Τέσσερις άξονες για την κατανόηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων

Πρώτος άξονας:

Οι βασικότερες διεκδικήσεις του τουρκικού αντιδραστικού καθεστώτος αφορούν: α. Τις λεγόμενες γκρίζες ζώνες, δηλαδή την αμφισβήτηση της κυριαρχίας συγκεκριμένων νησιών. Ομως οι συνθήκες της Λωζάννης (1923) και του Παρισιού (1947) διευκρινίζουν το καθεστώς των νησιών και η Τουρκία δεν το είχε αμφισβητήσει ποτέ πριν από τα Ιμια. β. Τη μη επέκταση των χωρικών υδάτων (αλλιώς αιγιαλίτιδας ζώνης) της Ελλάδας στα 12 ν.μ. και την αμφισβήτηση ότι τα νησιά δικαιούνται υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ.

Αρνείται δηλαδή η Τουρκία τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982). Την τελευταία έχει υπογράψει και εφαρμόζει η συντριπτική πλειονότητα των κρατών της γης. Σε όλο τον κόσμο τρεις μόνο χώρες είχαν αντιταχθεί στη σύμβαση: η Τουρκία, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ.

Η σύμβαση ορίζει με απόλυτη σαφήνεια ότι τα κράτη δικαιούνται να κηρύξουν μονομερώς αιγιαλίτιδα ζώνη στα 12 ν.μ. και ότι τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ (άρθρο 121). Δεν εντάσσει το Αιγαίο σε κάποιο ιδιαίτερο νομικό καθεστώς, όπως είχε ζητήσει η Τουρκία. Η πρότασή της απορρίφθηκε κατά τις συζητήσεις προετοιμασίας της σύμβασης.

Δεύτερος άξονας:

Η Ελλάδα δεν έχει ούτε πρέπει να έχει διεκδικήσεις σε βάρος της Τουρκίας. Η χώρα μας πρέπει να βασίζεται σταθερά στην ειρηνική επίλυση των διαφορών, στην υπεράσπιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της όπως απονέμονται από το Διεθνές Δίκαιο.

Το μόνο ζήτημα που με βάση τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου χρειάζεται οριοθέτηση και συνεννόηση με την Τουρκία είναι η υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ. Γι’ αυτό η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είναι μια επιλογή που δεν μπορεί να αποκλειστεί. Προσφυγή όμως νοείται μόνο για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Το δικαστήριο δεν πρέπει να ασχοληθεί με το σύνολο των ζητημάτων που θέτει αυθαίρετα η Τουρκία. Για την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο απαιτείται οι δύο χώρες να υπογράψουν συνυποσχετικό το οποίο περιλαμβάνει το θέμα για το οποίο διαφωνούν.

Αρα θα πρέπει η Τουρκία να συμφωνήσει ότι θα εκδικαστεί αποκλειστικά το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας/ ΑΟΖ. Η ηγεσία της γειτονικής χώρας οφείλει πρωτύτερα να άρει το casus belli, ώστε η Ελλάδα να μπορέσει να ασκήσει χωρίς απειλή χρήσης βίας το δικαίωμά της για επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ., όπως έχουν κάνει όλες οι χώρες του κόσμου (και η Τουρκία στη Μαύρη Θάλασσα).

Τρίτος άξονας:

Στη χώρα μας παραδοσιακά οι κυβερνήσεις, άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο, θεωρούν ότι η ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ αποτελεί παράγοντα διασφάλισης των συνόρων της. Υποστηρίζουν ότι όσο είμαστε «δεδομένοι και προβλέψιμοι» θα μας υπερασπίζονται. Ο έλεγχος της πραγματικότητας και η μελέτη της πρόσφατης ιστορίας διαψεύδουν αυτή την άποψη.

Τις τελευταίες δεκαετίες η χώρα μας έφτασε στο χείλος του πολέμου με την Τουρκία τέσσερις φορές: το 1974 με την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο, το 1976 με τις έρευνες του τουρκικού «Χόρα» στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, το 1987 με τις αντίστοιχες έρευνες του «Πίρι Ρέις» και το 1996 με την κρίση στα Ιμια. Οι κορυφαίες αυτές κρίσεις δείχνουν ότι, ανεξάρτητα από τις διπλωματικές εκφράσεις και τους ελιγμούς, στην πράξη οι «σύμμαχοι» πήραν –στην καλύτερη περίπτωση– θέση ίσων αποστάσεων, άρα θέση που ευνοεί τον επιτιθέμενο.

Οι πρόσφατες διαβεβαιώσεις του Αμερικανού πρέσβη Τζ. Πάιατ ότι οι ΗΠΑ στηρίζουν την Ελλάδα δεν αποτελούν καμιά εγγύηση. Θυμίζουν αντίστοιχες δηλώσεις σε προηγούμενες κρίσεις. Η συμφωνία για τις βάσεις του 1990 έδινε επίσης εγγυήσεις στην Ελλάδα. Πού πήγαν αλήθεια στην κρίση των Ιμίων; Στο ίδιο πνεύμα κινείται η ΕΕ: ακόμη αναμένονται οι σοβαρές κυρώσεις σε βάρος της Τουρκίας.

Ας μην ξεχνάμε ότι στη σύνοδο της ΕΕ στο Ελσίνκι το 1999 νομιμοποιήθηκαν ουσιαστικά οι τουρκικές διεκδικήσεις αφού στο τελικό ανακοινωθέν αναγνωρίζονταν «διαφορές» με την Τουρκία και όχι μόνο η μία. Είναι σταθερή η προτροπή της ΕΕ προς την Ελλάδα για προσφυγή στη Χάγη για όλες τις διεκδικήσεις της Τουρκίας και όχι μόνο για υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ.

Τέταρτος άξονας:

Τι θα έπρεπε να πράξει μια κυβέρνηση που θα ήθελε στα σοβαρά να υπερασπίσει την ειρήνη και τα κυριαρχικά δικαιώματα του λαού; Να ασκήσει τη διπλωματία των λαών και της ειρήνης. Το καθεστώς Ερντογάν μπορεί να μην είναι τόσο σταθερό όσο δείχνει. Στην Τουρκία υπάρχουν κοινωνικές αλλά και πολιτικές δυνάμεις που επιθυμούν την ειρήνη, τη φιλία, τη συνεργασία και τον αμοιβαίο σεβασμό, που δεν εγείρουν αξιώσεις σε βάρος της Ελλάδας.

Να μην αναθέτει την επίλυση του προβλήματος στους «μεγάλους μας συμμάχους». Αντίθετα, να απεμπλακεί πλήρως από αυτούς. Να μην προβαίνει σε καιροσκοπικές κινήσεις από τις οποίες δεν έχει να κερδίσει ο ελληνικός λαός αλλά οι πολυεθνικές. Το τρίγωνο με ΗΠΑ και Ισραήλ και ο αγωγός EastMed ρίχνουν λάδι στη φωτιά. Να αξιοποιήσει την παρουσία άλλων δυνάμεων όπως η Ρωσία και η Κίνα, χωρίς όμως να υποταχθεί σε αυτές.

Ειδικά τώρα που φαίνεται πολύ καθαρά ότι η σχέση Ρωσίας – Τουρκίας είναι λυκοφιλία που δεν θα πάει μακριά. Τέλος, ένας λαός υπό επιτροπεία, σε καθεστώς φτώχειας, βαθιών κοινωνικών ανισοτήτων και αδικίας είναι διχασμένος και ηθικά τρωτός. Το ζητούμενο είναι «λαός ενωμένος, ποτέ νικημένος». 

* Ο Δημήτρης Καλτσώνης είναι αναπληρωτής καθηγητής Θεωρίας Κράτους και Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο 

* Περιοδικό Hot Doc #200, Αποκλεισμένοι στην Οικονομική Ζώνη, 8/3/2020