Η επικοινωνία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κυριαρχίας και της θεσμικής δομής μιας κοινωνίας. Τι συμβαίνει όμως όταν οι πολίτες προσπαθούν να αντιστρέψουν τη δύναμη της και να την πάρουν στα χέρια τους; Στην εποχή των social media και της τάσης που έχει πολλές φορές ονομαστεί “δημοσιογραφία των πολιτών”, βλέπουμε ότι οι πολίτες προσπαθούν να ανακόψουν την κυρίαρχη ροή της επικοινωνίας και να της δώσουν άλλα χαρακτηριστικά. Είτε πρόκειται για ένα πετυχημένο πείραμα, είτε όχι, η παραγωγή λόγου και κουλτούρας που έρχεται από τους πολίτες, έχει τις ρίζες της σε αρκετά γεγονότα του παρελθόντος.
Η εμπορευματοποίηση των αγαθών και η επικράτηση του καπιταλισμού τον 19ο αιώνα άνοιξε τον δρόμο για τη μαζική παραγωγή και κατανάλωση προϊόντων επικοινωνίας από το ευρύ κοινό, αλλά και την ανάπτυξη μιας εναλλακτικής δημόσιας σφαίρας.
Οι νέες μορφές επικοινωνίας που αναπτύσσονταν από τον 19ο αιώνα ακόμα, είχαν τις ρίζες τους σε ριζοσπαστικές ιδέες και αποτελούσαν μία προσπάθεια να διαμορφωθεί ένα μη εμπορευματοποιημένο και λιγότερο επαγγελματικό πλαίσιο οργάνωσης του επικοινωνιακού προϊόντος.
Οι εφημερίδες τοίχου ήταν μία πρωτοβουλία που ξεκίνησε από την Σοβιετική Ένωση. Οι εφημερίδες αυτές γράφονταν κυρίως από εργάτες εθελοντές και μη επαγγελματίες δημοσιογράφους και εμφανίζονταν σε τοίχους εργοστασίων, σχολείων, νοσοκομείων κτλ. Την δεκαετία του ’ 20, ο ενθουσιασμός για τις αλλαγές που συντελούνταν στη Ρωσία μετά την επανάσταση οδήγησε τις συγκεκριμένες μορφές επικοινωνίας σε μεγάλη άνθηση.
Τα “σαμιζντάτ” ξεκίνησαν επίσης από την Σοβιετική Ένωση, σαν μορφή αντιπολιτευτικής δραστηριότητας, κυκλοφορώντας χέρι με χέρι βιβλία που ήταν απαγορευμένα και απευθύνονταν κατά κύριο λόγο στη ρωσική διανόηση. Το περιεχόμενο τους δεν ήταν πάντα πολιτικό, αλλά κάλυπτε και ένα πιο ευρύ φάσμα θεμάτων. Από αστυνομικά μυθιστορήματα, περιπέτειες και ιστορίες επιστημονικής φαντασίας μέχρι καταγελλίες και κείμενα που άρθρωναν πολιτικό λόγο.
Στην Κίνα, μετά το 1949 καθιερώθηκαν τα dazibao, που ήταν μεγάλα πόστερς ιδεολογικού περιεχομένου, τα οποία εκτίθεντο δημόσια και αποτελούσαν μαζικά εργαλεία λαϊκής έκφρασης και δημιουργίας, ειδικά κατά τη διάρκεια της πολιτιστικής επανάστασης. Σύμφωνα με την κριτική που ασκήθηκε σε αυτή την πολιτική βέβαια, υπήρχαν αρκετές περιπτώσεις που η χρήση τους οδήγησε εκ νέου σε φαινόμενα λογοκρισίας.
Η εφημερίδα “New Order” (L’Ordine Nuovo) που εκδιδόταν από τον Αντόνιο Γκράμσι στην Ιταλία το 1919, είχε στόχο τη διάδοση από τα κάτω ριζοσπαστικών ιδεών σε εργοστάσια και χώρους εργασίας. Η εφημερίδα έφτανε σε κυκλοφορία τα 3.000 φύλλα το 1919 και στα 5.000 το 1920, αλλά η επιρροή της ήταν πολλαπλάσια.
Στην πορεία του 19ου αιώνα, η ριζοσπαστική δημοσιογραφία τις δεκαετίες του 50′ και του 60 ‘ αντιτάχθηκε στην κυριαρχία της Δύσης στον υπόλοιπο κόσμο, στον επιθετικό οικονομικό καπιταλισμό, στον ρατσισμό, στις ανδροκρατούμενες κοινωνίες. Τα παραδείγματα από εκείνη την εποχή είναι αρκετά.
Αμερικάνοι φοιτητές τύπωναν στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής κοινότητας, δικά τους έντυπα και εφημερίδες ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ , υιοθετώντας μία εντελώς διαφορετική στάση από τα καθεστωτικά μέσα της Αμερικής.
Η τεχνική της δημοσιογραφίας των πολιτών άνθισε επίσης στη Γαλλία το Μάη του 68′ στους κύκλους των φοιτητών, ενώ ξεχωριστή σημασία είχαν και τα φεμινιστικά έντυπα, που αντιστέκονταν στο ανδροκρατούμενο κοινωνικό μοντέλο και ζητούσαν ισότητα των δύο φύλων σε όλα τα επίπεδα.
Την δεκαετία του 70′ διαμορφώθηκαν νέες τεχνικές γραψίματος και παραγωγής δημοσιογραφίας, που βασίστηκαν στην καταγραφή γεγονότων, με υποκειμενικό τρόπο, σαν ντοκουμέντα, μέσα από την οπτική του δημοσιογράφου δρόμου και όχι του επαγγελματία.
Στην πιο σύγχρονη μορφή της εναλλακτικής δημοσιογραφίας, το πρώτο πληροφοριακό κίνημα ανταρτών, οι Ζαπατίστας, χρησιμοποίησαν ευρέως το διαδίκτυο για την ανάπτυξη των ιδεών τους και ενός διεθνούς κύματος αλληλεγγύης για τη δράση τους.
