Τσολιάδες,τσάμικα, άρματα και Δούρειοι ίπποι

Τσολιάδες, στρατιωτικοί που χορεύουν τσάμικα, άρματα και Δούρειοι ίπποι στις φιέστες του Καλλιμάρμαρου: Η αισθητική της δικτατορίας. Ταινίες με κομμένες σκηνές για να μην σκανδαλίζουν το κοινό αίσθημα. Τραγελαφικές εκθέσεις των επιτροπών λογοκρισίας. Και δίπλα μας να περνάει ο Μάης του ’68 και το κίνημα αμφισβήτησης των νέων κι η Ελλάδα να μην παίρνει είδηση. Η ταινία «Στοργή στο λαό» του Βασίλη Δούβλη, που συμμετείχε στο φετινό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και προβάλλεται στις 2 Απριλίου στα πλαίσια του Cinedoc, ασχολείται με τη λογοκρισία στον ελληνικό κινηματογράφο την περίοδο της δικτατορίας. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εκθέσεις της λογοκρισίας και τα απόρρητα έγγραφα που έρχονται για πρώτη φορά στο φως. «Η ταινία αποτυπώνει τη γελοιότητα και τον παραλογισμό της μισαλλοδοξίας αλλά και την προσπάθεια των δημιουργών να υπερβούν τα προβλήματα και να αρθρώσουν λόγο» εξηγεί ο σκηνοθέτης. Και μου κίνησε το ενδιαφέρον γιατί τελευταία η έμμεση γίνεται όλο και πιο άμεση λογοκρισία, το κιτς όλο και πιο κιτς, η δε αυτολογοκρισία όλο και πιο αυτονόητη…

 

 

 

Τι σημαίνει ο τίτλος «Στοργή στο λαό»;
Β.Δ.: Ο τίτλος της ταινίας είναι φυσικά ειρωνικός… «Στοργή στο Λαό» ήταν ένα σύνθημα της προπαγάνδας της χούντας, τυπωμένο με σφραγίδα σ’ ένα επίσημο έγγραφο που  ανέπτυσσε την πολιτική του καθεστώτος απέναντι στον κινηματογράφο. Το πομπώδες ύφος είναι, ως γνωστόν, χαρακτηριστικό της αισθητικής όλων των φασιστικών καθεστώτων, που θέλουν να εμφανίζονται ως στοργικοί πατέρες, προστάτες του λαού…
  
Από ποιο προσωπικό σου ενδιαφέρον ξεκίνησες το ντοκιμαντέρ;
Β.Δ.: Η ιδέα του ντοκιμαντέρ μου γεννήθηκε, όταν πριν από μερικά χρόνια έμαθα, εντελώς τυχαία, ότι ένα μέρος από το αρχείο της λογοκρισίας της χούντας είχε σωθεί. Η ιδέα της δημιουργίας ενός ντοκιμαντέρ που δεν θα βασιζόταν μόνο στις μαρτυρίες των σκηνοθετών που έζησαν στο πετσί τους τη λογοκρισία των συνταγματαρχών, αλλά και στο άγνωστο μέχρι τώρα αρχείο της χούντας μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρουσα. Έτσι ξεκίνησε η περιπέτεια της ταινίας. Άρχισα, λοιπόν, να ψάχνω και μετά από έρευνα χρόνων κατάφερα να βρω ένα μεγάλο μέρος του. Περιελάμβανε  τις αποφάσεις των επιτροπών λογοκρισίας, πολλές φορές μαζί με το σκεπτικό τους, απόρρητα έγγραφα, αλλά και κουτιά με φιλμ, πολλές φορές μισοκατεστραμμένα, με τις λογοκριμένες ή απαγορευμένες σκηνές. Τις κομμένες σκηνές τις χρησιμοποίησα στην ταινία όπως ακριβώς τις βρήκα κι όχι στη σημερινή αποκατεστημένη τους μορφή. Ήταν μια αισθητική επιλογή. Δεν θέλησα να σβήσω από πάνω τους τα σημάδια της βάναυσης μεταχείρισης την οποία έχουν υποστεί. Οι όποιες φθορές τους και τα αλλοιωμένα τους χρώματα εγγράφουν, κατά τη γνώμη μου, πάνω στο ίδιο το σελιλόιντ, το τραύμα της λογοκρισίας.

Τι σε έκανε να γελάσεις αλλά και να θυμώσεις ίσως κατά την έρευνά σου;
Β.Δ.: Οι εκθέσεις των επιτροπών λογοκρισίας. Είναι κείμενα μοναδικά. Πραγματικά μνημεία μισαλλοδοξίας, παραλογισμού, αλλά και γελοιότητας. Διαβάζοντας τα είναι αδύνατον να μη γελάσεις, αλλά και να μη θυμώσεις… Αναφέρονται σε μια τεράστια γκάμα ταινιών, ελληνικών και ξένων, κάθε είδους και αισθητικής. Από το «Κιέριον» του Δήμου Θέου και την «Ευδοκία» του Αλέξη Δαμιανού, μέχρι την «Κόρη μου, τη Σοσιαλίστρια» του Αλέκου Σακελλάριου για να αναφέρω μερικά μόνο ενδεικτικά παραδείγματα. Και από το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» του Αϊζενστάιν, το «Jesus Christ Super Star» του Νόρμαν Τζούισον, αλλά και γαλλικά και αμερικανικά επίκαιρα που αναφέρονται στο Μάη του ’68 και τις διαδηλώσεις για τον πόλεμο στο Βιετνάμ, μέχρι τον «Χωροφύλακα του Σεν Τροπέ» του Ζαν Ζιρό με τον Λουί ντε Φινές… Πέρα από τις σκηνές που κόβονται για πολιτικούς λόγους, γιατί περιέχουν κάποιες τολμηρές σκηνές, ή γιατί «ασκούν δυσμενεστάτην επίδρασιν εις την ηθικοπλαστικήν διαπαιδαγώγησιν των νέων», όπως συμβαίνει με το «Γούντστοκ» του Μάικλ Γουάντλι, υπάρχουν κι άλλες που πραγματικά σε αφήνουν άναυδο: από «Το Κανόνι και τ’ Αηδόνι» των αδελφών Καμπανέλλη κόβεται μια σκηνή γιατί θεωρείται προσβλητική για τους Γερμανούς αξιωματικούς την εποχή της Γερμανικής Κατοχής, ενώ από το «Πήρε ο Άνεμος τα Όνειρά μου», του Οδυσσέα Κωστελέτου «περικόπτονται αι σκηναί καθ’ ας θραύονται πιάτα εις κέντρα διασκεδάσεως», για να αναφέρω δυο μόνο παραδείγματα. Εξίσου, όμως, εκπλήσσουν και οι σκηνές που κόβονται για λόγους… αισθητικής. Το «Λος Ολβιδάδος», του Λουίς Μπουνιουέλ απαγορεύεται γιατί «στερείται παντελώς καλλιτεχνικής αξίας και αναμφισβητήτως θα επιδράσει επιβλαβώς εις την αισθητικήν ανάπτυξιν του λαού…»

Πιστεύεις ότι υπάρχουν κάποιες αναφορές και στο παρόν; Ότι ίσως δηλαδή δεν είναι και τόσο μακρινές και ξένες οι καταστάσεις αυτές, αλλά η λογοκρισία ασκείται με άλλο τρόπο;
Β.Δ.: Παρ’ ότι πρόκειται για ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ που αναφέρεται σε μια εποχή τελείως διαφορετική από τη σημερινή, η ταινία είναι, μ’ έναν αναπάντεχο τρόπο, συγχρόνως επίκαιρη. Η εμφάνιση του νεοναζισμού, αλλά και η έξαρση του ρα-τσισμού και της μισαλλοδοξίας κάνει, δυστυχώς, πολλά από τα κείμενα των λογοκριτών της χούντας να ηχούν, σήμερα στ’ αυτιά μας επίκαιρα…

Πόσο μεγάλη είναι νομίζεις η αυτολογοκρισία σήμερα;

Β.Δ.: Υπάρχει αυτός ο κίνδυνος, καθώς στη σημερινή εποχή της οικονομικής κρίσης έχουν υπάρξει περιπτώσεις που ομάδες φανατικών επιχειρούν διά της βίας να φιμώσουν την καλλιτεχνική δημιουργία, όταν αυτή είναι αντίθετη με τις ιδέες και την αισθητική τους, να δημιουργήσουν ένα κλίμα ζόφου και να καλλιεργήσουν το φόβο, που οδηγεί στην αυτολογοκρισία.

Ποιοί είναι τελικά αυτοί οι άνθρωποι που αναλαμβάνουν τη λογοκρισία και πόσο εύκολα μπορούν να αντιληφθούν συμβολισμούς και υπονοούμενα αυτών που βλέπουν ή διαβάζουν;
Β.Δ.: Οι λογοκριτές ήταν υπηρεσιακοί παράγοντες, αστυνομικοί, στρατιωτικοί, αλλά, δυστυχώς, και άνθρωποι από το χώρο του κινηματογράφου, συγγραφείς κ.λ.π. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς ήταν φανερά ανεπαρκείς και πολλές φορές αδυνατούσαν να κατανοήσουν τις ταινίες. Μια έκθεση που αφορά τη λογοκρισία της ταινίας του Ζαν Λικ Γκοντάρ «Ο Τρελός Πιερό» είναι αποκαλυπτική: «Κορύφωμα ασυναρτησίας, πέραν των ακαταλλήλων σκηνών που περιέχει. Δεν αντελήφθην εάν περιέχει βαθύτερον νόημα. Προτείνω να δει την ταινίαν και έτερον μέλος της Επιτροπής»…

Βλέποντας κομμένες σκηνές από ελληνικές και ξένες ταινίες ή το Μάη του 68 και το Γούντστοκ είχα την αίσθηση ότι σήμερα οι τολμηρές σκηνές ή οι ξέφρενες αντιδράσεις του κοινού δεν θα υπήρχαν καν. Έχεις την αίσθηση ότι γινόμαστε πιο συντηρητικοί ή απλά δεν μας κάνει πια τίποτε εντύπωση;

Β.Δ.: Νομίζω πως συμβαίνουν και τα δύο και συγχρόνως κυριαρχεί μια αίσθηση τέλους εποχής. Η αίσθηση πως ζούμε σ’ ένα κόσμο που πνέει τα λοίσθια και πως θα πρέπει να ξαναδούμε τα πράγματα από την αρχή…

Η ταινία προβάλλεται στις 2 Απριλίου 2014 στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών στις 20.00 στο πλαίσιο του CineDoc.

Από την Άννα Ρούτση

Πηγή: elculture.gr (http://www.elculture.gr/elcblog/article/storgi-sto-lao-sinantiseis-829488)