Το Τείχος είχε τη δική του ιστορία

Τα τελευταία χρόνια ο κινηματογράφος αναγκάζεται να «ξαναδιαβάσει» την ιστορία του Τείχους από την αρχή.

Στο βραβευμένο με Οσκαρ «Οι ζωές των άλλων» του Φλόριαν Χένκελ φον Ντόνερσμαρκ ένας αξιωματούχος της Στάζι παρακολουθεί το 1984 το διαμέρισμα ενός διάσημου ζευγαριού καλλιτεχνών. Ο ίδιος σκηνοθέτης μας ταξίδεψε πρόσφατα και πάλι στο Ανατολικό Βερολίνο χάρη στην ταινία «Μη χαμηλώνεις το βλέμμα» η οποία είναι εμπνευσμένη από τη ζωή και το έργο του σπουδαίου Γερμανού εικαστικού καλλιτέχνη Γκέρχαρντ Ρίχτερ. Είναι δύο κυρίως ανθρωποκεντρικά φιλμ που ξεφεύγουν από το στερεότυπο του σκληρού κόσμου που περιφράσσεται από το σύμβολο του «τυραννικού» κομμουνισμού.

«Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο» του Μάρτιν Ριτ το 1965 έδωσε πρώτος τα δείγματα ενός απάνθρωπου ολοκληρωτικού καθεστώτος με όχημα το μυθιστόρημα του Τζον λε Καρέ. Ο Ρίτσαρντ Μπάρτον στον ρόλο του διπλού κατασκόπου εκφράζει απόλυτα την ιδεολογία της εποχής που θεωρεί ό,τι προέρχεται από την άλλη πλευρά του Τείχους αποτελεί πρωτογενή απειλή όχι μόνο για τη Δύση αλλά για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Εναν χρόνο αργότερα το «Αποστολή στο Βερολίνο» (Funeral in Berlin) του Γκάι Χάμιλτον με τον διοπτροφόρο Χάρι Πάλμερ του Μάικλ Κέιν ενισχύσει ακόμη περισσότερο το στοιχείο της ολέθριας κόκκινης απειλής, αν και ο ήρωας του μυθιστορήματός του Ντεν Λάιτον τοποθετείται απρόθυμα ως κατάσκοπος στην υπηρεσία της Αυτού Μεγαλειότητας καθώς αν δεν το πράξει θα καταλήξει στη φυλακή.

Το 1966 ο Χίτσκοκ τσίμπησε με την προπαγάνδα κι έφτιαξε το δικό του απλοϊκό «Σχισμένο παραπέτασμα». Η ταινία με ήρωα έναν Αμερικανό καθηγητής της Φυσικής (ο Πολ Νιούμαν στον ρόλο) που συνεργάζεται με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες και προσποιείται ότι αυτομολεί στην Ανατολική Γερμανία είναι μια από τις χειρότερες στη φιλμογραφία του μετρ του σασπένς. Αυτό πάντως δεν στάθηκε εμπόδιο για να γίνει και μια από τις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες του.

Τις επόμενες δεκαετίες το Τείχος αποτέλεσε σκηνικό με φολκλορικές αποχρώσεις σε αρκετές μέτριες ως επί το πλείστον ταινίες προκειμένου να παγιωθεί η αντικομμουνιστική υστερία ενώ δεν έλειψε ακόμη και ως φόντο μεγάλων παραγωγών. Ακόμη και ο δημοφιλής Τζέιμς Μποντ («Επιχείρηση Οκτόπουσι») αναγκάστηκε να φορέσει τα χειμερινά του για να ταξιδέψει έως το Ανατολικό Βερολίνο και να δει ιδίοις όμμασι τις θηριωδίες των Ανατολικογερμανών.

Την πρώτη φορά που ο κινηματογράφος προσεγγίζει σοβαρά πάνω στις ανθρώπινες διαστάσεις της διχοτομημένης πόλης είναι το 1987. Τα «Φτερά του έρωτα» δεν είναι μόνο μια δήλωση λατρείας του Βιμ Βέντερς προς την αγαπημένη του πόλη αλλά κι ένας συγκεκριμένος ιδεολογικός προσδιορισμός τόσο σε πολιτικό όσο και ιστορικό πλαίσιο με σαφή κινηματογραφόφιλο χαρακτήρα. Η μεγάλη απήχηση του έργου ανάγκασε το σινεμά να δει το μέχρι τότε αμαρτωλό Βερολίνο από διαφορετική πλέον σκοπιά και να γίνει το Τείχος αντικείμενο μελέτης ως προς τα αιώνια υπαρξιακά ζητήματα. Παρότι διατηρήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως τόπος κατασκοπικής ίντριγκας δεν είναι λίγοι εκείνοι οι σκηνοθέτες που είδαν το Βερολίνο ως την ευκαιρία για να αναζητήσουν πίσω από τα ψυχροπολεμικά μεγέθη τις ρεαλιστικές αναγνώσεις της Ιστορίας. Στο «The international» (2009) του Τομ Τίκβερ πράκτορες της Ιντερπόλ και δικαστικοί εισαγγελείς προσπαθούν να αποκαλύψουν τα γρανάζια της σύγχρονης πολιτικής και οικονομικής διαφθοράς αναζητώντας τις διαδρομές του μαύρου χρήματος από το Βερολίνο έως τη Νέα Υόρκη. Για πρώτη φορά ο κακός δεν έχει ανθρώπινο (κομμουνιστικό) πρόσωπο αλλά τη μορφή ενός πανίσχυρου τραπεζικού οργανισμού με τον σκηνοθέτη να δηλώνει απόλυτος ως προς το ποιος ευθύνεται για τη σύγχρονη οικονομική κρίση.

Στο πρωτότυπο και διασκεδαστικό «Goodbye Lenin» του Βόλφγκανγκ Μπέκερ (2003) μια γυναίκα στο Ανατολικό Βερολίνο, το φθινόπωρο του 1989, πέφτει σε κόμμα ύστερα από καρδιακό επεισόδιο και ξυπνά το καλοκαίρι του 1990 αλλά όλοι της κρύβουν τα ιστορικά γεγονότα που μεσολάβησαν για να μην αρρωστήσει και πάλι. Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως δεν είναι άλλο από το πώς θα της κρύψουν ότι το Τείχος που έχει πέσει. Για πρώτη φορά το σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου μπαίνει σε κωμικά κοστούμια αν και η πίκρα και η μελαγχολία για την κατάρρευση του σοσιαλιστικού καθεστώτος αποκτούν σωστά μεγέθη.

Τα τελευταία χρόνια το genre του κατασκοπικού θρίλερ επανήλθε στο προσκήνιο προκειμένου να διορθώσει τις σινεφιλικές αδικίες του παρελθόντος. Τόσο η στιβαρή και συμφιλιωτική «Γέφυρα των κατασκόπων» του Σπίλμπεργκ (από ένα σενάριο των αδελφών Κοέν βασισμένο σε αυθεντικά περιστατικά) που αφηγείται την προσπάθεια του Αμερικανού δικηγόρου Τομ Χανκς να υπερασπιστεί τον Ανατολικογερμανό Μαρκ Ράιλανς –Οσκαρ ερμηνείας β΄ ρόλου για τον Βρετανό ηθοποιό– ο οποίος κατηγορείται για κατασκοπεία όσο και οι πιο χάρτινες αλλά απέραντα διασκεδαστικές  περιπέτειες τύπου «Κωδικό όνομα U.N.C.L.E.», «Atomic blonde» κ.ά. κινούνται προς μία κατεύθυνση. Το ανθρώπινο στοιχείο βρίσκεται πάνω από οποιοδήποτε πολιτικό τείχος.