Τέχνη vs «Επιχειρηματικότητα»: Το ψηφιδωτό του Χάρλεμ που… «μπαζώθηκε» προσωρινά

Το να υποστηρίξει κανείς ότι η Νέα Υόρκη είναι μια πόλη που σε κάθε γωνιά της κρύβει πραγματικές εκπλήξεις δεν είναι υπερβολή.

Κάποιες γειτονιές της πόλης όμως, είναι ακόμη πιο φορτωμένες με εικόνες, ιστορία και μια διαφορετική ενέργεια.

Μια από αυτές είναι το Χάρλεμ, μια γειτονιά που έχει γίνει γνωστή σε όλο τον πλανήτη χάρη στη μουσική και αισθητική κουλτούρα της μαύρης κοινότητας. Μια γειτονιά γεμάτη χρώματα, η οποία έχει «γεννήσει» κάποια από τα σημαντικότερα μουσικά ρεύματα του 20ού αιώνα.

Η επιρροή του Χάρλεμ στην παγκόσμια τέχνη είναι δύσκολο να μετρηθεί ποσοτικά. Όμως αν φανταστεί κανείς το Χάρλεμ ως την «εστία θερμότητας» που κάνει το λεγόμενο “melting pot” της Νέας Υόρκης να «βράζει», τότε ίσως να γίνει κατανοητό το βάθος και ο ποικιλομορφία των εικόνων, αισθήσεων, μυρωδιών και ήχων που μπορεί κανείς να βιώσει περπατώντας στους δρόμους του. Ωστόσο, οι αρνητικές φήμες για την εγκληματικότητα στην περιοχή λειτουργούν ανασταλτικά για πολλούς τουρίστες της Νέας Υόρκης.

Κάπου εκεί, σε αυτούς τους δρόμους, βρίσκεται και μια από τις ιστορικότερες μουσικές σκηνές της Νέας Υόρκης, το Apollo Theater, που έδωσε φωνή σε καλλιτέχνες όπως η Ella Fitzgerald, ο Jimi Hendrix, η Billie Holiday, o James Brown, η Diana Ross με τις Supremes, οι Jackson 5 (από τους οποίους ξεκίνησε ο μικρός -τότε- Μichael Jackson), ο Marvin Gaye, o Stevie Wonder, η Aretha Franklin, η Mariah Carey και δεκάδες άλλοι.

Αν κανείς περπατήσει στους δρόμους γύρω από το Apollo Theater λοιπόν, θα σίγουρα θα πέσει πάνω σε μια από τις εντυπωσιακότερες εικόνες που μπορεί να προσφέρει στον επισκέπτη η Νέα Υόρκη.

Πρόκειται για ένα γυάλινο ψηφιδωτό με τον τίτλο The Spirit of Harlem διαστάσεων 9×3 μέτρων στο οποίο απεικονίζεται ακριβώς αυτό που λέει και ο τίτλος του: Το Πνεύμα του Χάρλεμ. Η μουσική, τα λαμπερά χρώματα με τις αναφορές στην αφρικανική κουλτούρα, τα πρόσωπα, τα κατσαρά μαλλιά, όλο το υπέροχο χάος του Χάρλεμ, αιχμαλωτίζεται μέσα στα 27 τετραγωνικά μέτρα ενός έργου που θυμίζει μια ειρηνική Γκουέρνικα.

Τον Νοέμβριο του 2017, το έργο είχε ήδη συμπληρώσει περισσότερο από μια δεκαετία κατά την οποία κοσμούσε τη γειτονιά.

Όλα άλλαξαν όμως, όταν το κατάστημα παπουτσιών που νοίκιασε στο ισόγειο του κτηρίου όπου είχε τοποθετηθεί το έργο αποφάσισε ότι το Πνεύμα του Χάρλεμ δεν ταίριαζε στο δικό του… επιχειρηματικό πνεύμα.

Έτσι, ένα χειμωνιάτικο πρωί οι κάτοικοι ξύπνησαν για να διαπιστώσουν ότι το πολύχρωμο και γεμάτο ενέργεια ψηφιδωτό είχε καλυφθεί από έναν μαύρο τοίχο, τον οποίο κοσμούσε μόνο το λογότυπο του καταστήματος: «Footaction».

Η «είδηση» της εξαφάνισης του Πνεύματος του Χάρλεμ εξαπλώθηκε από στόμα σε στόμα (ή καλύτερα από blog σε blog), με την τοπική κοινωνία να εκφράζει με κάθε τρόπο την αντίθεσή της με την ακατανόητη κίνηση της εμπορικής αλυσίδας.

Ο ίδιος ο δημιουργός του έργου, ο Louis Delsarte, δήλωσε απογοητευμένος από την κάλυψη του έργου, το οποίο αποτελούσε αναφορά στην Αναγέννηση του Χάρλεμ, η οποία, στις αρχές του 20ού αιώνα καθιέρωσε το Χάρλεμ ως το επίκεντρο της Αφροαμερικανικής κουλτούρας.

«Αυτή η τοιχογραφία έχει γίνει μέρος του περιβάλλοντος. Δεν είναι μια διαφημιστική πινακίδα. Είναι ένα πρωτότυπο έργο τέχνης», δήλωσε o 73χρονος καλλιτέχνης, μιλώντας στους New York Times.

Όταν οι κάτοικοι άρχισαν να καλούν σε μαζικό μποϋκοτάζ της αλυσίδας, αλλά και να συλλέγουν υπογραφές για την καταστροφή του τοίχου που χτίστηκε μπροστά στο έργο, η μητρική εταιρεία του Footaction, η Footlocker προχώρησε σε ανακοινώσεις με τις οποίες αποδεχόταν ότι η κατασκευή του τοίχου ήταν λανθασμένη επιλογή. Η πρωτοβουλία για τη συλλογή των υπογραφών ανήκε στη Maira Liriano, αναπληρώτρια διευθύντρια βιβλιοθηκών του Κέντρου Έρευνας για τη Μαύρη Κουλτούρα Schomburg.

«Σεβόμαστε και τιμούμε την πλούσια και ποικιλόμορφη ιστορία του Χάρλεμ και δεσμευόμαστε να διατηρήσουμε και να αποκαταστήσουμε το Πνεύμα του Χάρλεμ, το οποίο αποτελεί ένα σημαντικό αφιέρωμα σε αυτή την ιστορία», δήλωσε, λίγες ημέρες αργότερα, σε ανακοίνωσή της η εταιρεία.

Τον Μάιο του 2018, χάρη στις αντιδράσεις του κόσμου, ο μαύρος τοίχος χάθηκε και αποκαλύφθηκε για άλλη μια φορά σε όλη του τη δόξα το εντυπωσιακό πολύχρωμο ψηφιδωτό.

Λίγα λόγια για το έργο

To Spirit of Harlem είναι ένα γυάλινο ψηφιδωτό, το οποίο κατασκεύασε το 2005 ο Louis Delsarte, ένας καλλιτέχνης γεννημένος στο Brooklyn και καθηγητής Καλών Τεχνών στο Κολέγιο Morehouse στην Ατλάντα.

Το έργο αποτελεί μια από τις εμβληματικότερες αναφορές στην Αναγέννηση του Χάρλεμ, αλλά και συνολικά στους σύγχρονους καλλιτέχνες που ζουν και εργάζονται στη συγκεκριμένη περιοχή.

Ως περίοδος της Αναγέννησης του Χάρλεμ θεωρείται η δεκαετία του 1920.

Την περίοδο εκείνη η έντονη πολιτισμική κινητικότητα της περιοχής ήταν γνωστή ως το «New Negro Movement» και θεωρείται ως η στιγμή της αναγέννησης των αφρικανικών-αμερικανικών τεχνών. Αν και η Αναγέννηση του Χάρλεμ είχε επίκεντρο τη συγκεκριμένη περιοχή, στην πραγματικότητα επηρέασε πολλούς καλλιτέχνες, ιδιαίτερα τους γαλλόφωνους μαύρους συγγραφείς από τις αποικίες της Αφρικής και της Καραϊβικής, οι οποίοι ζούσαν στο Παρίσι.

Έτσι, η Αναγέννηση του Χάρλεμ «έσπασε» τα γεωγραφικά σύνορα του Μανχάταν και διέσχισε τον Ατλαντικό φτάνοντας μέχρι την Ευρώπη.

Με πληροφορίες από: New York Times, National Coalition Against Cencorship