Το Υψηλό και το Γελοίο

Η Αισθητική είναι ένας κλάδος της φιλοσοφίας, ο οποίος ασχολείται με την έννοια του ωραίου και τη χρήση του. Πρώτη φορά εμφανίζεται, ως όρος στο έργο του Γερμανού φιλοσόφου Alexander Gottlieb Baumgarten (1714 – 1762), «Aesthetica» (1750). Από τον Baumgarten και μετά η Αισθητική αναγνωρίζεται ως ουσιαστικός και ξεχωριστός κλάδος της φιλοσοφίας, που μαζί με την Γνωσιολογία/Επιστημολογία, την Ηθική και τη Μεταφυσική θεμελιώνουν τις βασικές αρχές του σκέπτεσθαι. Μέρος της Αισθητικής αποτελεί η έννοια του «Υψηλού». Το Υψηλό, στην καθομιλουμένη, υποδηλώνει το μεγαλειώδες, το εντυπωσιακό και το μεγαλοπρεπές, το οποίο γίνεται κατανοητό μέσα από μια οπτική λεπτότητας και ευαισθησίας που έχουμε για τον κόσμο και τα πράγματα. Ως κατεξοχήν αισθητική έννοια, το Υψηλό υποδηλώνει την ποιότητα στο μεγαλύτερο εύρος του και στη μεγαλύτερη ισχύ του, υπερβαίνοντας το ωραίο. Έτσι το Υψηλό συνδέεται με το αίσθημα του απροσπέλαστου και του ασύγκριτου, και επομένως είναι κάτι που προκαλεί έκπληξη… άλλοτε από φόβο και άλλοτε από σεβασμό. 

Η πρώτη μελέτη για την αξία του Υψηλού εμφανίζεται στην πραγματεία του Κάσσιου Λογγίνου, ο οποίος αναφέρει ότι το Υψηλό είναι ένα επίθετο που περιγράφει τη σπουδαία, τη θεία και ευγενική σκέψη και γλώσσα. Γενικά, μέχρι τον 18ο αιώνα, η έννοια του Υψηλού αφορούσε ρητορικά σχήματα που σχετίζονταν με τη λογοτεχνική κριτική. Ο Edmund Burke και ο Immanuel Kant, οι οποίοι ερεύνησαν το ζήτημα, έκαναν τη διάκριση μεταξύ Υψηλού και Ωραίου, πράγμα που αργότερα αγνοήθηκε, συνδέοντας τους όρους ή ακόμη και ταυτίζοντάς τους. Παρ’ όλα αυτά στην αγγλική φιλοσοφική σχολή η έννοια του Υψηλού αφορά τη φυσική ομορφιά θεωρώντας το μεγαλείο και μεγαλειώδες, ασυνήθιστο και μεγαλοπρεπές, στο βαθμό που είναι ορατό και όχι ένα απλό ρητορικό σχήμα. Αφορά την ωραιότητα του φυσικού κόσμου, του οποίου η απεριόριστη ομορφιά φτάνει στα όρια της υπερβολής, για να δείξει μια εξωπραγματική διάσταση που ξεπερνά κάθε φαντασία. Ο Burke θεωρούσε βέβαια πως το Υψηλό και το Ωραίο αποτελούν σχήματα που το ένα αποκλείει το άλλο. Από την άλλη η γερμανική σχολή με τον Kant, θεωρούσε πως το Υψηλό αφορά το απολύτως μεγάλο και διέκρινε τις διαφορές του με το Ωραίο. Το Ωραίο αφορά τη μορφή ενός αντικειμένου, έχει όρια και διακριτές ιδιότητες, ενώ το Υψηλό αφορά τη μη μορφή ενός αντικειμένου και επομένως διαθέτει τις ιδιότητες της απεραντοσύνης.  

Αργότερα, κατά τη διάρκεια του ρομαντισμού αλλά και στη μεταμοντέρνα εποχή, η έρευνα του Υψηλού επεκτάθηκε και πέρα από τον φυσικό κόσμο και τα αντικείμενα. Άρχισε να αφορά το άτομο, ώστε να προσδιορίσει τον υπέροχο άνθρωπο, την ενσάρκωση του Υψηλού σε όλες του τις εκδοχές, όπως παραδείγματος χάρη ο Max Dessoir, ο οποίος διέκρινε το Υψηλό με βάση τις πέντε αισθητικές μορφές (όμορφο, υπέροχο, τραγικό, άσχημο και κωμικό). Θεωρούσε πως το Υψηλό είναι η εμπειρία που περιβάλλει τη λήθη του εαυτού, από όπου οι προσωπικοί φόβοι και οι φοβίες αντικαθίστανται από μια αίσθηση ευεξίας και ασφάλειας, όταν το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με ένα αντικείμενο ή πρόσωπο που επιδεικνύει ανώτερη δύναμη. Μια τέτοια διαδικασία είναι παρόμοια με την εμπειρία του τραγικού. Η τραγική συνείδηση είναι μια ικανότητα που αναπτύσσει κανείς ώστε να αποκτήσει την ύψιστη κατάσταση συνείδησης που επιθυμεί. Η συνειδητοποίηση όμως του αναπόφευκτου πόνου που προκαλεί η αλήθεια σε όλους τους ανθρώπους αντανακλά και τις αντιθέσεις της ύπαρξης, οι οποίες δεν μπορούν να επιλυθούν. Έτσι το Υψηλό είναι μια επίπλαστη εικόνα του εαυτού καθώς αντικαθιστά την πραγματική οντολογική κατάσταση κάθε ανθρώπου, ανεξάρτητα το βαθμό εξωραϊσμού της με το ωραίο ή το ιδεατό.      

Η αλήθεια όμως, όσο προφανής και αν είναι, βέβαια δεν αποτελεί μια καθολική συνθήκη που όλοι ανεξαιρέτως αποδέχονται. Μπορούμε, ως άνθρωποι, να παραβλέψουμε τη λογική για χάρη μιας βεβαιότητας την οποία γνωρίζουμε εξαρχής πόσο εύθραυστη είναι. Παραδείγματος χάρη η αντίληψη της κοινής γνώμης για τη σύγχρονη πολιτική δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί ως κάτι το υψηλό ή το μεγαλειώδες. Την ίδια αντίληψη έχουν οι πολίτες για τους θεσμούς μιας σύγχρονης πολιτείας. Κανένας δεν τους θεωρεί πια ως κάτι το υψηλό, πέρα από τη νοσταλγική αίσθηση ή την ιδεατή αντίληψη που περιλαμβάνουν οι όροι που τους περιγράφουν. Όμως η νοσταλγική αίσθηση του υψηλού αφορά μια ήδη περατωμένη κατάσταση αλλά και η ιδεατή αντίληψη του υψηλού αποτελεί μια μετέωρη αν όχι θνησιγενή συνθήκη. Αυτό που μένει στο τέλος είναι η αλήθεια, είτε πρόκειται και κάτι το υψηλό και το μεγαλειώδες είτε η επίφαση αυτών. Και πάλι κάτι τέτοιο επαφίεται τόσο στην καλή πρόθεση όσο και στο σύνολο των αρετών που διαθέτουν τα εμπλεκόμενα μέρη στη διαμόρφωση της εικόνας του υψηλού. 

Ήδη από τις εσωκομματικές εκλογές της Νέας Δημοκρατίας (2015-2016) για την ανάδειξη νέου προέδρου, άρχισε να διαφαίνεται μια προσπάθεια ανύψωσης του Κυριάκου Μητσοτάκη ως προσωπικότητα σε επίπεδα τα οποία επ’ ουδενί δεν αντιστοιχούσαν στη θλιβερή πραγματικότητα που αντιλαμβανόταν ο κάθε λογικός άνθρωπος. Στην αρχή δειλά δειλά γίνονταν αναφορές στις «εξαιρετικές» περγαμηνές που συνόδευαν τις ακριβοπληρωμένες σπουδές του στην Αμερική, καθώς επίσης και στη δεινότητά του αναφορικά με τη χρήση της αγγλικής γλώσσας. Η πορεία του προς τις εκλογές βέβαια εκ των πραγμάτων τον τοποθετούσε στο επίκεντρο του πολιτικού ενδιαφέροντος αλλά η επαφή με κάθε πολιτική αντιπαράθεση ελλόχευε σοβαρό κίνδυνο, ώστε να αποκαλυφθεί η έλλειψη πολιτικών και προσωπικών αρετών. Με επιμέλεια το επικοινωνιακό κατεστημένο έκρυβε την αλήθεια που όλοι μεταξύ τους γνώριζαν και υπέθετε η κοινή γνώμη. Οι ζηλωτές της επικοινωνίας όμως κάποια στιγμή αποθρασύνθηκαν και με μόνη βεβαιότητα ότι η εικόνα του υψηλού που διαμόρφωσαν έδειχνε να κρατά ψηλά τα ποσοστά του Κυριάκου Μητσοτάκη, άρχισαν να περιπαίζουν τον μωρόπιστο πρωθυπουργό αποκαλώντας τον Μωυσή, Ηρακλή, Τσόρτσιλ Τσιτάχ, Κένεντι και ένα σωρό προσωνύμια, θεωρώντας πως του προσδίδουν μεγαλοπρέπεια. Κάποια στιγμή όμως, κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών του καλοκαιριού, ένας αγανακτισμένος πολίτης εξέφρασε άκομψα τη γνώμη πως η συμπεριφορά του Κυριάκου Μητσοτάκη δεν ήταν έντιμη καθώς αθέτησε τις προεκλογικές του υποσχέσεις. Κυρίως με την φράση του κατέδειξε το γεγονός ότι ο μέχρι πρότινος μεγαλοπρεπής πρωθυπουργός δεν ανταποκρίθηκε στις δικαιολογημένες προσδοκίες των ψηφοφόρων του, οι οποίοι μανιωδώς και χωρίς καμία λογική απαιτούσαν να απομακρυνθεί ο Αλέξης Τσίπρας από την «εξουσία».

Η μειωτική αυτή φράση κοσμούσε το διαδίκτυο σε μικρή έκταση, τόση δηλαδή που δεν επηρέαζε την υψηλή θέση που τον είχε τοποθετήσει το σύστημα. Η αλήθεια είναι ότι η σποραδική αναπαραγωγή της φράσης ήταν τόση που πήγαινε να ξεχαστεί καθώς η πολιτική ορθότητα δεν αντιλαμβανόταν την έκφραση ως πολιτική κριτική αλλά ως μια χυδαιότητα που δεν αρμόζει σε κανένα. Όμως το σύμπαν μαζί με τη δουλοπρέπεια των ακριβοπληρωμένων ΜΜΕ συνωμότησαν στο να αναζωπυρωθεί το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για την ευκολία αναπαραγωγής της. Αρχικά η αντίδραση του Νίκου Ευαγγελάτου στο άκουσμα της έκφρασης σε απευθείας μετάδοση ήταν μεγαλύτερης έκτασης από αυτή που πραγματικά είχε και κατά δεύτερον, και ίσως το πιο σημαντικό, η άρθρωσή της από τον Νίκο Χατζηνικολάου στο ραδιόφωνο του Real FM, απελευθέρωσε τον κάθε πολίτη, ώστε ελεύθερα πια να τη λέει χωρίς να φοβάται μήπως είναι εκτός της πολιτικής ορθότητας, του πολιτικού πολιτισμού και της πολιτικής κριτικής. Ο Νίκος Ευαγγελάτος και ο Νίκος Χατζηνικολάου θέλοντας να υπερασπιστούν τον πρωθυπουργό και το μεγαλείο που διαμορφώνονταν όλο το προηγούμενο διάστημα άνοιξαν τους ασκούς του Αιόλου, ώστε η φράση του αγανακτισμένου πυρόπληκτου να γίνει σύνθημα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πάνω σε αυτή την ατμόσφαιρα απελευθέρωσης της κοινής γνώμης ήρθε και η πραγματικά μεγαλειώδης χιουμοριστική διάθεση του Χρήστου Δάντη, ο οποίος σκαρφίστηκε ένα μικρό στιχάκι το οποίο υπονοούσε το σύνθημα. 

Το τι ακολούθησε δεν είχε προηγούμενο. Αυτό που κατάφερε αυτή η έκφραση ήταν να συσπειρώσει ανθρώπους, οι οποίοι άρχισαν να περιπαίζουν και να περιγελούν τον πρωθυπουργό. Το υψηλό άρχισε να εγκαταλείπει τον Κ. Μητσοτάκη, παραδίδοντάς τον στη χλεύη του κόσμου. Ο μεγαλειώδης περίγελος και η περιφρόνηση οδηγεί τον Κ. Μητσοτάκη, που μέχρι πριν λίγο καιρό είχε πραγματικά πιστέψει το αφήγημα περί της υψηλότητάς του, σε μια αυταρχική και αντιδημοκρατική συμπεριφορά. Σε μια ατμόσφαιρα ήδη αρνητική για τον ίδιο και την κυβέρνησή του προβαίνει σε μια εντελώς εκδικητική πράξη. Όλοι όσοι τόσες μέρες τον χλεύαζαν τώρα τον οικτίρουν. 

Η δίωξη του Κώστα Βαξεβάνη από τον Μητσοτάκη όχι μόνο δείγμα Υψηλού δεν είναι αλλά αποκαλύπτει τη μικρότητα και την κενότητα ενός ατόμου με νηπιακή αντίληψη για τα πράγματα, ενός ατόμου έρμαιο των εσωτερικών αυτοκαταστροφικών ροπών του. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν είναι μεγαλοπρεπής, δεν διαθέτει καμία έκφανση του Υψηλού παρά μόνο αυτή που περιγράφει ο Thomas Paine, ότι δηλαδή «Το Υψηλό και το Γελοίο συχνά σχετίζονται τόσο πολύ, που είναι δύσκολο να τα ταξινομήσουμε χωριστά. Ένα βήμα πάνω από το Υψηλό, μας κάνει το Γελοίο και ένα βήμα πάνω από το Γελοίο, ξαναφτιάχνει το Υψηλό». Αυτό το βήμα έγινε. 

ΥΓ: Λέγεται πως ο ίδιος ο Ναπολέων, αναλογιζόμενος την κατάστασή του μετά την ταπεινωτική υποχώρηση του στρατού του από τη Μόσχα το 1812, με εύστοχο τρόπο είπε στον Γάλλο πρεσβευτή στη Βαρσοβία, de Fourt de Pradt «Du sublime au ridicule il n’y a qu’un pas» (μτφ. Από το Υψηλό στο Γελοίο, υπάρχει μόνο ένα βήμα).    

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr