«Τenet» του Κρίστοφερ Νόλαν – Ο κινηματογράφος συναντά τη φυσική

Πώς σχετίζεται η κβαντική φυσική με τον κινηματογράφο; Μπορούν να απαντηθούν διαχρονικά και άλυτα επιστημονικά ζητήματα μέσα από το σινεμά; Ο Κρίστοφερ Νόλαν με τις ταινίες του δημιούργησε ένα ξεχωριστό σύμπαν όπου το ζήτημα της επιστημονικής φαντασίας δεν είναι και τόσο… φανταστικό. Με επιστημονικές μεθόδους και πονηρά πειράματα πάνω στις διαφορετικές παρατηρήσεις της ίδιας πραγματικότητας ο Νόλαν αποδεικνύει ότι οι άκρως εγκεφαλικές και δυσνόητες ταινίες του έχουν τον τρόπο να συνδιαλλαγούν με το κοινό. Αρκεί να γίνουν οι σωστές ερωτήσεις.

01 Εχουν επιστημονική βάση οι ταινίες του Κρίστοφερ Νόλαν;

Ολο και περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι σε ένα πρώιμο στάδιο και με μια πολύ ελεύθερη ανάγνωση των περίπλοκων ιδεών του οι ταινίες του Νόλαν διέπονται από επιστημοσύνη. Ενίοτε δε καταλήγουν σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Μάλιστα σε αρκετές από τις ταινίες του η παρουσία αναγνωρισμένων επιστημόνων εγγυάται τη διαφύλαξη των βασικών αρχών της κβαντικής φυσικής.

02 Τι είναι η εντροπία;

O πρώτος νόμος της θερμοδυναμικής (η μελέτη της μετατροπής της ενέργειας από μηχανική –έργο– σε θερμότητα και αντίστροφα) αναφέρει ότι η ενέργεια δεν μπορεί ούτε να δημιουργηθεί ούτε να καταστραφεί. Μπορεί μόνο να μετατραπεί από μια μορφή σε μια άλλη. Η εντροπία είναι η έννοια που σχετίζεται με την αταξία και το χάος όταν παρατηρούνται φαινόμενα κατά τα οποία η ενέργεια αδυνατεί να μετατραπεί σε θερμότητα. Οταν η αύξηση της εντροπίας φτάσει στη μέγιστη τιμή της τότε σηματοδοτείται ο γνωστός «θερμικός θάνατος του σύμπαντος».

03 Ο Νόλαν υποστηρίζει ότι είναι εφικτό το ταξίδι στον χρόνο, όπως διαφαίνεται στο «Tenet» αλλά και στο «Interstellar».

Το ταξίδι στον χρόνο ήταν από αρχαιοτάτων χρόνων μια εμμονή του ανθρώπου. Η χρονική ακολουθία στο «Tenet» αλλά και στο «Interstellar» βασίζεται σε τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα. Οι μαύρες τρύπες ίσως είναι οι κατάλληλες πλατφόρμες για την πραγματοποίηση μελλοντικών διαστημικών ταξιδιών που θα φέρουν νέες αποκαλύψεις στην προσπάθεια κατανόησης του σύμπαντος. Η θέση του Νόλαν ότι ένα τέτοιο τολμηρό άλμα είναι αρκετά πιθανό σε μια κοντινή μελλοντική εποχή δεν είναι ακραία. Η επιτυχία του ή όχι θα εξαρτηθεί από την έκβαση που θα έχουν οι έρευνες για την αντιστροφή της εντροπίας. Πάνω σε αυτό το φαινόμενο θα βασιστεί η ενδεχόμενη επιτυχία του ταξιδιού στον χρόνο.

04 Τι σημαίνει αντιστροφή της εντροπίας και πώς επηρεάζει το ταξίδι στον χρόνο;

Αν δούμε σε fast forward ένα φρούτο που σαπίζει ή ένα παιδί που τρέχει προς μια κατεύθυνση, έχουμε μια αίσθηση του γραμμικού χρόνου. Αν τα δούμε αυτά αντίστροφα, έχουμε μια εικόνα του πώς λειτουργεί η αντιστροφή της εντροπίας, κάτι που κάνει διαρκώς ο Νόλαν στη νέα του ταινία. Ομως αντιστροφή της εντροπίας δεν σημαίνει απαραίτητα και αντιστροφή του χρόνου.

05 Αν δεχτούμε ότι το ταξίδι στον χρόνο είναι εφικτό, όπως διαφαίνεται στο «Tenet», υπάρχει μια κρίσιμη λεπτομέρεια που αφορά τη χρήση μάσκας οξυγόνου από τους πρωταγωνιστές προκειμένου να αναπνέουν. Πώς εξηγείται αυτό;

Στην περίπτωση αυτή η επιστήμη δεν έχει ξεκάθαρη απάντηση. Προφανώς σημειολογικά έχει ενδιαφέρον λόγω των συνειρμών που δημιουργούνται με τη σημερινή εποχή και την πανδημία που έχει αναγκάσει όλο τον πλανήτη να φορά μάσκα. Επιστημονικά όμως δεν έχει βάση, παρότι το σενάριο υποστηρίζει ότι οι πνεύμονες των χρονομεταφερόμενων δεν μπορούν να επεξεργαστούν τον κανονικό αέρα της ξένης χρονικής εποχής. Το πιο πιθανό σενάριο σε τέτοια περίπτωση και με βάση το ίδιο σκεπτικό είναι ότι οι ήρωες καθώς θα πήγαιναν πίσω στο παρελθόν θα γίνονταν νεότεροι.

06 Θα καταφέρει κάποτε ο άνθρωπος να ταξιδέψει στον χρόνο;

Θεωρητικά μιλώντας, ναι. Δεν είναι βέβαιο ότι η μέθοδος «εντροπία αντιστροφής χρόνου – ταξιδιού» θα είναι η κρίσιμη για την επαναστατική αυτή εξέλιξη. Πιο πιθανή μοιάζει η περίπτωση του ταξιδιού στον χρόνο όπως διαφαίνεται στο «Interstellar» καθώς το σενάριο πραγματεύεται υποδειγματικά τη βασισμένη στη γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν ιδέα, σύμφωνα με την οποία είναι δυνατό το ταξίδι στον χρόνο, τόσο στο μέλλον όσο και στο παρελθόν. Καθώς ο χρόνος και ο χώρος σχετίζονται, αν καταφέρουμε να κάμψουμε τον χώρο, τότε αυτομάτως κάμπτουμε και τον χρόνο. Γι’ αυτό στο «Interstellar» το επιθυμητό ταξίδι στον χρόνο επιτυγχάνεται όταν οι επιστήμονες περιστρέφουν μια μαύρη τρύπα.

07 Σε μια σκηνή ο χαρακτήρας που υποδύεται ο Ρόμπερτ Πάτινσον εξηγεί ότι ένα από τα εννοιολογικά προβλήματα με το ταξίδι στον χρόνο είναι το «παράδοξο του παππού». Τι είναι αυτό;

Το ερώτημα έχει να κάνει με το ενδεχόμενο να αποτρέψει το άτομο που ταξιδεύει στον χρόνο τη γνωριμία των παππούδων ή και των γονιών του. Σε αυτή την περίπτωση φυσικά δεν θα γεννηθεί ο εαυτός του. Ή μήπως όχι; Είναι ένα παράδοξο που δεν έχει λογική εξήγηση, αν και σε αυτή την περίπτωση ο Νόλαν έχει μια ανατρεπτική –και ενδιαφέρουσα– άποψη.