Xρύσα Αβδελλίδου: Οι δεινόσαυροι δεν είχαν διαστημικές υπηρεσίες, εμείς ευτυχώς έχουμε!

Πριν από περίπου ένα μήνα η Διεθνής Αστρονομική Ένωση έδωσε τα ονόματα τριών Ελλήνων επιστημόνων, που είχαν αποφοιτήσει από το ΑΠΘ, σε αντίστοιχα τρεις αστεροειδείς.

Οι νέοι επιστήμονες  που έλαβαν τη μεγάλη διάκριση είναι η Δρ. Χρύσα Αβδελλίδου (ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Côte d’Azur), η Δρ. Αθανασία (Σίσσυ) Τόλιου (ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Lulea της Σουηδίας) και ο Δρ. Γεώργιος Τσιρβούλης (επίσης ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Lulea). Απόφοιτοι και οι τρεις του Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του Τμήματος Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Αθηνών.

Και μπορεί η ερευνήτρια και μεταδιδάκτορας στο Αστεροσκοπείο της Κυανής Ακτής στη νότια Γαλλία, Χρύσα Αβδελλίδου, να «κατέχει» πλέον ένα κομμάτι ουρανού, ωστόσο αποδεικνύεται απόλυτα «προσγειωμένη» στη σκληρή και πολύπλοκη σύγχρονη πραγματικότητα. Από την πανδημία και την απαξίωση της δημόσιας παιδείας, μέχρι τους «απειλητικούς» αστεροειδείς και τα φαινόμενα γυναικοκτονιών που συμβαίνουν στην Ελλάδα, η Χρύσα Αβδελλίδου δεν διστάζει να πάρει θέση και όπως σημειώνει και η ίδια χαρακτηριστικά.. «η απάντηση μπορεί να έχει και κόστος»

– Πώς νοιώθεις που κάπου εκεί «έξω» υπάρχει ένα ουράνιο σώμα με το όνομα σου;

Είναι λίγο περίεργο. Σαν νέος επιστήμονας πάντα ονειρεύεσαι μια διάκριση και το μυαλό σου πετάει! Κι όταν τελικά αυτή η διάκριση έρχεται νιώθεις τόσο μικρός, έρχεσαι δηλαδή στην κανονική σου διάσταση. 

– Τι σκέφτεσαι όταν κοιτάς τον ουρανό;

Δεν τον κοιτάω πολύ συχνά, τον έχουμε χάσει τον ουρανό με την αλόγιστη φωτορύπανση. Μεγάλο πρόβλημα έχει δημιουργήσει και η αντικατάσταση των παλιών πορτοκαλί φανοστατών με λευκά LED. Ειδικά αν βάλουμε μαζί και την επίσης αλόγιστη εκτόξευση δορυφόρων από ιδιωτικές εταιρίες (όπως του Ελον Μασκ), ενώ η διεθνής επιστημονική κοινότητα αντιτίθεται, τότε μιλάμε για επικείμενη καταστροφή του ουρανού.

Τώρα όταν τον κοιτάω τι σκέφτομαι…; ‘Όπως λέει κι ο ποιητής: “τα άστρα είναι μακριά κι η Γη μας τόσο δα μικρή”. Αρχικά δηλαδή δέος και χαρά που κάνω αυτό το επάγγελμα. Μετά προσγειώνομαι και συνεχίζει και ο ποιητής ο ίδιος “μα ο,τι και να είναι τ’άστρα εγώ τη γλώσσα μου τους βγάζω…”. Γενικά η ανάπτυξη της επιστήμης πρέπει να βοηθά να προοδεύει και η κοινωνία σαν σύνολο. Αν έχεις μόνο το πρώτο χωρίς στόχευση στο υποκείμενο τότε έχεις πρόβλημα. Και έχουμε πρόβλημα.  

– Πώς φτάσαμε σε αυτήν την παγκόσμια διάκριση; 

Ξεκίνησα από το Τμήμα Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη. Στη συνέχεια εκπόνησα με υποτροφία τη διδακτορική μου διατριβή στο εργαστήριο συγκρούσεων του Πανεπιστημίου του Κεντ στην Αγγλία. Από το 2016 έως το 2018 εργάστηκα ως υπότροφος στον Ευρωπαϊκό Διαστημικό Οργανισμό στην Ολλανδία και από το 2018 μέχρι σήμερα είμαι μεταδιδάκτορας στο αστεροσκοπείο της Νίκαιας στην Κυανή Ακτή και μέλος της ομάδας της Πλανητολογίας.

Θεωρώ ότι μέχρι στιγμής ήμουν πολύ τυχερή να δουλέψω σε ομάδες, και στα τρία ινστιτούτα, που απαρτίζονται απο μερικούς από τους πιο σημαντικούς επιστήμονες στον τομέα τους. Το περιβάλλον παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη σταδιοδρομία των νέων επιστημόνων.

– Τι γνωρίζουμε για τον αστεροειδή 45846 που πήρε το όνομα σου;

Ο αστεροειδής αυτός είναι πολύ μικρούλης, μόλις 5 χλμ σε διάμετρο και βρίσκεται στην εσωτερική κύρια ζώνη των αστεροειδών μεταξύ του Άρη και του Δία. Αυτός ο αστεροειδής δε δημιουργήθηκε μικρός αλλά αποτελεί θραύσμα, αποτέλεσμα μια μεγάλης σύγκρουσης μεταξύ μικρών σωμάτων. Ακόμη είναι πολύ σκούρος κι αυτό είναι ένδειξη ότι αποτελείται από αρχέγονο υλικό το οποίο ήρθε στην κύρια ζώνη των αστεροειδών από περιοχές πέρα από την τροχιά του Δία. 

– Ποια είναι η «ειδικότητά» σου; Ποιο είναι δηλαδή το αντικείμενο της επιστημονικής-ερευνητικής σου ενασχόλησης

Μελετάω τα μικρά σώματα του Ηλιακού μας συστήματος και συγκεκριμένα τους αστεροειδείς. Ασχολούμαι με τις συγκρούσεις μεταξύ των αστεροειδών σε διάφορες κλίμακες και με διάφορες μεθόδους. Για παράδειγμα, πειραματικά στο εργαστήριο, παρατηρώντας με τηλεσκόπια και εξετάζοντας τις οικογένειες των αστεροειδών που προκύπτουν από αυτές τις συγκρούσεις αλλά και με θεωρητικά μοντέλα.

Ακόμη μελετάω τα υλικά από τα οποία αποτελούνται οι αστεροειδείς γιατί εκεί είναι το κλειδί για να κατανοήσουμε και να μπορέσουμε καλύτερα να προβλέψουμε στο μέλλον τα αποτελέσματα των συγκρουσιακών φαινόμενων. 

– Γιατί πρέπει να μελετάμε τους αστεροειδείς;

Οι αστεροειδείς είναι ουσιαστικά τα υπολείμματα της εποχής κατά την οποία δημιουργήθηκαν οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Μελετώντας τους μαθαίνουμε για τα υλικά του ηλιακού συστήματος, την αρχική τους θέση στο σύστημα, τις συνθήκες που επικρατούσαν τότε και τις μετέπειτα διαδικασίες που έγιναν, όπως η μετατόπιση τους σε άλλες περιοχές, η αλλαγή τροχιάς των πλανητών, οι συγκρούσεις μεταξύ των μικρών σωμάτων και των πλανητών κλπ.

Οι αστεροειδείς δηλαδή υπέφεραν πολλά και κάποια είναι καταγεγραμμένα πάνω τους! Οπότε δουλειά μας είναι να τα βρούμε, να τα κατανοήσουμε και να συνδέσουμε τα γεγονότα που συνέβαλαν στη μέχρι τώρα εξέλιξη του ηλιακού συστήματος. Κάτι σαν αρχαιολογία δηλαδή!

Από την «εξαφάνιση» των δεινοσαύρων μέχρι τις ταινίες καταστροφής του Χόλιγουντ, η εικόνα που έχουμε για τους αστεροειδείς είναι πως πρόκεται για κάτι «απειλητικό». Τελικά κινδυνεύουμε; 

Όσο μεγαλύτερος είναι ο αστεροειδής τόσο μεγαλύτερο κακό θα επιφέρει η πτώση του σε μας. Παρ’όλα αυτά επειδή ο πληθυσμός των αστεροειδών μειώνεται δραματικά όσο αυξάνεται το μέγεθός τους, ο κίνδυνος να εξαφανιστεί το ανθρώπινο είδος (και πολλά άλλα μαζί) από σύγκρουση αστεροειδούς είναι ελάχιστη!

Πιο πιθανό και σύντομο είναι να έρθει μια ζοφερή πραγματικότητα λόγο της καταστροφής του περιβάλλοντος από εμάς. Υπάρχουν προγράμματα συστηματικής παρατήρησης του ουρανού για ανίχνευση μικρών παραγήινων αστεροειδών και άμεση μελέτη για το πόσο κοντά μπορεί να περάσουν από τη Γη. Μικροί αστεροειδείς μερικών μέτρων μπορούν να εκραγούν κοντά στο έδαφος και να δημιουργήσουν ζημιές όπως έγινε τον Φεβρουάριο του 2013 στο Τσέλιαμπινσκ της Σιβηρίας όπου 1500 άνθρωποι τραυματίστηκαν.

Φυσικά, οι δεινόσαυροι δεν είχαν διαστημικές υπηρεσίες! Εμείς όμως έχουμε! Οπότε έχει ήδη σχεδιαστεί ένα διαστημικό πείραμα από τη ΝΑΣΑ, με το όνομα DART, κατά το οποίο ένας μεταλλικός κύβος θα μεταβεί σε έναν διπλό παραγήινο αστεροειδή με το όνομα Δίδυμος. Εκεί θα προσκρούσει με ταχύτητα 6.6 χλμ/δευτερόλεπτο πάνω στο μικρό μέλος του διπλού συστήματος, τον Δίμορφο με σκοπό την μετάθεση της τροχιάς του γύρω από τον Δίδυμο. Με αυτό τον τρόπο θα μελετηθεί πόσο αποτελεσματική είναι η αλλαγή τροχιάς σε ένα παραγήινο αντικείμενο. Ωραίος ο Μπρους Γουίλις αλλά δεν νομίζω να θέλει κανείς να ανατινάξει κανένα αντικείμενο σε τροχιά σύγκρουσης με τη Γη!

– Η μελέτη του ουρανού συνδέεται και με ποιον τρόπο με τις τρέχουσες ανάγκες της κοινωνίας;     

Million dollar question… Συνήθως δεχόμαστε αυτή την ερώτηση με αρνητικό χαρακτήρα γιατί αρκετός κόσμος πιστεύει ότι οτιδήποτε άλλο πέρα από την ιατρική  δεν είναι υψηλής σημασίας για τη ζωή του.  Αυτό το βλέπουμε και στους μαθητές που λένε και τι θα μου χρησιμεύσει η άλγεβρα και η βιολογία; Ε λοιπόν είδαμε που θα χρησίμευε μια βασική γνώση της βιολογίας! 

Η αστροφυσική και η πλανητολογια συνδέονται με τον ίδιο τρόπο που συνδέεται και κάθε άλλη επιστήμη με τις ανάγκες της κοινωνίας. Κάπου εδώ θα μπορούσαμε να μιλάμε για αρκετή ώρα ότι η μελέτη του ουρανού μας οδηγεί στο να καταλάβουμε τη γέννηση και εξέλιξη του ηλιακού μας συστήματος, του πλανήτη μας συγκεκριμένα ο οποίος είναι το σπίτι μας αλλά και την έλευσης της ζωής. Και τελικά υπάρχει αλλού, είμαστε μόνοι;

Δεν νομίζω ότι μπορούμε να περιμένουμε πότε η κοινωνία θα λύσει όλα τα άλλα προβλήματα και μετά να ασχοληθεί με την πρωτογενή επιστήμη. Αυτά πάνε μαζί και πάντα πήγαιναν μαζί σε όλες τις προηγούμενες κοινωνίες. Ο άνθρωπος εξελίχθηκε για να κοιτά ψηλά, ας μην τον γυρίσουμε πάλι πίσω λοιπόν.

– Πώς βίωσες την πανδημία και την καραντίνα σε προσωπικό και σε «επιστημονικό» επίπεδο;

H όλη κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη. Λίγο πριν την πρώτη καραντίνα γεννήθηκε η κόρη μου οπότε έπρεπε να μείνω σπίτι έτσι κι αλλιώς. Αποφασίσαμε να μην τη στείλουμε σε κάποιον παιδικό σταθμό γιατί ακόμα δεν υπήρχε το εμβόλιο. Ο άντρας μου κι εγώ (είμαστε στην ίδια ομάδα) δουλεύαμε με τηλεργασία με ένα μωρό στο σπίτι, οπότε η δουλειά πήγε πολύ πίσω και η ψυχολογία το ίδιο.

Είχα πολλές εκκρεμότητες, όπως το να έρθουν φοιτητές και να δουλέψουμε σε κάποιο πρότζεκτ, να κάνουμε παρατηρήσεις σε διάφορα τηλεσκόπια στη Νίκαια αλλά και στις ΗΠΑ, τα οποία δεν έγιναν λόγο της απαγόρευσης των ταξιδιών αλλά και της απαγόρευσης του να βρισκόμαστε εμείς και οι συνάδελφοι μας στα αστεροσκοπεία. Ο μεταπτυχιακός φοιτητής του επέβλεπα έπρεπε να αλλάξει το θέμα της εργασίας του άμεσα γιατί δεν επιτρέπονταν να χρησιμοποιήσει το τηλεσκόπιο.

Φυσικά αντίστοιχα προβλήματα είχαν κι όλοι όσοι έπρεπε να χρησιμοποιήσουν εργαστήρια. Για παράδειγμα ακόμα περιμένω την εξέλιξη την πανδημίας για να ταξιδέψω στην Αγγλία όπου πρέπει να κάνω πειράματα τα οποία πήγαν πίσω 1 χρόνο!

Η Ευρώπη επέλεξε να ζήσει με την πανδημία γι’ αυτό και η τόσο παρατεταμένη ημι-λειτουργική κατάσταση με ημίμετρα σε όλους τους εργασιακούς κλάδους, την εκπαίδευση, τις μετακινήσεις και το σύστημα υγείας, ενώ άλλες χώρες, π.χ. της Ασίας, έδρασαν δραστικά και άμεσα για λιγότερο χρονικό διάστημα. 

– Πόσο δύσκολες  είναι οι συνθήκες για έναν/μια νέο/α επιστήμονα να «δουλέψει» όπως θέλει στην Ελλάδα;

Το πρόβλημα της Ελλάδας είναι ότι έχει αφήσει τα δημόσια ιδρύματα στο έλεος της υποχρηματοδότησης. Διαφορετικά πολλά μπορείς να τα κάνεις και από την Ελλάδα! Η χώρα έχει εξαιρετικούς επιστήμονες που αγωνίζονται να δουλέψουν και να προσφέρουν.

Ένας επιστήμονας για να δουλέψει όπως θέλει είναι μεγάλη κουβέντα. Πέραν της χρηματοδότησης, ό,τι προβλήματα έχεις στην Ελλάδα έχεις και σε πολλά άλλα μέρη. Παντού θα βρεις εμπόδια, προβλήματα και φυσικά ανθρώπους που θα σε βάλουν εμπόδια και προβλήματα στο να κάνεις τη δουλειά σου, συν την εκμετάλλευση.

– Σκέφτεσαι να επιστρέψεις; 

Μέχρι στιγμής έχω ζήσει και δουλέψει σε 4 διαφορετικές χώρες! Ναι, το σκέφτομαι πραγματικά πως αν υπήρχε η δυνατότητα θα μπορούσα να επιστρέψω πίσω στην Ελλάδα. Το πρόβλημα δεν είμαι εγώ αλλά οι λιγότερες θέσεις εργασίας που υπάρχουν στη χώρα ως αποτέλεσμα της υποχρηματοδότησης της ανώτατης εκπαίδευσης και της έρευνας. 

– Η γνώση είναι δύναμη; Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί για τις ανάγκες του κοινωνικού συνόλου;

Η γνώση είναι ελευθερία. ‘Όταν θες να χειραγωγείς τις μάζες κρατάς τη γνώση για σένα. Βέβαια υπάρχει και κάτι ακόμα πιο επικίνδυνο, να διαχέεις ψέματα κι έτσι να κάνεις τον κόσμο να νομίζει ότι έχει τη γνώση! Το βλέπουμε αυτό σήμερα με την πανδημία σε τεράστιο βαθμό.

Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί; Εύκολα. Υποχρεωτικό σχολείο μέχρι τα 18 με ταυτόχρονη αναπροσαρμογή των μαθημάτων μακριά από στείρες παπαγαλίες για βαθιά κατανόηση. Ενίσχυση της δημοσίας ανώτατης εκπαίδευσης και βοήθεια προς τους φοιτητές (εστίες, φοιτητικές λέσχες κλπ). Κρατική χρηματοδότηση της έρευνας.

Υπάρχει μια νέα μόδα, κράτη να χρηματοδοτούν μεγάλες επιχειρήσεις για να κάνουν αυτές έρευνα με υπόσχεση μικρότερη φορολογία. Φυσικά η ίδια εταιρεία κολοσσός, παράγει όπλα και διαστημόπλοια. Δεν είναι προβληματικό όλο αυτό;;

Γενναία χρηματοδότηση για τη διάχυση των επιστημονικών αποτελεσμάτων σε σχολεία αλλά και σε όλο τον κόσμο. 

– Ποια είναι η θέση της γυναίκας στα τόσο «υψηλά κλιμάκια» της επιστήμης;

Όπως είπα έχει γίνει τεράστια πρόοδος και πλέον βλέπουμε γυναίκες υπεύθυνες ομάδων, εργαστηρίων και διαστημικών αποστολών!!!!

Αυτό είναι ένα εξαιρετικά ελπιδοφόρο αποτέλεσμά! Αλλά τα βασικά ακόμα ζητούν λύση. Βέβαια, το οτι μια γυναίκα καταλαμβάνει μια υψηλή θέση δεν σημαίνει οτι έτσι κι αλλιώς θα είναι καλύτερη.. Ή γενικά οτι ένας νέος άνθρωπος έχει και πιο φρέσκες προοδευτικές ιδέες.

– Είναι ανδροκρατούμενος χώρος; 

Έχει γίνει τεράστια πρόοδος για τη θέση της γυναίκας στην επιστήμη. Αυτό μπορούμε να το δούμε πχ τα τελευταία 30 χρόνια με το ποσοστό των γυναικών φοιτητών στις θετικές επιστήμες. Αλλά θέλει δουλειά ακόμη! Ναι πιστεύω ότι ο κλάδος είναι ακόμα ανδροκρατούμενος. Στις 3 πανεπιστημιακές ομάδες που δούλεψα, σε 3 διαφορετικές χώρες, οι γυναίκες σαν μόνιμο προσωπικό είναι σχεδόν ανύπαρκτες. 

Από την άλλη πλευρά βλέπουμε προσπάθειες με μια στείρα λογική στην επιλογή γυναικών. Πx υπάρχουν ινστιτούτα τα οποία προσπαθούν να προσλάβουν σε ίσο αριθμό άνδρες και γυναίκες σε διάφορες βαθμίδες (π.χ. είτε μονίμους ερευνητές είτε μεταδιδακτορικές). Βέβαια οι αιτήσεις από γυναίκες δεν είναι 50-50 αλλά τρομερά λιγότερες.

Αυτό που Θέλω να πω και να μην παρεξηγηθώ είναι πως το πρόβλημα δεν λύνεται μόνο με τη θέση εργασίας!

Πρέπει να υπάρξει αλλαγή νοοτροπίας από τη γέννηση της γυναίκας, τα παιχνίδια που παίζει, οι δραστηρίοτητες που επιλέγουν οι γονείς για εκείνη, η νοοτροπία για το γάμο και την οικογένεια, οι δυνατότητες που δίνονται από ένα κράτος σε μια κοπέλα να κάνει οικογένεια σε ”μικρή” ηλικία ενώ ακόμα σπουδάζει, ο χρόνος της άδειας λοχείας, η πρόσβαση κατά προτεραιότητα σε δωρεάν παιδικούς σταθμούς κλπ.

Αντίστοιχη φυσικά αλλαγή νοοτροπίας πρέπει να υπάρχει και από τη γέννηση του αγοριού. Είναι λίγο γελοίο να αποκαλούμε τα αγοράκια… “πασακα μου”.

Φυσικα έχω δει διαφορετική προσέγγισή, δηλαδή πιο επιθετική, από συναδέλφους, επειδή θεώρησαν ότι δεν θα απαντήσω. Ε…, εντάξει τους απάντησα, και η απάντηση μπορεί να έχει κόστος!

– Πώς νοιώθεις σχετικά με τα τελευταία περιστατικά γυναικοκτονιών στην Ελλάδα;  

Θλίψη και αποτροπιασμό. Θλίψη, όχι μόνο για τα θύματα και τα παιδιά, φίλους, συγγενείς που αφήνουν πίσω, και αποτροπιασμό όχι μόνο μεμονωμένα για τους θήτες. Ούτε μόνο για την πατριαρχία που όπλισε το χέρι τους.

Η πατριαρχία είναι συνέπεια του καπιταλιστικού συστήματος μέσα στο οποίο προσπαθούμε να ζήσουμε. Θλίψη λοιπόν και αηδία για την εκμετάλλευση που οδηγεί στην κακοποίηση με διάφορους τρόπους του αδύναμου από τον δυνατό. Το καπιταλιστικό σύστημα είναι σάπιο από τα γεννοφάσκια του γιατί στηρίζεται ακριβώς σε αυτή την εκμετάλλευση.

– Τι σκέφτεσαι για το μέλλον; 

Το μέλλον έχει πολλή δουλειά! ‘Έχουμε αρκετά αποτελέσματα πάνω στα οποία δουλεύουμε αυτό το διάστημα για να τα δημοσιεύσουμε μέσα στους επόμενους μήνες.

Ακόμη προετοιμάζομαι για μια μεγάλη πειραματική καμπάνια, στα πλαίσια της διαστημικής αποστολής ΜΜΧ (Martian Moon eXploration), με τον οποία θα ήθελα να μελετήσω πως αντιδρά το έδαφος του δορυφόρου του Άρη του Φόβου στις συγκρούσεις με τους αστεροειδείς.