Τα επιθεωρησιακά τραγούδια του Έπους του ’40

Με ένα δραματικό ανακοινωθέν του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών ξύπνησε όλη η χώρα τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940. Οι ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις είχαν ήδη προσβάλλει την ελληνοαλβανική μεθόριο και «αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονταν του πατρίου εδάφους». Οπτικά ντοκουμέντα της εποχής αποδεικνύουν τον ενθουσιασμό πολλών Ελλήνων που θέλησαν να βρεθούν στο μέτωπο. Πρώτες νίκες, αλλά και πρώτες απώλειες από τις κακουχίες. Κι έτσι το τραγούδι αναλαμβάνει να επιτελέσει τον δικό του ρόλο στην υπηρεσία της πατρίδας, προερχόμενο κατά κόρον από τις πολεμικές επιθεωρήσεις που «ανέβαιναν» η μία μετά την άλλη. Τραγούδια χιουμοριστικά και συγκινητικά, είτε πρωτότυπα, είτε παρωδίες άλλων γνωστών τραγουδιών με ένα και μοναδικό σκοπό: Την τόνωση του ηθικού των Ελλήνων και των στρατιωτών. 

Μέχρι να έρθει η γερμανική κατοχή και το εργοστάσιο δίσκων να κλείσει, τέτοια τραγούδια συνέχισαν να γράφονται, αλλά, όπως ήταν λογικό, παρέμειναν ανέκδοτα μέχρι την απελευθέρωση. Εδώ θα ακούσουμε και θα θυμηθούμε δέκα τραγούδια – σύμβολα της εποχής του ελληνοϊταλικού πολέμου (1940 – 41) και της μεταπολεμικής περιόδου (1946 – 47). Τα περισσότερα αποδίδει η Σοφία Βέμπο (1910 – 1978), η «Τραγουδίστρια της Νίκης», αλλά και οι μεγαλύτερες φωνές του ελαφρού τραγουδιού εκείνων των χρόνων: Η Δανάη, η Κούλα Νικολαΐδου και ο Νίκος Γούναρης. 

Το πιο γνωστό τραγούδι του Έπους του ’40 είναι το «Παιδιά της Ελλάδος, παιδιά». Γράφτηκε από τον Μιχάλη Σουγιούλ και τον Μίμη Τραϊφόρο ως παρωδία της «Ζεχρά». Ακούστηκε στο θέατρο «Μοντιάλ» το 1940 στην επιθεώρηση «Πολεμική Αθήνα». Το σφράγισε με την ερμηνεία της η Σοφία Βέμπο. 

Ξέχωρα από τα σατιρικά τραγούδια της εποχής, τα αντίστοιχα ερωτικά ήταν από τα πιο όμορφα δείγματα μιας αθωότητας στην έκφραση των συναισθημάτων του κοριτσιού και της γυναίκας που αποχαιρετούσε τον σύντροφο της στο δρόμο για το μέτωπο. Όπως το «Άντε στο καλό» που τραγουδά η Δανάη και που έγραψαν ο Ιωσήφ Ριτσιάρδης στη μουσική με το δίδυμο Βασίλης Σπυρόπουλος – Παναγιώτης Παπαδούκας στους στίχους.

Το «Πλέκει η Βάσω το προικιό της» ήταν ένα τραγούδι του Θεόφραστου Σακελλαρίδη που ακούστηκε σε επιθεώρηση με τη Σοφία Βέμπο. Αμέσως μετά την κήρυξη του πολέμου, στο θέατρο «Μοντιάλ» ανεβαίνει η επιθεώρηση «Bella Grecia» και το τραγούδι αποκτά νέους στίχους από τον Γιώργο Θίσβιο ως «Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του». 

Το «Κορόιδο Μουσολίνι» είχε προϋπάρξει κι αυτό ως «Μικρή χωριατοπούλα», βασισμένο στην ιταλική μελωδία «Reginella Campagnola» του Eldo di Lazzaro. Ο Γιώργος Οικονομίδης, που τότε ήταν φαντάρος, του έβαλε νέους χιουμοριστικούς στίχους, το τραγούδησε ο Νίκος Γούναρης και έμελλε να γίνει ένα απ’ τα πιο πασίγνωστα σατιρικά άσματα του Έπους του ’40.

Η επιθεώρηση «Βραδινές τρέλες», πολυσυλλεκτική απ’ την άποψη της συγγραφικής ομάδας, παίχτηκε στο θέατρο «Μοντιάλ» το 1940. Ένα απ’ τα πιο αστεία τραγούδια της ήταν το παραδοσιακό, διασκευασμένο από τον Απόστολο Μοσχούτη, «Στ’ Λάρσα βγαίν’ ο αυγερινός» που απέδωσε τέλεια στα…βλάχικα η Σοφία Βέμπο. Κηρύσσεται ο πόλεμος, στο ίδιο θέατρο ανεβαίνει η νέα επιθεώρηση «Bella Grecia» και η Βέμπο το ξανατραγουδάει με αντιπολεμικό περιεχόμενο ως «Στον πόλεμο βγαίνει ο Ιταλός». Νέους σατιρικούς στίχους έγραψε και πάλι ο Γιώργος Θίσβιος.

Το «Μάρω, Μάρω μια φορά ειν’ τα νιάτα» ήταν ένα από τα ωραιότερα τραγούδια του Αλέκου Σακελλάριου και του Θεόφραστου Σακελλαρίδη που αντιμετώπισε προβλήματα με τη μεταξική λογοκρισία το 1937, όταν και ηχογραφήθηκε σε δίσκο 78 στροφών με τη Δανάη Στρατηγοπούλου. Τρία χρόνια αργότερα με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, το τραγούδι έγινε αντιφασιστική παρωδία ως «Ντούτσε, Ντούτσε» με στίχους του νεαρού Γιώργου Οικονομίδη και αποδόθηκε από τον Νίκο Γούναρη.

Ακόμη μία αντιπολεμική παρωδία με την εξαιρετική θεατρογενή και, μάλιστα, δίγλωσση σε κάποια σημεία ερμηνεία της Σοφίας Βέμπο. Το παράδοξο είναι πως το «Πω, πω, τι έπαθε ο Μουσολίνι» αποτελεί σύνθεση ενός Ιταλού, του Nino Cazzirolli σε ελληνικούς στίχους του Πολ Μενεστρέλ (ψευδώνυμο του Ιωάννη Χιδίρογλου). 

Η Κούλα Νικολαΐδου ήταν μία εξαίσια τραγουδίστρια του ελαφρού τραγουδιού της εποχής της. Το «Κορίτσι μου, για σένα πολεμώ», στο ρυθμό εμβατηρίου, ήταν μία σύνθεση του Ιωσήφ Ριτσιάρδη και του Κώστα Νικολαΐδη που γράφτηκε μες τον πόλεμο, ηχογραφήθηκε όμως μετά την απελευθέρωση, το 1946, όταν άρχισε να λειτουργεί ξανά η βιομηχανία των δίσκων στην Ελλάδα.

Κατά τη γνώμη μου, το ωραιότερο τραγούδι του Έπους του ’40 που ηχογραφήθηκε με τη φωνή της Σοφίας Βέμπο. Ένα σπαρακτικό ερωτικό τραγούδι σε μουσική του Μιχάλη Σουγιούλ και σε στίχους του Κώστα Κοφινιώτη, γραμμένο το 1941. Σύμφωνα με πηγές της εποχής, ο Σουγιούλ βρισκόταν στο μέτωπο της Πίνδου όταν έφτιαξε το τραγούδι, το οποίο πρωτόπαιξε στη Σοφία Βέμπο από το τηλέφωνο. Είναι και ένα από τα ελάχιστα τραγούδια, που ξέφυγαν απ’ τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο και συνέχισαν να παρουσιάζονται μέσα στα χρόνια. Το απέδωσε και η Μαρία Φαραντούρη το 2007 σε συναυλία της στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με την επιμέλεια του Γιώργου Παπαδάκη.

Το 1946 η Ελλάδα μετρούσε τις πληγές της από τη γερμανική κατοχή, ενόσω καραδοκούσε ο Εμφύλιος. Τον Ιανουάριο του ’47 ανεβαίνει στο θέατρο «Κεντρικόν» η επιθεώρηση «Ελλάδα μου, κουράγιο» των Τραϊφόρου – Ραπίτη – Βασιλειάδη και το βασικό τραγούδι του ήταν το «Κάνε κουράγιο, Ελλάδα μου», σύνθεση του Μιχάλη Σουγιούλ και του Μίμη Τραϊφόρου. Ένα μάλλον τολμηρό πολιτικοποιημένο τραγούδι, εφόσον η Βέμπο ζητάει στην ουσία τα ρέστα και ταυτόχρονα τα «ψέλνει» στους συμμάχους που για μία ακόμη φορά άφησαν μόνη της κι εκτεθειμένη τη μικρή περήφανη Ελλάδα.