της έναρξης του προγράμματος σε κάθε τάξη. Ρόλος του σχολείου επίσης είναι να διευκολύνει προκειμένου να ανοίξει ή να διευρυνθεί η συζήτηση για ζητήματα σεξουαλικής αγωγής στους κόλπους της οικογένειας. Το σχολείο πρέπει λοιπόν να ενθαρρύνει συνεχώς τα παιδιά να ενημερώνουν τους γονείς τους για τα θέματα που θίχτηκαν στην τάξη και να τα συζητούν μαζί τους.

Ας σημειώσουμε, τέλος, ότι και κατά την τρέχουσα σχολική χρονιά ένα αντίστοιχο πολύωρο επιμορφωτικό σεμινάριο για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων πραγματοποιήθηκε από το 4ο Περιφερειακό Κέντρο Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (ΠΕΚΕΣ) της Αττικής. Ακολούθως σε πολλά δημοτικά σχολεία της Καλλιθέας, του Μοσχάτου και του Ταύρου υλοποιούνται με επιτυχία αυτήν τη στιγμή ανάλογα προγράμματα αγωγής υγείας με θέμα «Σεξουαλική αγωγή – χτίζοντας υγιείς σχέσεις ανάμεσα στα πρόσωπα», με τη συνεργασία και την ενθάρρυνση του συντονιστή εκπαιδευτικού έργου που έχει την παιδαγωγική ευθύνη για τα σχολεία αυτά.

Αν και μεμονωμένες, οι καλές αυτές πρακτικές είναι ελπιδοφόρες, όπως είναι ελπιδοφόρο και ότι το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) έχει συγκροτήσει ομάδα που επεξεργάζεται ακριβώς το θέμα της σεξουαλικής αγωγής σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης με στόχο να είναι σε θέση να διαβιβάσει σύντομα στο υπουργείο Παιδείας ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη πρόταση για το θέμα αυτό. 

* Ο Χάρης Παπαδόπουλος είναι συντονιστής εκπαιδευτικού έργου (ΠΕ70) στο 4ο ΠΕΚΕΣ της Αττικής 

** Περιοδικό HOT DOC #178, Έφηβοι, πορνό και social media, 2/5/2019