Τα παιδιά του Γκοντάρ μεγάλωσαν

Την πρώτη φορά που βρέθηκα ως φοιτητής στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, το 1989, η μουρμούρα και η γκρίνια περίσσευαν στα πηγαδάκια οργισμένων σινεφίλ που τα έχωναν στους κουλτουριάρηδες σκηνοθέτες, τους «ψευτοεπαναστάτες» του εξώστη, τους «κολλημένους» κριτικούς κινηματογράφου, στα συντεχνιακά συμφέροντα, στο «απαίδευτο» κοινό, στους αδιάφορους Θεσσαλονικείς που «δεν έχουν αγκαλιάσει το δικό τους φεστιβάλ», στον καιρό τον ίδιο.

Από εκείνη την τραυματική εμπειρία μού έμεινε μια φράση. Το «Αχ, αυτά τα παιδιά του Γκοντάρ» κολλούσε σχεδόν σε κάθε κουβέντα απαξίωσης είτε σχετιζόταν με τους σκηνοθέτες είτε με τους κριτικούς είτε με τον θρυλικό β΄ εξώστη είτε με τους διοργανωτές του φεστιβάλ. Από τότε πολλά άλλαξαν, σε σημείο που πλέον μπορούμε να μιλάμε για ένα άλλο φεστιβάλ, το οποίο ξέφυγε από τα στενά και προβληματικά ελληνικά όριά του για να αποκτήσει την επιθυμητή εξωστρέφεια την εποχή της διεθνοποίησής του.

Ηταν στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οπότε και η ανάληψη της καλλιτεχνικής διεύθυνσης από τον θεωρητικό και κριτικό κινηματογράφου Μισέλ Δημόπουλο συνδέθηκε με την πιο γόνιμη φάση του φεστιβάλ. Δεν λύθηκαν βέβαια ως διά μαγείας όλα τα προβλήματά του αλλά μπήκαν οι βάσεις για να μετατραπεί σε τόπο συνάντησης και συνύπαρξης πολλών διαφορετικών φωνών από όλο τον κόσμο και να ξεκινήσει ένας γόνιμος καλλιτεχνικός και πνευματικός διάλογος γύρω από διαχρονικά και οικουμενικά ζητήματα.

Ταυτόχρονα άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για την οριστική ρήξη με φαινόμενα παθογένειας (αλλά και αισχροκέρδειας αφού πολλοί έκαναν μπίζνες στις πλάτες του φεστιβάλ) της δύσμοιρης νεοελληνικής πραγματικότητας, ενώ οι ανερχόμενοι Ελληνες δημιουργοί έδειχναν αποφασισμένοι να κόψουν τον ομφάλιο λώρο και μαζί κάθε σχέση με το αμαρτωλό παρελθόν. Το 1995 η πρώτη μου επαγγελματική επίσκεψη στο φεστιβάλ έμοιαζε με ταξίδι στο διάστημα. Τότε, σε διάστημα δέκα ημερών είδα πάνω από 50 ταινίες, αφού δεν χόρταινα να μαζεύω εικόνες και εμπειρίες .

Εκτοτε δεν βλέπω μεν τον ίδιο αριθμό ταινιών (καθώς προτιμώ να παίρνω ανάσες μέσω μιας καλής παρέας ή ενός απολαυστικού δείπνου) αλλά δεν έχω χάσει ούτε λίγη από εκείνη την πυρετώδη λαχτάρα κάθε φορά που φτάνω στην πόλη. Η δεκαετία του 2000 ήταν η πιο λαμπερή στην ιστορία του φεστιβάλ. Δεκάδες διάσημοι σταρ (Φράνσις Φορντ Κόπολα, Φέι Ντάναγουεϊ, Κατρίν Ντενέβ, Ολιβερ Στόουν, Γουίλεμ Νταφόε) και σπουδαίοι δημιουργοί (Τακέσι Κιτάνο, Μίκαελ Χάνεκε, Τσεϊλάν, Πάβελ Παβλικόφκσι, ο Μπονγκ Τζουν Χο των «Παράσιτων» κ.ά.) παρέλασαν από τη λεωφόρο Νίκης ως επίσημοι καλεσμένοι ή ακόμη και διαγωνιζόμενοι του φεστιβάλ.

Στις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας –κι ενώ είχε προηγηθεί η εποχή των παχιών αγελάδων που προαναφέραμε–, από τη μία η κρίση κι από την άλλη οι αλλαγές στους κινηματογραφικούς μηχανισμούς της χώρας έφεραν το ελληνικό σινεμά σε στάση επανασύστασης, αν όχι επανεκκίνησης. Οι Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη (μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται οι Γιώργος Λάνθιμος, Αθηνά-Ραχήλ Τσαγγάρη, Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Πάνος Κούτρας και Αλέξανδρος Αβρανάς) επιχείρησαν να αντιδράσουν απέναντι στη μίζερη πραγματικότητα του νέου τοπίου, μποϊκοτάροντας ακόμη και το φεστιβάλ που έκτοτε αναζητά τη χαμένη του ελληνική ταυτότητα.

Δεν θεωρώ ότι απέχουμε πολύ από μια βιώσιμη λύση που θα ωφελήσει ξανά τόσο το φεστιβάλ όσο και το ελληνικό σινεμά. Το «project Thessaloniki» μπορεί να κλείνει φέτος 60 χρόνια ζωής αλλά δείχνει πιο υγιές και φρέσκο από ποτέ, καθώς τα παιδιά του Γκοντάρ τελικά μεγάλωσαν όμορφα.

* Περιοδικο Hot Doc #191, «60 χρόνια Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης», 3/11/2019