Τζίροι εκατομμυρίων σε ιδρύματα με "δόλωμα" τα παιδιά

Της Αντιγόνης Μιχοπούλου 

Την ώρα που οι δημόσιες υιοθεσίες στην Ελλάδα μπορούν να διαρκέσουν έως και 5 χρόνια για να ολοκληρωθούν, με τη δικαιολογία ότι δεν υπάρχουν παιδιά, εκατοντάδες παιδιά εγκαταλελειμμένα φιλοξενούνται σε φορείς παιδικής προστασίας χωρίς να γνωρίζει το κράτος ούτε το μικρό τους όνομα. Παιδιά νομικά εγκλωβισμένα, αφημένα στη μοίρα τους και στα γούστα και τις συμπεριφορές των ανθρώπων που διοικούν τις δομές. Πρόκειται για παιδιά που εγκαταλείφθηκαν από τους γονείς τους ή παιδιά που βρέθηκαν εκεί με εισαγγελική εντολή λόγω κακοποίησης. Βασική «λεπτομέρεια» είναι ότι η επιλογή των δομών από τον εισαγγελέα γίνεται τυχαία. Δηλαδή, επιλέγει τον προορισμό των παιδιών ανάλογα με το ποια δομή έχει κενό κρεβάτι και όχι τα ποιοτικά στοιχεία λειτουργίας των δομών κλπ. Έτσι, τα παιδιά, που ήδη αντιμετωπίζουν σοβαρά ψυχικά προβλήματα, τα πετάνε σαν σακί σε μια δομή που κάνεις δεν γνωρίζει τι έργο παράγει, πόσα παιδιά έχει, πώς συμπεριφέρεται στα παιδιά. Βέβαια, δεν θα μπορούσε να τα γνωρίζει όλα αυτά, καθώς από το 1997 δεν υπάρχει κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας των δομών από την πλευρά του αρμόδιου υπουργείου. Πρόκειται, με λίγα λόγια, ουσιαστικά για συνενοχή του κράτους στην καταπάτηση των δικαιωμάτων των παιδιών, την ώρα που αυτό θα έπρεπε να λαμβάνει τη θέση του προστάτη του ανήλικου παιδιού. Την ίδια ώρα, πληροφορίες του Hot Doc αναφέρουν ότι «επαγγελματίες επιτήδειοι» με την συνεισφορά κοινωνικών λειτουργών «πλευρίζουν» εισαγγελείς ώστε να τους καθοδηγήσουν και να στέλνουν τα ανήλικα στη δική τους δομή.

Το θέμα των ΜΚΟ και των δομών έχει απασχολήσει πολλές δημοσιογραφικές έρευνες του Hot Doc και του Kουτιού της Πανδώρας, οι οποίες επανειλημμένα έχουν αποκαλύψει την κατασπατάληση δημόσιου χρήματος από μη κυβερνητικές οργανώσεις και γενικότερα ανθρωπιστικούς φορείς, οι οποίοι με μηδενικό συνήθως έργο σε συνδυασμό με την προβολή από τα μέσα ενημέρωσης, συγκινώντας το πανελλήνιο, τρώνε με χρυσά κουτάλια κρατικό χρήμα. Άλλες πάλι «τσιμπάνε» μικρότερα χρηματικά ποσά, χωρίς εντούτοις κι αυτές να ελέγχονται. Παράλληλα, σε παλαιότερη έρευνα του Hot Doc αποκαλύφθηκε ότι οι εργαζόμενοι σε ανθρωπιστικές δομές ήταν απλήρωτοι και αδήλωτοι. Χαρακτηριστικό της κατάστασης είναι άλλωστε ότι δεν υπάρχει κανένα επίσημο στοιχείο για τον αριθμό των δομών που φιλοξενούν παιδιά αλλά ούτε και για τον αριθμό των παιδιών. Αποδεικνύεται έτσι ότι το κράτος, χρόνια τώρα, δίνει χρήματα σε φορείς χωρίς να γνωρίζει καν τι προσφέρουν και αν προσφέρουν. Υπό αυτές τις συνθήκες, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει ότι εικόνες από το παρελθόν, με εγκαταλελειμμένα παιδιά που κακοποιούνται μέσα στα ιδρύματα, εξακολουθούν να υφίστανται ενώ τα ίδια τα ιδρύματα χρηματοδοτούνται αδρά από το κράτος για να συνεχίζουν την πολύτιμη «προσφορά» τους.

Η μοναδική έρευνα, που έχει γίνει, είναι ιδιωτικής πρωτοβουλίας από την ΜΚΟ Ρίζες και παρουσιάζει τόσο των αριθμό των δομών παιδικής προστασίας καθώς και τον αριθμό των παιδιών. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε μετά από προφορική άδεια του υπουργείου, το οποίο υπενθυμίζουμε ότι δεν πήρε ποτέ την πρωτοβουλία να κάνει κάτι παρόμοιο. Σε αυτή την περίπτωση δεν μπορεί να αμφισβητηθούν τα στοιχεία, καθώς δεν υπάρχει αντίλογος. Παράλληλα πραγματοποιήθηκε ένα ερευνητικό πρόγραμμα από ερευνητές από ελληνικά πανεπιστήμια με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Αστέρη Χουλιάρα, το οποίο παρουσιάζει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τη λειτουργία των ΜΚΟ ξεκαθαρίζοντας το τοπίο για εκείνες τις οργανώσεις που προσφέρουν αξιόλογο κοινωνικό έργο με απόλυτα διαφανείς διαδικασίες.

Η χαρτογράφηση των ιδρυμάτων

Η Χαρτογράφηση των Ιδρυμάτων Κλειστής Παιδικής Προστασίας και Προστασίας Παιδιών με Αναπηρίες στην Ελλάδα το Έτος 2014, πραγματοποιήθηκε από την ΑμΚΕ Κέντρο Ερευνών Ρίζες [www.roots-research-center.gr] με ιδιωτική χρηματοδότηση από το πρόγραμμα World of Difference της εταιρίας τηλεπικοινωνιών Vodafone και τη στήριξη του δικτύου Eurochild και Hope and Homes for Children.

Κατά τη διάρκεια του έτους 2014, κατά προσέγγιση 2.825 παιδιά φιλοξενήθηκαν σε 85 ιδρύματα προστασίας παιδιών και ιδρύματα προστασίας για παιδιά με αναπηρίες. Από τα 2.825 παιδιά, περί τα 883 παιδιά αντιμετώπιζαν κάποια αναπηρία.

Κατά τη διάρκεια του έτους 2014, 32 παιδιά τοποθετήθηκαν σε ανάδοχες οικογένειες, τόσο μέσω δημόσιων όσο και ιδιωτικών ιδρυμάτων, ενώ συνολικά 309 παιδιά βρίσκονταν το 2014 σε ανάδοχες οικογένειες σε όλη την Ελλάδα. Το 2014, 84 παιδιά υιοθετήθηκαν από τα συνολικά 11 ιδρύματα που λειτουργούσαν προγράμματα υιοθεσίας.

Συμπερασματικά, τα ιδρύματα κλειστής παιδικής προστασίας και ιδρύματα προστασίας παιδιών με αναπηρίες είναι κυρίως ιδιωτικής πρωτοβουλίας, διοικούμενα από ιδιωτικές οργανώσεις (39,5%) και μη-κυβερνητικές οργανώσεις (13,2%) και σε μικρότερο βαθμό δημόσιας πρωτοβουλίας (36,8%), ενώ ο μέσος όρος των κλινών ανά ίδρυμα ανέρχεται σε 44 κλίνες, κάτι το οποίο έρχεται σε αντίθεση με τη διεθνή βιβλιογραφία, η οποία αναφέρει ότι ο αριθμός των παιδιών στην οικογενειακού ή κοινοτικού τύπου φροντίδα πρέπει να παραμείνει μικρή (6-8) στα σπίτια μικρής δυναμικότητας (small group homes), ενώ την ίδια στιγμή τα σπίτια δεν πρέπει να διαφέρουν από τα υπόλοιπα σπίτια στη γειτονιά (Tolfree, 2007).

Κατά μέσο όρο, το 2014, κατά προσέγγιση 37 παιδιά φιλοξενήθηκαν ανά ίδρυμα ενώ περί τα 182 από τα 2.825 παιδιά στην ιδρυματική φροντίδα ήταν κάτω των τριών ετών. Αυτή η πρακτική είναι εις βάρος των δικαιωμάτων του παιδιού και, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία και τις συστάσεις, η είσοδος των παιδιών στην ιδρυματική φροντίδα, ιδιαίτερα πριν από την ηλικία των τριών ετών, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές συνέπειες στην ανάπτυξή τους (OHCHR 2011, Κατευθυντήριες γραμμές των Ηνωμένων Εθνών το 2009, Browne 2009, Johnson et al, 2006, Vorria, 2004). Από τα 2.825 παιδιά, τα περισσότερα παιδιά που φιλοξενήθηκαν στα ιδρύματα ανήκαν στην ηλικιακή ομάδα άνω των 18, πράγμα που δείχνει ότι τα παιδιά δυσκολεύονται να ανεξαρτητοποιηθούν μετά την ενηλικίωσή τους. Αυτό φαίνεται και από το χαμηλό αριθμό των παιδιών που εγκατέλειψαν την ιδρυματική φροντίδα το 2014 και ανεξαρτητοποιήθηκαν. Επιπλέον, το υψηλό ποσοστό των νέων άνω των 18 ετών δείχνει ότι τα παιδιά έχουν ήδη περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα στην ιδρυματική φροντίδα (καθώς το δείγμα αφορούσε παιδιά άνω των 18 τα οποία όμως ζούσαν ήδη στην ιδρυματική φροντίδα πριν την ενηλικίωσή τους).

Δεκατέσσερα (14) ιδρύματα κλειστής παιδικής προστασίας και προστασίας παιδιών με αναπηρίες αρνήθηκαν να λάβουν μέρος στην έρευνα, ωστόσο κάποια από αυτά ανέφεραν τηλεφωνικά κάποια βασικά στοιχεία του φορέα τους.

Οι απειλές και οι υπουργικές παρεμβάσεις

Ένα ίδρυμα, για να χρηματοδοτηθεί από το κράτος πρέπει πρώτα να πιστοποιηθεί από το ΕΚΚΑ. Νωρίτερα της πιστοποίησης, έχει προηγηθεί έλεγχος από την πλευρά της Περιφέρειας προκειμένου να διαπιστωθούν κάποιες βασικές προϋποθέσεις .Τόσο η έλλειψη προσωπικού στις περιφέρειες όσο και οι απειλές που δέχονται εργαζόμενοι ώστε να μην διατυπώσουν στις εκθέσεις τους τις άθλιες συνθήκες, υπό τις οποίες ζουν τα παιδιά μέσα σε συγκεκριμένα ιδρύματα, καθιστούν τους ελέγχους προβληματικούς. Πληροφορίες του Hot Doc αναφέρουν ότι υπάρχουν πολλές περιπτώσεις κοινωνικών λειτουργών, που διαπιστώνουν ιδίοις όμμασι την τραγική κατάσταση στα ιδρύματα, τα οποία εντούτοις κάτω από απειλές αλλά και με παρεμβάσεις υπουργών εντέλει πιστοποιούνται και παίρνουν κρατικό χρήμα ώστε να συνεχίσουν την «προσφορά» τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, ίδρυμα, το οποίο δεν έχει κανέναν εργαζόμενο και βάζει τα μεγαλύτερα παιδιά να προσέχουν τα μικρότερα, έφτασε ένα βήμα πριν τη χρηματοδότηση αλλά οι αντιδράσεις των εργαζόμενων στους αρμόδιους δημόσιους φορείς, που είχαν εικόνα της κατάστασης, έβαλαν φρένο στη χρηματοδότηση.

Να σημειωθεί ότι οι εντονότερες πολιτικές και κυρίως υπουργικές πιέσεις για χρηματοδότηση ιδρυμάτων αφορά κυρίως στα εκκλησιαστικά, τα οποία έχουν μονίμως τις πόρτες τους κλειστές στους δημόσιους ελεγκτικούς φορείς. Κανείς δεν γνωρίζει, ούτε από περιγραφές, τι συμβαίνει μέσα σε αυτά τα ιδρύματα. Την ίδια ώρα, οι κοινωνικοί λειτουργοί δεν έχουν καμιά εξουσία ώστε να μπει λουκέτο σε όλα αυτά τα ιδρύματα παιδικής «φιλοξενίας».

Τα παιδιά-βαλίτσα

Τα νούμερα των δημόσιων υιοθεσιών είναι πολύ μικρά και οι λόγοι διαφοροποιούνται ανάλογα με αυτούς που τους διατυπώνουν. Οι δημόσιοι φορείς αναφέρουν ότι ο μικρός αριθμός αποδίδεται στην προτίμηση των θετών γονιών για νεογέννητα μωρά, που δεν υπάρχουν. Οι θετοί γονείς, από τη δική τους πλευρά, μιλούν για ένα ανούσια χρονοβόρο σύστημα, το οποίο έχει ως αποτέλεσμα και τα παιδιά να ασυλοποιούνται κλεισμένα στα ιδρύματα και οι γονείς να περιμένουν μέσα από μια πολύ ψυχοφθόρα διαδικασία πολλές φόρες χωρίς αποτέλεσμα.

Στην πραγματικότητα, τα μοναδικά θύματα από όλες αυτές τις διαδικασίες και τις αντιπαραθέσεις και τα συμφέροντα είναι τα παιδιά. Άλλωστε ο κοινός νους λέει ότι το καλύτερο περιβάλλον για ένα παιδί είναι το οικογενειακό. Τόσα και τόσα παιδιά μη καταγεγραμμένα βρίσκονται κλεισμένα σε μη καταγεγραμμένες δομές και είναι νομικά εγκλωβισμένα, καθώς η επιμέλειά τους παραμένει είτε στους φυσικούς τους γονείς είτε στις ίδιες τις δομές. Θα μπορούσαν να έχουν μια καλύτερη τύχη. Δεκάδες γονείς θα μπορούσαν να αιτηθούν για την υιοθεσία τους. Ωστόσο αυτό δεν συμβαίνει, και μπορεί ο βασικός λόγος να είναι η έλλειψη μητρώου των δομών και των παιδιών, αλλά ακόμα βασικότερος λόγος είναι ότι χωρίς παιδιά αυτές οι δομές δεν θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν και να υπάρχουν.

Από την άλλη πλευρά, για να αποκρύψουν τις ευθύνες τους και βέβαια για να μπορούν να χαίρονται χωρίς έγνοιες τις γιορτές και τα σαββατοκύριακα, οι περισσότεροι προχωρούν στην προώθηση των παιδιών αυτές τις μέρες σε προσωρινή φιλοξενία. Πρόκειται για έναν όρο που δεν τον ορίζει καμιά υπουργική απόφαση ή νόμος, αντιθέτως πρόκειται για πρωτοβουλία των δομών χωρίς καμιά καθοδήγηση. Τα παιδιά, λοιπόν, που φιλοξενούνται σε δομές, φεύγουν σαν βαλίτσες και τα σαββατοκύριακα και τις γιορτές φιλοξενούνται σε σπίτια «φίλων» των ιδρυμάτων χωρίς κανείς να έχει ελέγξει τι σπίτια είναι αυτά που πάνε και πώς συμπεριφέρονται στα παιδιά. Με αυτό τον τρόπο, και το προσωπικό των δομών παίρνει άδειες και το κόστος λειτουργίας τους μειώνεται.

Η επιστημονική έρευνα για τις ΜΚΟ

Στο ερευνητικό πρόγραμμα Θαλής παρουσιάζονται πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για την αξιολόγηση ελληνικών ΜΚΟ στον τομέα της παιδικής προστασίας. Μέσα στις 15 κορυφαίες ΜΚΟ βρίσκονται κυρίως φορείς που ασχολούνται με την παιδική προστασία και ο κύκλος εργασιών τους ξεπερνά τα δεκάδες εκατομμύρια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Χαμόγελο του Παιδιού, που έχει κύκλο εργασιών 10.725.957 ευρώ. Το ΚΜΟΠ έχει κύκλο εργασιών 9.047.706 ευρώ. Αξίζει να σημειωθεί μια πολύ εύστοχη σύγκριση του ερευνητικού προγράμματος: τα έσοδα ορισμένων οργανισμών όπως το Χαμόγελο του Παιδιού, η Actionaid και η ΕΛΕΠΑΠ (8 με 10 εκατομμύρια ευρώ ετησίως) είναι σχεδόν διπλάσια από τους προϋπολογισμούς μικρών πανεπιστημίων της Πελοποννήσου (γύρω στα 6 εκατομμύρια ευρώ). Αν ήταν επιχειρήσεις, τουλάχιστον 10 ΜΚΟ θα κατατάσσονταν στις 500 μεγαλύτερες της χώρας τόσο σε κύκλο εργασιών όσο και σε αριθμό 

Μια μικρή ελπίδα

Μπορεί ακόμα να μην υπάρχει κανονισμός λειτουργίας για τα ιδρύματα προστασίας παιδιών, ωστόσο, μετά από προσωπικό αγώνα 5 ανθρώπων, σε λίγο καιρό θα είναι έτοιμο το e-pronoia. Πρόκειται για ένα ελπιδοφόρο σύστημα, που μεταξύ άλλων θα καταγράφει όλες τις δομές καθώς και τα παιδιά που φιλοξενούνται σε αυτές. Το e-pronoia θα αφορά στο σύνολό τους όλα τα ιδρύματα, λεπτομερή στοιχεία για τη λειτουργία τους, το προσωπικό που απασχολούν, τις κτιριακές τους συνθήκες κλπ.

Παραμένει ωστόσο ερώτημα το πώς θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί και εάν μπορεί να ολοκληρωθεί ο έλεγχος λειτουργίας όλων αυτών των ιδρυμάτων. Με λίγα λόγια, η τύχη των παιδιών βρίσκεται, από μια άποψη, στα χέρια λιγοστών φιλότιμων ανθρώπων, που παλεύουν απέναντι στους επιτήδειους. Οι οποίοι επιτήδειοι, με τη βοήθεια της ανυπαρξίας νόμων και κανονισμών, εκμεταλλεύονται τα παιδιά μέχρι τα 18 τους χρόνια, οπότε και τα παραδίδουν σε μια κοινωνία που έκανε ό,τι είναι δυνατό για να τα «τιμωρήσει» για την ατυχία τους να έρθουν στη ζωή από ακατάλληλους γονείς.

Άρθρο από το περιοδικό HOTDOC Τεύχος 90 (A’ Δεκέμβριος 2015)