Tα παιχνίδια του Κώστα Μπακογιάννη με τον Εθνικό Κήπο (ρεπορτάζ)

Την ηµέρα που ο ∆ήµος Αθηναίων εξέδωσε το δελτίο Τύπου σχετικά µε τη «Νέα εποχή του Εθνικού Κήπου» η πλειονότητα των µέσων ενηµέρωσης έσπευσε να το αναπαραγάγει άκριτα µε ποµπώδεις τίτλους στη λογική: «η αίγλη του Εθνικού Κήπου επανέρχεται». Με το κακό προηγούµενο του δηµάρχου Κώστα Μπακογιάννη που έχει πλήρως αποτύχει µε τον «Μεγάλο περίπατο», ο οποίος κόστισε σχεδόν δύο εκατ. ευρώ στους Αθηναίους δηµότες και εκ των υστέρων –όταν αποδείχτηκε η αποτυχηµένη εφαρµογή του– χαρακτηρίστηκε «πιλοτικό» πρόγραµµα, αποφασίσαµε να κάνουµε µια επίσκεψη ώστε να δούµε ιδίοις όµµασι το πρώτο µέρος της περιλάλητης αναµόρφωσης του ιστορικού κήπου της πόλης την οποία υπόσχεται η δηµοτική αρχή.

Στην περιήγηση αυτή µε συνόδευσε ένα µέλος του ∆Σ της πολύ δραστήριας Εταιρείας Φίλων Εθνικού Κήπου (ΕΦΕΚ), κάτοικος του κέντρου της Αθήνας, που γνωρίζει ιδιαίτερα καλά τον κήπο εφόσον τον επισκέπτεται καθηµερινά εδώ και δεκαετίες. ∆εν είναι λίγες οι φορές που η ΕΦΕΚ έχει παρέµβει δηµοσίως για θέµατα που αφορούν τη διαχείριση του κήπου και έχει εισακουστεί από την πολιτεία.

«Τσιµέντο» και στο ιστορικό πάρκο µετά την Ακρόπολη

Ο Εθνικός Κήπος είναι ένα ιστορικό πάρκο 154 στρεµµάτων, το µοναδικό που διαθέτει η Ελλάδα. ∆ηµιουργήθηκε τον 19ο αιώνα και αποτελεί δείγµα δυτικοευρωπαϊκής κηποτεχνίας προσαρµοσµένης στο µεσογειακό περιβάλλον. Έχει τον χαρακτήρα βοτανικού κήπου – περιλαµβάνει περίπου 500 διαφορετικά είδη καλλωπιστικών δέντρων, θάµνων κ.λπ., πολλά από τα οποία εισήχθησαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα για τη σύνθεση του κήπου και πρωτοκαλλιεργήθηκαν εδώ. Από το 2011 υπόκειται σε ειδικό νοµικό καθεστώς προστασίας ως ιστορικός κήπος.

Οπως ενηµέρωσε η δηµοτική αρχή, το έργο για την αναδιαµόρφωσή του, προϋπολογισµού 4,2 εκατ. ευρώ (το ποσό εξασφαλίστηκε από ευρωπαϊκά κονδύλια), περιλαµβάνει «νέα, σύγχρονα µονοπάτια για ασφαλείς διαδροµές». Μέχρι σήµερα οι επισκέπτες του κήπου συνήθιζαν να πατούν σε φυσικό χώµα, ενίοτε µε χαλίκι, ανακατεµένο µε φύλλα από τα δέντρα. Αυτό δηλαδή που περιµένει κάποιος ότι θα νιώσει όταν εισέρχεται σε έναν κήπο: µια αίσθηση φιλική που προδιαθέτει για περπάτηµα τόσο τους ανθρώπους όσο και τα ζώα, τα οποία είτε επισκέπτονται είτε είναι µόνιµοι κάτοικοι του κήπου. Ωστόσο τα νέα έργα προβλέπουν ανακατασκευή των µονοπατιών του κήπου µε τη χρήση σταθεροποιηµένου χωµάτινου δαπέδου, του οποίου τόσο η όψη όσο και η υφή προσοµοιάζουν σε τσιµέντο.

Σύµφωνα µε τον δήµο, το εν λόγω υλικό επιλέχθηκε «για την αντοχή του ώστε να µη δηµιουργούνται τα γνωστά “νεροφαγώµατα” έπειτα από δυνατή βροχή». Τα ελάχιστα όµως νεροφαγώµατα –που µάλιστα επιβαρύνονται από τη συνεχή διέλευση των φορτηγών– δεν αρκούν για να δικαιολογήσουν την καταλυτική παρέµβαση στα 8,5 χιλιόµετρα µονοπατιών. Για ποιο λόγο χρειάζεται να ανατρέψουν τη φυσική ισορροπία και να αντικαταστήσουν τα φυσικά µε τεχνητά υλικά; Οι χωµάτινοι δροµίσκοι έχουν διαπλατυνθεί, τα γραφικά µονοπάτια έγιναν σχεδόν «λεωφόροι».

«Το φυσικό µονοπάτι λειτουργεί βιολογικά. Το χώµα έχει την ιδιότητα να απορροφά µε φυσικό τρόπο τη ζέστη και το νερό, το οποίο οδηγείται στις ρίζες των φυτών. Αυτήν τη στιγµή όµως για τις ανάγκες του σταθεροποιηµένου χωµάτινου δαπέδου σκάβουν το χώµα των µονοπατιών προκειµένου να τοποθετήσουν τις διάφορες στρώσεις που απαιτούνται. Πώς γνωρίζουν, για παράδειγµα, ότι σκάβοντας δεν θα βλάψουν τις ρίζες –οι οποίες δεν ξέρουµε σε ποιο βάθος φτάνουν– του δέντρου-µνηµείου που βλέπουµε; Ενας κίνδυνος επιπλέον είναι ότι µε το σκάψιµο υπάρχει η πιθανότητα να µεταφερθούν ασθένειες από µολυσµένα φυτά σε υγιή δέντρα. Από την άλλη, το µαλακό χαλί που συνθέτουν τα φύλλα µε το χώµα έχει κανονική βιολογική λειτουργία» παρατηρεί το µέλος της ΕΦΕΚ. Μάλιστα για τον καθαρισµό του νέου τύπου εδάφους –από τα φύλλα!– χρησιµοποιούνται φυσητήρες, οι οποίοι δηµιουργούν αποπνικτικά σύννεφα σκόνης και προκαλείται εκκωφαντικός θόρυβος.

«Με την κλιµατική αλλαγή όλες οι πόλεις αφαιρούν τσιµέντο για να βρουν χώµα ώστε να µειώσουν τη θερµοκρασία του αστικού χώρου. Ήδη από τους ανοιξιάτικους µήνες και µέχρι τις αρχές του φθινοπώρου µε την άνοδο της θερµοκρασίας ο χώρος, ο οποίος θα έπρεπε να λειτουργεί σαν µια µικρή όαση δροσιάς, δεν µπορεί να επιτελέσει την “αποστολή” του καθώς το νέο υλικό αναδύει επιπλέον θερµότητα» λέει η ξεναγός µας ενώ το αντιλαµβανόµαστε και εµπειρικά περπατώντας στο σκληρό –πλέον– δάπεδο. Επίσης, εφόσον αυτό το υλικό δεν απορροφά το νερό, µειώνεται δραστικά η ποσότητά του που φτάνει στις ρίζες των δέντρων. Συνειρµικά η σκέψη µου οδηγείται στην εντελώς λανθασµένη επιλογή της τοποθέτησης άσπρης πλάκας στην πλατεία Συντάγµατος, µε τον αθηναϊκό ήλιο να αντανακλά επάνω της τυφλώνοντας και πυρώνοντας τον διαβάτη· αφόρητο σκηνικό για ανθρώπους, ζώα και πουλιά.

Οσο περπατάµε στα µονοπάτια διάφορα φορτηγά όλων των κυβισµών διασχίζουν τον κήπο. «Στους κήπους και στα πάρκα του Παρισιού, για παράδειγµα, ο κανονισµός επιτρέπει τη διέλευση µόνο σε µικρά φορτηγά και µάλιστα µε την ταχύτητα του βαδίσµατος».

Στο δρόμο μας βρέθηκαν τελικά υπάλληλοι που καθάριζαν τους δρόμους από τα φύλλα (!) και έκοβαν κλαριά δέντρων που είχαν καεί από τον περσινό χιονιά (!) για να μην «πέσουν στα κεφάλια των ανθρώπων» όπως μας είπαν χαρακτηριστικά. Οι υπάλληλοι βέβαια δεν είναι δημοτικοί αλλά εργάζονται στην ιδιωτική εταιρεία Unison Facility Services -στην οποία έχει ο Δήμος έχει αναθέσει τη φύτευση και συντήρηση χώρων πρασίνου για τρία χρόνια έναντι του ποσού των 28 εκ. ευρώ…

Ο αριθµός των φυτών και των δέντρων φθίνει εµφανώς τα τελευταία χρόνια στον κήπο. Όπως περιγράφει η συνοµιλήτριά µου, η καταστροφή τους προέρχεται από την έλλειψη φροντίδας, από τα λανθασµένα κλαδέµατα που τα αποδυναµώνουν και από το πότισµα. «Οταν δεν προσέχουν το αρδευτικό σύστηµα και η βάση των δέντρων πληµµυρίζει µε νερά, τότε σαπίζουν οι ρίζες τους, αρρωσταίνουν, είναι αδύναµα και µε ένα δυνατό αέρα πέφτουν». Για του λόγου το αληθές, δύο µέρες πριν από το ρεπορτάζ µια καταιγίδα έριξε δέντρα και µεγάλες κλάρες. Την επόµενη µέρα το πάρκο παρέµεινε κλειστό για να αποκατασταθούν οι ζηµιές, ωστόσο κατά την περιήγησή µας οι εργασίες δεν είχαν ολοκληρωθεί.

Σύµφωνα µε την ανακοίνωση του δήµου για τη «Νέα εποχή του Εθνικού Κήπου», έµφαση θα δοθεί στον εµπλουτισµό του µε «11.155 νέα δέντρα και φυτά µε στόχο να ενισχυθεί η βιοποικιλότητά του αλλά και το πράσινο της πόλης». Ακόµη κι αν δεν είδαµε κάποια δείγµατα από τα 11.155 νέα δέντρα, από την προσοχή µας δεν θα µπορούσαν να διαφύγουν οι νεόφυτες στρατιές από κρεµµύδες τοποθετηµένες σε πλήρη διάταξη.

«Το στιλ του Εθνικού Κήπου είναι αγγλικού ρυθµού· είναι καµπυλωτός και πρέπει να φαίνεται σαν να µην έχει παρέµβει άνθρωπος. Η λανθασµένη αισθητική µε την οποία προσεγγίζεται ο κήπος κραυγάζει, ενώ εξαιτίας της εκρίζωσης µεγάλων δέντρων και της αραίωσης της βλάστησης υπάρχει πλέον άµεση οπτική επαφή µε τις λεωφόρους – παλιά δεν ήξερες ότι υπήρχε άλλο µονοπάτι λίγο πιο πέρα από το σηµείο όπου βρισκόσουν».

Ενοικιάζεται κήπος για κοινωνικές εκδηλώσεις

Αναµφισβήτητα η βιωσιµότητα του κήπου για τα επόµενα χρόνια, ώστε να συνεχίσει να παραµένει ένας από τους κύριους πνεύµονες στο κέντρο της Αθήνας, χρήζει άµεσων µέτρων. Επί παραδείγµατι, είναι επείγουσα η ανάγκη να συντηρηθούν οι λίµνες και να προστατευτεί η πανίδα του κήπου, ενώ για τα ιστορικά δέντρα (µερικά από τα οποία ξεπερνούν τα 170 χρόνια ζωής) απαιτούνται ειδική µελέτη και επιστάµενη φροντίδα ώστε να διασωθούν. Επίσης, η αποκατάσταση των ιστορικών κτιρίων, η –ορθή– συντήρηση των ιστορικών µαρµάρινων στοιχείων, η ανακατασκευή της παιδικής χαράς, η επισκευή και συντήρηση της ξύλινης γέφυρας, αλλά και η κατασκευή νέας µεταλλικής περίφραξης στη ζωολογική συλλογή, ενέργειες οι οποίες προβλέπονται στο σχέδιο της δηµοτικής αρχής, είναι θεµιτά και αναµένουµε µε ενδιαφέρον την υλοποίησή τους.

Ωστόσο παραµένουµε επιφυλακτικοί καθώς από την αιφνιδιαστική σύσταση της εταιρείας Εθνικός Κήπος – Μητροπολιτικό Πράσινο ΑΕ το 2020, στην οποία ο δήµος παραχωρεί τη διαχείριση του κήπου παρέχοντάς της τη δυνατότητα εκµίσθωσης του χώρου σε τρίτους, διαφαίνεται ότι µια από τις προθέσεις του δηµάρχου Κώστα Μπακογιάννη είναι η µετατροπή του κήπου σε χώρο εκδηλώσεων και συνεστιάσεων.

Σύµφωνα µε τη Χάρτα της Φλωρεντίας, τη διεθνή χάρτα για τη συντήρηση των κήπων, «ενώ οι ιστορικοί κήποι –όπως ο Εθνικός– έχουν σχεδιαστεί για την οπτική απόλαυση και την αξία της περιήγησης, η πρόσβαση σε αυτούς πρέπει να περιορίζεται στον βαθµό που το απαιτεί το µέγεθός τους και η ευπάθειά τους, έτσι ώστε να διατηρηθούν η φυσική τους δοµή και το πολιτισµικό τους µήνυµα. Όλες οι ρυθµίσεις για την επισκεψιµότητα των ιστορικών κήπων πρέπει να υπόκεινται σε κανονισµούς, οι οποίοι να εξασφαλίζουν ότι προστατεύεται το πνεύµα του χώρου».

Όπως πολύ σωστά σηµειώνει η Εταιρεία Φίλων Εθνικού Κήπου σε παλαιότερο ενηµερωτικό φυλλάδιο: «Ο Εθνικός Κήπος είναι χώρος αναψυχής από την πίεση της ζωής µες στην πόλη. Είναι χώρος γαλήνιου περίπατου, περισυλλογής, αισθητικής χαράς. Καµιά άλλη χρήση εκτός απ’ αυτή δεν του ταιριάζει, γιατί σκοπός της ύπαρξής του είναι η ψυχική και φυσική αναζωογόνηση, η ανάταση του ατόµου. ∆εν αντέχει ούτε έντονες χρήσεις ούτε να φιλοξενήσει µεγάλες µάζες πληθυσµού, λόγω της µικρής του κλίµακας και της ευπάθειάς του».

Αυτό βέβαια προϋποθέτει σεβασµό στον δηµόσιο χώρο. Όταν όµως εθνικοί και τοπικοί άρχοντες αποτιµούν τα πάντα σε κέρδος και απαξιώνουν την έννοια του δηµόσιου χώρου, ο σεβασµός εκλείπει…

*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento στις 29/5/2022