«Θερμά συλλυπητήρια»: Ο Σίλας Σεραφείμ κοροϊδεύει Τσίπρα και ο Νίκος Σαραντάκος «λεξικολογεί» αφοπλιστικά

Από μια φράση του Αλέξη Τσίπρα στο συλλυπητήριο μήνυμά του για τον θάνατο του μεγάλου ζωγράφου Αλέκου Φασιανού, «πιάστηκε» ο κωμικός Σίλας Σεραφείμ, ο οποίος το θεώρησε ένα αξιόλογο πεδίο για να ειρωνευτεί τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ. 

Ο Σίλας Σεραφείμ σχολίασε τη φράση «θερμά συλλυπητήρια» που απηύθυνε ο Αλέξης Τσίπρας στην οικογένεια και τους οικείους του μεγάλου ζωγράφου, υπονοώντας ότι η φράση είναι ανύπαρκτη, αφού θερμά είναι τα «συγχαρητήρια», ενώ τα συλλυπητήρια είναι «ειλικρινή».

Το tweet του Αλέξη Τσίπρα ήταν το εξής: «Οι παρισινές γκαλερί και η βαθιά ελληνικότητα. Οι ζωγραφισμένοι τοίχοι στην Τζια του. Οι φιγούρες και οι ποδηλάτες του. Το μπλε και το κόκκινό του. Βαθιά ευγνωμοσύνη για την πολιτιστική κληρονομιά που μας αφήνει ο Αλέκος Φασιανός, θερμά συλλυπητήρια στους οικείους του».

Το μικρόψυχο σχόλιο του Σίλα Σεραφείμ; «Τα ειλικρινη μου συγχαρητηρια και γι αυτο το λαθος ποστ»

Το θέμα σχολίασε ο δημοσιογράφος Σεραφείμ Κοτρώτσος, συμφωνώντας εν πρώτοις ότι η ορθή φράση δεν είναι τα «θερμά συλλυπητήρια», υπενθύμισε όμως ότι την ίδια φράση με τον Αλέξη Τσίπρα είχε χρησιμοποιήσει πρόσφατα και η πρόεδρος της Δημοκρατίας. Παρέπεμψε μάλιστα στην απάντηση που είχε δώσει τότε ο γλωσσολόγος και δημοσιογράφος Νίκος Σαραντάκος, τον οποίο κάλεσε να πάρει θέση.

«Εγώ πάντως δεν το θεωρώ λάθος. Και από τη στιγμή που έγκυρα λεξικά δέχονται τη φράση “θερμά συλλυπητήρια” κανείς δε δικαιούται να τη διορθώνει. Αν δεν του αρέσει, ας μην τη χρησιμοποιεί», τόνισε ο κ. Σαραντάκος.

Πράγματι ο Νίκος Σαραντάκος στο site του είχε κάνει ολόκληρη ανάλυση για τη χρήση της φράσης «θερμά συλλυπητήρια» όταν την είχε χρησιμοποιήσει η ΠτΔ, και είχε δεχτεί και εκείνη κριτική διάφορων χρηστών.

Ακολουθεί απόσπασμα του άρθρου του Νίκου Σαραντάκου:

Την ίδια άποψη εξέφρασαν και άλλοι, κάποτε σε συνδυασμό με άλλες συμβουλές:

Κυρία Πρόεδρε, το Twitter δεν είναι Facebook για να γράφετε συνέχεια και να εκφέρετε οποιαδήποτε γνώμη που προκαλεί αντεγκλήσεις. Επίσης, τα συλλυπητήρια δεν είναι ποτέ «θερμά», αλλά ειλικρινή.

Μια και δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπω στα κοινωνικά μέσα να διατυπώνεται το φιρμάνι πως είναι, λέει, λάθος να λέμε «θερμά συλλυπητήρια» αξίζει ίσως να το συζητήσουμε το θέμα -μάλιστα, και ιδιωτικά μου έθεσαν το ερώτημα που έβαλα για τίτλο του σημερινού άρθρου.

Και δεν είναι η πρώτη φορά που κάποιος «επωνυμος» έχει επικριθεί για τη χρήση της «λανθασμένης» αυτής έκφρασης. Βεβαια, πρέπει να πω ότι για τον θάνατο του Περικλή Κοροβέση «θερμά συλλυπητήρια» απεύθυνε επίσης ο Άδωνης Γεωργιάδης, αλλά εκείνον δεν τον επέκριναν για το… λάθος του, άλλες φορές όμως έχω δει να επικρίνουν τον πρωθυπουργό, οπότε δεν είναι παραταξιακό το θέμα.

Άλλωστε, πολλοί έχουν καυτηριάσει ως λάθος τα «θερμά συλλυπητήρια» σε ανύποπτο χρόνο, κι όχι επικρίνοντας κάποιον επώνυμο, π.χ.:

Προς απανταχού γραφείς: Τα συλλυπητήρια δεν είναι ποτέ θερμά – πιο ψυχρά δεν γίνεται. Θερμά είναι τα συγχαρητήρια και οι χαιρετισμοί. Η ανάγκη για έμφαση προφανώς είναι ανθρώπινη και καλοπροαιρετη – στρωμένος από καλές προθέσεις ο δρόμος για την κόλαση. Προτιμάτε τα ειλικρινή.

Είναι άραγε έτσι;

Κατηγορηματικά όχι. Η ρετσέτα ότι «τα συλλυπητήρια δεν είναι ποτέ θερμά» δεν έχει καμιά βάση. Θα είχαμε αντίφαση και οξύμωρο αν λέγαμε, ας πούμε, «χαρούμενα συλλυπητήρια» (αν και στον θάνατο της βαρόνης Θάτσερ κάποιοι είχαν πανηγυρίσει) όπως είναι αντίφαση το «γιγαντόσωμος νάνος», αλλά η σύνδεση της λύπης με την ψυχρότητα, που επιχειρεί ο τελευταίος σχολιαστής («πιο ψυχρά δεν γίνεται») μου φαίνεται εντελώς αυθαίρετη· αντίθετα, μόνο ενός ξένου τα συλλυπητήρια μπορεί να είναι ψυχρά, όχι τα συλλυπητήρια κάποιου που θρηνεί την απώλεια.

Φυσικά, όταν λέμε θερμά συλλυπητήρια, θερμά συγχαρητήρια, θερμή υποδοχή, θερμούς χαιρετισμούς, θερμή παράκληση, δεν κυριολεκτούμε, μιλάμε μεταφορικά. Αλλά η μεταφορική χρήση της λέξης σημαίνει είτε μια έντονη επιθυμία (όπως στη θερμή παράκληση) είτε το πάθος με το οποίο εκφράζουμε τα συναισθήματά μας (όπως στην θερμή υποδοχή), είτε την ένταση με την οποία συμμετέχουμε στη χαρά ή στο πένθος ενός άλλου (όπως στα συγχαρητήρια και στα συλλυπητήρια). Η «θερμότητα» δεν συνδέεται απαραιτήτως με κάτι χαρμόσυνο.

Άλλωστε, τα λεξικά, όλα ανεξαιρέτως τα λεξικά, καταγράφουν και έτσι νομιμοποιούν την έκφραση «θερμά συλλυπητήρια». Το ΛΚΝ μάλιστα καταγράφει μόνο τη φράση «θερμά συλλυπητήρια» (και όχι, ας πούμε, τα «ειλικρινή συλλυπητήρια»). Αριστερά βλέπετε τι γράφει το Χρηστικό Λεξικό (βρήκα το απόκομμα σε σχετική συζήτηση στη Λεξιλογία)  το οποίο καταγράφει τρεις φράσεις: βαθιά/ειλικρινή/θερμά συλλυπητήρια.

Αλλά και το λεξικό Μπαμπινιώτη, στην 5η του έκδοση, έχει μία μόνο παραδειγματική φράση: Δεχθείτε τα θερμά μου συλλυπητήρια για τον θάνατο της μητέρας σας.

Επιμένω στα λεξικά, διότι η γλώσσα δεν είναι κάτι ιδιωτικό: τα λεξικά αποτυπώνουν τη συναίνεση ανάμεσα στους ομιλητές. Θα μου πείτε, και οι λεξικογράφοι διαφωνούν μεταξύ τους. Θα συμφωνήσω, άλλωστε τις διαφορές των λεξικών τις έχουμε επανειλημμένα συζητήσει εδώ. Όταν όμως όλα τα λεξικά συμφωνούν και δέχονται μία συγκεκριμένη χρήση (όπως εδώ τα «θερμά συλλυπητήρια») τότε νομίζω πως μπορούμε να τη δεχτούμε ανεπιφύλακτα.

Εξάλλου, το ίδιο συμβαίνει και με τα σώματα κειμένων, όπου επίσης τα «θερμά συλλυπητήρια» εμφανίζονται συχνότατα. Και ας μη σκεφτούμε πως είναι «νεοπαγής» έκφραση. Γκουγκλίζοντας λίγο βρήκα «θερμά συλλυπητήρια» να έχουν διατυπωθεί, από συγκαιρινούς, για τον θάνατο του Παύλου Μελά και του Χαρ. Τρικούπη.

Βλέπουμε λοιπόν πως όχι απλώς δεν είναι «λάθος» να συνδυάζουμε το επίθετο «θερμά» με τα «συλλυπητήρια» αλλά είναι, μαζί με τα «ειλικρινή», το επίθετο που συχνότερα χρησιμοποιείται. Μπορούμε να πούμε και «ολόψυχα», το Χρηστικό δίνει και «βαθιά συλλυπητήρια» που κάπως με ξενίζει, θα προτιμούσα «από τα βάθη της καρδιάς μου».

Για να λεξιλογήσουμε λίγο ακόμα να πούμε ότι, όπως δέχονται όλα τα λεξικά, η λέξη «συλλυπητήρια» είναι μεταφραστικό δάνειο από το γαλλ. condoléances. .Η λέξη πλάστηκε από λόγιους τον 19ο αιώνα (1871 δίνει ο Κουμανούδης). Οι αρχαίοι είχαν το ρήμα «συλλυπούμαι».

Κλείνοντας, να πω ότι δεν βρίσκω τα «θερμά συλλυπητήρια» να καυτηριάζονται στα «λαθολόγια», δηλαδή σε εκείνες τις συλλογές με τα «συχνά λάθη» που καταρτίζουν κάποιοι που θέλουν να μας κάνουν να μιλάμε όπως εκείνοι. Εχουμε δηλαδή εδώ «λαϊκή λαθολογία», που δεν βασίζεται σε κάποιους «κανόνες» (όπως πχ η καταδίκη χρήσεων σαν τα «από ανέκαθεν», «ευχαριστώ όλους όσους με ψήφισαν», «έχει παράξει», «διέρρευσε την είδηση») αλλά μάλλον σε μια υποκειμενική εντύπωση, που πάντως την συμμερίζεται μια μερίδα ομιλητών.