Τα μυθικά πλάσματα του βυθού που ενέπνευσαν την τέχνη – Από τη Σκύλλα έως τον Λεβιάθαν και το τέρας του Λοχ Νες

Ο προφήτης Ιωνάς καταπίνεται από μία τεράστια φάλαινα όπως τα ψάρια. Στους μύθους αρκετών πολιτισμών συναντάμε μεγαλοπρεπή πλάσματα της θάλασσας, ενώ το τέρας του Λοχ Νες ακόμα και σήμερα προκαλεί την περιέργεια. Επομένως, δεν αποτελεί έκπληξη που αρκετοί καλλιτέχνες προσπάθησαν να απεικονίσουν μυθικά πλάσματα που δεν θα μπορούσαν ποτέ να έχουν δει στην πραγματικότητα.

Στον αρχαίο κόσμο, φανταστικά και απειλητικά πλάσματα της θάλασσας, χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τους κινδύνους που υπήρχαν στο θάλασσιο εμπόριο. Στην Οδύσσεια του Ομήρου, περιγράφονται με λεπτομέρειες δύο θρυλικά θαλάσσια τέρατα, η Σκύλλα και η Χάρυβδη, τα οποία ζουν σε ένα στενό θαλάσσιο πέρασμα (πιθανόν ανάμεσα στην Ιταλία και τη Σικελία) και σκορπούν τον τρόμο στους θαλασσινούς.

Στην έπαυλη του ρωμαίου αυτοκράτορα Τιβέριου στην Ιταλία υπάρχουν αρκετά μαρμάρινα γλυπτά, ανάμεσα στα οποία και ένα που απεικονίζει τη Σκύλλα να καταβροχθίζει τους συντρόφους του Οδυσσέα. Παρά το γεγονός ότι μόνο θραύσματα του γλυπτού έχουν επιβιώσει, μπορεί να διακρίνει κανείς ότι η Σκύλλα παίρνει τη μορφή μιας γιγάντιας γυμνόστηθης γυναίκας, ενώ στο κάτω μέρος του σώματος της υπάρχουν σκυλιά τα οποία θανατώνουν το πλήρωμα του Οδυσσέα.

Σε ένα από τα κομμάτια του παραπάνω έργου ήταν σκαλισμένο το όνομα των δημιουργών. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες έρευνες, είναι πιθανόν να είναι έργο των δημιουργών ενός από τα πιο διάσημα έργα τέχνης στον κόσμο. Το Σύμπλεγμα του Λαοκόοντος είναι γλυπτό, μνημειακό μαρμάρινο έργο, ρωμαϊκής εποχής, το οποίο βρίσκεται τώρα στα Μουσεία Βατικανού στη Ρώμη. Ο αρχαίος Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αποδίδει τη δημιουργία του αγάλματος σε τρεις Ρόδιους καλλιτέχνες, τους Αγήσανδρο τον Ρόδιο, Αθηνόδωρο και Πολύδωρο. Το γλυπτό παριστάνει τον Τρώα ιερέα Λαοκόοντα και τους γιούς του Αντιφάντη και Θυμβραίο να στραγγαλίζονται από φίδια. Το έργο αυτό περιέχει επίσης δύο θανατηφόρα θαλάσσια τέρατα. Δύο τρομακτικά φίδια με φλογερά μάτια που αναδύονται από τα κύματα και σκορπούν τον θάνατο στον Λαοκόοντα και τους γιους του. 

Με την Αναγέννηση, κατά τη διάρκεια των μεγάλων θαλάσσιων εξερευνήσεων, τα απίθανα θαλάσσια τέρατα συχνά διακοσμούν χάρτες. Τα περισσότερα από αυτά είναι τρομακτικά όπως το κολοσσιαίο καλαμάρι που κατάπινε πλοία στο πέρασμα του. Σύμφωνα με την σκανδιναβική λαογραφία, το Kraken στοίχειωνε τις θάλασσες της Νορβηγίας και τις Ισλανδίας και τρομοκρατούσε τους ναυτικούς για αιώνες. Αρκετές φάλαινες απεικονίζονται στους θαλάσσιους χάρτες των σκανδιναβικών χωρών της Βόρειας Ευρώπης, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα, ενώ ταυτόχρονα προέκυπτε η ανάγκη για συστηματική μελέτη των μεγάλων πλασμάτων του βυθού. 

Το 1520, ο Γερμανός καλλιτέχνης Albrecht Dürer ταξίδεψε μακριά από την πατρίδα του με την ελπίδα να δει από κοντά μία φάλαινα. Αυτό το πάθος του για έρευνα και μάθηση τον ώθησε όχι μόνο στο να απεικονίσει με κάθε λεπτομέρεια τον κόσμο γύρω του αλλά και στον θάνατό του: Ο Ντύρερ αρρώστησε και πέθανε το 1528 επειδή μέσα στο καταχείμωνο πήγε σε κάποια ολλανδική ακτή όπου είχε εξοκείλει μια τεράστια φάλαινα την οποία ήθελε να δει και να ζωγραφίσει.

Τον 16ο και τον 17ο αιώνα η εμφάνιση μιας φάλαινας ήταν ένα πολύ σημαντικό γεγονός για τη Βόρεια Ευρώπη. Μερικές φορές η εμφάνιση της ερμηνευόταν ως οιωνός της κακής θέλησης του θεού και συνιστούσε προειδοποιήσεις καταστροφών και θανάτου. Όλα αυτά, περιγράφονται με εξαιρετικές λεπτομέρειες στο βιβλίου του συγγραφέα Philip Hoare «Λεβιάθαν», το οποίο κυκλοφόρησε το 2008 και κέρδισε αρκετά βραβεία.

Το Μουσείο Fitzwilliam στο Cambridge ανακάλυψε ένα σχετικό έργο τέχνης με μία φάλαινα από τον θαυμάσιο ολλανδό καλλιτέχνη Hendrick van Anthonissen.

Ο Βρετανός ζωγράφος θαλάσσιων τοπίων JMW Turner δημιούργησε μία σειρά εικόνων με θέμα τη φαλαινοθηρία το 1840. Για πρώτη φορά, μία έκθεση στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης ένωσε τις θαλασσογραφίες που παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στη Βασιλική Ακαδημία το 1845 και το 1846. Ο καλλιτέχνης επιθυμούσε να φανταστεί κανείς το κυνήγι της φάλαινας ως έναν μεγάλο αγώνα ανάμεσα στον άνθρωπο και τη δύναμη της φύσης. Εξάλλου, από το φόβο για τις υπερφυσικές ιδιότητες της φάλαινας, η ανθρωπότητα είχε περάσει στη φάση που η φάλαινα είχε μετατραπεί σε πηγή εμπορίου, εύκολου πλουτισμού και συναλλαγών.

Τέλος, στην ελληνική μυθολογία σημαντική θέση κατέχει και η ιστορία της Ανδρομέδας. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν η Κασσιόπη ισχυρίστηκε ότι ήταν ωραιότερη από τις Νηρηίδες, ο Ποσειδών, για να την εκδικηθεί, προκάλεσε καταιγίδα στην Αιθιοπία, από την οποία πλημμύρισε τη χώρα, και επιπλέον έστειλε ένα θαλάσσιο τέρας, το Κήτος που κατασπάραζε ανθρώπους και ζώα. Σύμφωνα με το χρησμό του μαντείου του Άμμωνα, για να σωθεί η χώρα έπρεπε η Ανδρομέδα να θυσιαστεί στο τέρας· έτσι την εγκατέλειψαν σ΄ ένα βράχο της ακτής, για να την καταβροχθίσει το Κήτος. Η Ανδρομέδα λοιπόν βρέθηκε δεμένη στο βράχο, στο έλεος του κτήνους. Ο Περσέας ο οποίος επέστρεφε από τη σφαγή της Γοργούς, σκότωσε το Κήτος, την ελευθέρωσε και την παντρεύτηκε αγνοώντας το Φινέα, με τον οποίο ήταν αρραβωνιασμένη η Ανδρομέδα. 

Πηγή: BBC