Το «Τελευταίο ταγκό στο Παρίσι» έχασε τον ενορχηστρωτή του!

Ο Bernardo Bertolucci γεννήθηκε στην Ιταλία και πέθανε στην Ιταλία, γνήσιο τέκνο μιας γενιάς διανοουμένων αριστερών καλλιτεχνών της γείτονος που συνασπίστηκαν μεταξύ τους σε εποχές δύσκολες. Κι αν αυτός με μία μόνο ταινία του, τον «Τελευταίο Αυτοκράτορα» του 1987, κατάφερε να κερδίσει εννέα (!) Όσκαρ, δεν κατόρθωσε ποτέ να μπει στο πάνθεο των μεγαλύτερων συμπατριωτών του σκηνοθετών, σαν τον «αιρετικό» Pier Paolo Pasolini. Αυτό είναι, βλέπεις, το τίμημα της δόξας που μεταφράζεται σε βραβεία και εισιτήρια, διότι – κακά τα ψέματα – ναι μεν ο Bertolucci υπήρξε ένας μεγάλος σκηνοθέτης, συχνά ωστόσο τα δημιουργήματα του στερούνταν ανατρεπτικότητας και ενός «λαϊκού» αισθήματος που το συναντούσες αφειδώς ακόμη και στις στυλάτες ταινίες του «δανδή» Lucchino Visconti. Επειδή επίσης σωστό δεν είναι να ξεκινά ένα επιθανάτιο αφιέρωμα με κριτική στο έργο του εκλιπόντος, πάμε τώρα να δούμε τα σημαντικότερα κομμάτια ενός βίου που άρχισε στις 16 Μαρτίου του 1941, με τη γέννηση του Bernardo Bertolucci στην πόλη Πάρμα της Ιταλίας.

Πατέρας του ήταν ο Attilio Bertolucci, ένας διάσημος ποιητής, ιστορικός τέχνης και κριτικός κινηματογράφου. Εκείνος ήταν που είχε βοηθήσει τον Pasolini να εκδώσει το πρώτο του βιβλίο κι έτσι, όταν ο γιος του, ο Bernardo, εκδήλωσε τις καλλιτεχνικές ανησυχίες του, του τον έστειλε για βοηθό του στο οριακό «Accattone» του 1961. Ο Bernardo τότε ήταν 20 ετών και ήθελε να γίνει ποιητής σαν τον πατέρα του. Παράτησε τις σπουδές του πάνω στη λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης και το 1962, ένα χρόνο αφότου δούλεψε κοντά στον Pasolini, γύρισε την πρώτη του ταινία. Τίτλος της, «La commare secca», ένα αστυνομικό φιλμ σε σενάριο μάλιστα του Pasolini που αφορούσε το μυστήριο γύρω από τη δολοφονία μιας πόρνης. Οι Ιταλοί κριτικοί εξήραν το ταλέντο του πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη, αν και κατηγορήθηκε ότι απλά αντιγράφει τον Pasolini και θέλει πολύ δρόμο ακόμα για να δώσει το δικό του στίγμα. Στην επόμενη ταινία του, το ρομαντικό δράμα «Prima della rivoluzione» του 1964, τα κατάφερε σαφώς καλύτερα! Η ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ των Κανών, στην «Εβδομάδα των Διεθνών Κριτικών», και ξεχώρισε για την έντονη κοινωνικοπολιτική θέση του δημιουργού της αναφορικά με τις ταξικές διαφορές.

Καθώς η δεκαετία του 1960 προχωρά ο Bertolucci κάνει τις ταινίες του, το «La via del petrolio» και το «Il canale» τη διετία 1965 – 66, ενώ το ’68 γυρίζει το «Partner» με πρωταγωνίστρια τη Stefania Sandrelli και με τη μουσική του Ennio Morricone. Βασισμένη σε νουβέλα του Ντοστογιέφσκι, η ταινία συμμετείχε στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας εκείνης της χρονιάς. Το 1969, σε μία περίοδο που ήταν της μόδας οι λεγόμενες σπονδυλωτές ταινίες (portmanteaux films), ο Bertolucci συμμετέχει στο «Amore e rabbia», μια ιταλογαλλική συμπαραγωγή με σκηνοθέτες τον ίδιο, τον Pasolini, τον Marco Bellochio, την Elda Tattoli, τον Carlo Lizzani και τον Jean – Luc Godard. Το σκετς της ταινίας που σκηνοθέτησε ο Bertolucci ήταν το δεύτερο στη σειρά, είχε τίτλο «Agonia» και αφορούσε την άρση της πίστης ενός Καθολικού επισκόπου απέναντι στο Θεό λίγο πριν πεθάνει. Σημειωτέον, όλα τα σκετς του «Amore e rabbia» ήταν εμπνευσμένα από τις παραβολές του Ιησού Χριστού. 

Το 1970 είναι η χρονιά του «Il Conformista», της ταινίας του Bertolucci που βασίστηκε στο ομότιτλο βιβλίο του Alberto Moravia. Με μία καλλιτεχνική διεύθυνση που ανάπλαθε την εποχή του Μουσολίνι στα 30s και με το αχτύπητο πρωταγωνιστικό ντουέτο Jean-Louis Trintignant – Stefania Sandrelli, το «Il Conformista» κέρδισε την υποψηφιότητα για τη Χρυσή Άρκτο του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου. Τραγική ειρωνεία: Το 1970 δεν δόθηκαν βραβεία στο Βερολίνο και αιτία λέγεται πως ήταν η συμμετοχή της αμφιλεγόμενης αντιπολεμικής γερμανικής ταινίας, «o.k.» του Michael Verhoeven. Ωστόσο, την ίδια χρονιά ο Bertolucci παραδίδει ακόμα μία ταινία, το «Strategia del ragno», βασισμένη αυτή τη φορά σε μια ιστορία του Μπόρχες. 

Άλλες δύο ταινίες ολοκληρώνει μες το 1971 και ένα χρόνο μετά καταθέτει το θρυλικό «Τελευταίο ταγκό στο Παρίσι» με τον Marlon Brando και τη Maria Schneider. Η αλήθεια είναι πως και καμία άλλη ταινία να μη γύριζε στη συνέχεια, κανένα Όσκαρ να μην είχε πάρει, έφτανε το εν λόγω φιλμ για να γραφτεί το όνομα του με χρυσά γράμματα στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου. Τα γεγονότα είναι γνωστά πάνω – κάτω: Για τη διαβόητη σκηνή με το βούτυρο, η ηθοποιός Maria Schneider δήλωσε πως σχεδόν…βιάστηκε, ούσα ανίδεη για το περιεχόμενο, το οποίο είχαν «προσχεδιάσει» ο Bertolucci με τον Brando. Η ταινία ή τουλάχιστον η επίμαχη σκηνή λογοκρίθηκε σε πολλές χώρες, κάτι που της απέδωσε το χαρακτήρα «αιρετικού πορνογραφήματος», αν και σίγουρα ήταν πολλά περισσότερα και σημαντικότερα συγκεντρωμένα σε ένα δίωρο φιλμικού χρόνου. 

Το 1976 η ταινία «1900» εκτινάζει στα ύψη τη φήμη του Bernardo Bertolucci στο επίπεδο, όχι του Ιταλού, αλλά του παγκόσμιου κινηματογραφικού δημιουργού. Μέσα από την ιστορία της φιλίας του γαιοκτήμονα Robert De Niro με τον χωριάτη Gerard Depardieu, η επική αυτή ταινία περιέγραφε τις συγκρούσεις μεταξύ φασιστών και κομμουνιστών κατά το πρώτο ήμισυ του 20ου αι. Η τεράστια διάρκεια της, που έφτασε μέχρι και τα 317 λεπτά, οδήγησε στο «σπάσιμο» της σε δύο μέρη κατά την κινηματογραφική διανομή της σε χώρες της Ευρώπης και της Ασίας. Μόνο για την έξοδο της στις αίθουσες των ΗΠΑ, τυπώθηκε μία κόπια διάρκειας κάτι λιγότερο από τρεις ώρες! Πάντως το «La luna», την επόμενη ταινία του Bertolucci, ένα κοινωνικό δράμα του 1979, ο Ρώσος Andrei Tarkovsky που την είχε δει στη Ρώμη, την είχε χαρακτηρίσει στο ημερολόγιο του, «τερατώδη και χυδαία βλακεία»! 

Το 1987 ο Bertolucci με τον «Τελευταίο Αυτοκράτορα» και κερδίζει τα δύο σημαντικότερα Όσκαρ, Καλύτερης Ταινίας και Καλύτερης Σκηνοθεσίας, μαζί με εφτά ακόμη βραβεία του σημαντικότερου κινηματογραφικού θεσμού. Ο «Τελευταίος Αυτοκράτορας», η βιογραφία του Puyi, του τελευταίου βασιλιά της Κίνας, γίνεται η πρώτη ταινία, για την οποία το κινέζικο καθεστώς επίτρεψε σε συνεργείο της Δύσης να κάνει γυρίσματα στο Πεκίνο. Μέχρι σήμερα παραμένει η δημοφιλέστερη ταινία του Bertolucci, ένα σωστό λαμπερό έπος, που είχε ως συνέπεια να επιστρέψει ο σκηνοθέτης σε παρεμφερή θεματική με την ταινία «Ο μικρός Βούδας» του 1993. 

Μέχρι το 2012 και την τελευταία ταινία του, το «Io e te», ο Bertolucci είχε γυρίσει αρκετές ακόμη ταινίες, που όπως γίνεται συνήθως, δεν είχαν τίποτα σχεδόν από την αίγλη του παρελθόντος. Αξίζει να σημειωθεί ότι την τελευταία ταινία του, ο Bertolucci ήθελε αρχικώς να τη γύριζε σε 3D, ιδέα που εγκατέλειψε ως «χυδαία εμπορική». Ένα χρόνο πριν, πάντως, το 2011, το Φεστιβάλ των Κανών του απένειμε τιμής ένεκεν τον Χρυσό Φοίνικα για το σύνολο του έργου του. 

Ο θάνατος βρήκε τον Ιταλό σκηνοθέτη τα ξημερώματα της 26ης Νοεμβρίου του 2018 στη Ρώμη. Ήταν 77 ετών και με βεβαρημένη υγεία τα τελευταία χρόνια. Ήδη από το 2000 ήταν καθηλωμένος σε αναπηρικό αμαξίδιο, ενώ είχε γνωστοποιηθεί πως έπασχε από καρκίνο στους πνεύμονες.