Ντόρα Μπακοπούλου: «Η ομορφιά της τέχνης της μουσικής συνεχίζεται μέσω της πιο λαϊκής μούσας»

Την γνώρισα μέσω του Μάνου Χατζιδάκι με τα «Τραγούδια της Αμαρτίας», που κυκλοφόρησαν μετά το θάνατο του συνθέτη, και όχι από τη σειρά δίσκων της ΛΥΡΑ που απέδιδε μοναδικά τον Σοπέν. Τους δίσκους αυτούς τους ανακάλυψα αργότερα, όταν επανεκδόθηκαν ψηφιακά και όταν η ίδια θεωρείτο ήδη μία απ’ τις κορυφαίες σοπενίστ. Τη συνάντησα ακόμη στο Φεστιβάλ Κλασικής Μουσικής της Αίγινας, το δικό της φεστιβάλ, όσο και αν δεν ενστερνίζεται ιδιοκτησιακούς όρους για διοργανώσεις που προάγουν τον πολιτισμό και ωφελούν το κοινωνικό σύνολο: Μοναδικές συναυλίες δίπλα στην παραλία της Αύρας, υπό το φως του φεγγαριού, με τη Φαραντούρη, την Αρλέτα και την Πασπαλά, αλλά και με πολλούς Έλληνες και ξένους κλασικούς μουσικούς. Την έζησα, όμως, και σε βραδιές που καθόταν στο πιάνο και έπαιζε πριβέ, για τους φίλους της, Μπετόβεν, Μότσαρτ και, πάντα, Χατζιδάκι. 

Με το οικείο χιούμορ της, μου εκμυστηρεύτηκε πως κάποτε που έπαιξε στο Ηρώδειο, στα 45 της χρόνια, ο Χατζιδάκις θέλησε να τη συστήσει στον προσωπικό του φίλο, Κωνσταντίνο Καραμανλή. «Έλα να σου γνωρίσω τον Πρόεδρο» της είχε πει κι όταν αυτό συνέβη, εισέπραξε την απίστευτη ατάκα του Προέδρου: «Συγχαρητήρια! Πάντα ο Μάνος ανακαλύπτει τα νέα ταλέντα»…Ίσως και να μην είχε άδικο ο Καραμανλής! Η γυναίκα αυτή μοιάζει να μην έχει καμία ηλικία, αφού διατηρεί στο ακέραιο τη ζωντανή σκέψη, τη φιλομάθεια, ακόμη και τη φιλοπεριέργεια ενός μικρού παιδιού. 

Με τη Ντόρα Μπακοπούλου έχουμε κάνει αρκετές συνεντεύξεις την τελευταία 15ετία. Το παράδοξο είναι πως πάντα έχουμε ενδιαφέροντα θέματα να συζητήσουμε δημοσίως και όχι απαραιτήτως με αφορμή την τρέχουσα επικαιρότητα! Όπως τώρα, που σε λίγες εβδομάδες ξεκινούν οι φετινές αυγουστιάτικες εκδηλώσεις του 15ου Διεθνούς Μουσικού Φεστιβάλ Αίγινας και η ίδια θα’ναι έτοιμη γι’ ακόμη μία χρονιά να μοιραστεί τη μαγεία της μουσικής της με το κοινό.    

Σας συναντώ μια καυτή καλοκαιρινή μέρα με τα κρούσματα του κορονοϊού να έχουν αυξηθεί κατακόρυφα στη χώρα μας. 

Βεβαίως, είναι κάτι που το ζω. Και τώρα που ερχόμουν με το πλοίο απ’ την Αίγινα, όλοι- ακόμη κι αυτοί στο κατάστρωμα- ήταν με μάσκες. 

Λογικό, γιατί ο ιός παρ’ όλη τη ζέστη συνεχίζει ακάθεκτος.

Υπάρχουν άνθρωποι που τα αμφισβητούν όλα αυτά! Δεν το πιστεύω! Πως είναι δυνατόν να αρνείσαι την πραγματικότητα; Εδώ γίνεται χαμός στην Αμερική, πέφτουν κάτω σαν τα μυρμήγκια οι άνθρωποι απ’ αυτή τη φρικτή κατάσταση της πανδημίας. Μόνο αν βρεθεί το εμβόλιο θα ανασάνουμε όλοι μας…

Θα’ναι και η πρώτη πανδημία που περνάτε, σε τόσο μεγάλη έκταση τουλάχιστον.

Πρώτη φορά! Πέρσι τέτοιον καιρό ήμασταν μια χαρά. Ποιος να μας το’λεγε ότι ένα χρόνο μετά θα κυκλοφορούμε με μάσκες, αντισηπτικά, φόβους και πανικούς; Θα το περάσουμε κι αυτό, τι να κάνουμε…

Γνωριζόμαστε προσωπικά περίπου μία εικοσαετία και έχω δει να γίνονται αλλαγές στη ζωή σας μέσα σ’ αυτό το διάστημα. Μένατε, λόγου χάριν, στην Αγία Παρασκευή, μα τώρα κατοικείτε στο Παγκράτι. 

Καλή είναι η Αγία Παρασκευή, αλλά ούτε πόλη είναι, ούτε ακριβώς εξοχή. Οι πολυκατοικίες ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια εκεί, συνέχεια. Το σπίτι μου μάλιστα το’χε φτιάξει ο Κρόκος, μεγάλη προσωπικότητα στην αρχιτεκτονική. Εγώ ήθελα να’χω μια μονοκατοικία, ούσα μεγαλωμένη σε μονοκατοικία στο Ψυχικό. Είχα κληρονομήσει το οικόπεδο απ’ τον πατέρα μου, αλλά ο Κρόκος μου είπε: «Κοίταξε, δεξιά κι αριστερά θα’χεις μόνο πολυκατοικίες. Θα σε πνίξουν!» Πήρα τελικά έναν όροφο σε πολυκατοικία κι είχα ένα θαυμάσιο σπίτι καλαίσθητα σχεδιασμένο απ’ τον Κρόκο. Το θέμα ήταν η εργασία μου στο Ωδείο Αθηνών, που γυρνούσα στο σπίτι κάθε φορά μετά τη διδασκαλία μου και έχανα όλη τη ζωή της Αθήνας τα βράδια. Μου ήταν δύσκολο να την παρακολουθώ, γιατί δεν ξανακατέβαινα με το αυτοκίνητο. Μια ζωή ήθελα να ζήσω στο κέντρο και τώρα είμαι πολύ χαρούμενη που βρίσκομαι εδώ! Είμαι 7 λεπτά ακριβώς μέχρι το Μέγαρο και άλλα τόσα μέχρι τη Συγγρού, που θα με βγάλει στον Πειραιά για να πάρω το πλοίο για Αίγινα. 

Μάλιστα. Μία ακόμη αλλαγή σας που εγώ μάλλον την είδα καθυστερημένα ήταν εδώ, στο σπίτι σας, πριν λίγα χρόνια, που παίξατε στο πιάνο Beatles και μουσικές από μιούζικαλ. «Ώστε παίζετε και Beatles;» σας ρώτησα με έκπληξη για να εισπράξω την απάντηση σας: «Εγώ δεν θα παίζω Beatles;» 

Δεν το εξασκώ αυτό το ρεπερτόριο, αλλά του έχω μεγάλη αγάπη. Είναι ένα ρεπερτόριο πολύ φωτεινό που μου δίνει μιαν άλλη διάσταση της ζωής. Βέβαια ο μεγάλος μου έρωτας, ο βαθύτατος έρωτας, είναι τα μεγάλα έργα της κλασικής μουσικής. Αυτά με στήριξαν και με συντρόφευσαν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μου, όπως ακριβώς τα μεγάλα κείμενα, που είναι ανεξάντλητα! Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αγαπώ το ελληνικό τραγούδι πάρα πολύ. Πάντως, τα σπουδαία έντεχνα ελληνικά τραγούδια είναι μοναδικά στον κόσμο. Με τη Μαρία Φαραντούρη, π.χ., όταν έρχεται εδώ, ξεδιπλώνουμε πάρα πολλά τραγούδια και το απολαμβάνω πάρα πολύ, ειδικά όταν γίνεται τόσο αυτοσχεδιαστικά και αδέσμευτα. 

Μα δεν το κάνετε μόνο κατ’ οίκον με φίλους. Έχετε συνοδεύσει πολλούς τραγουδιστές σε συναυλίες: Την Πασπαλά, τον Τάσση Χριστογιαννόπουλο, τον Ανδρέα Καρακότα, τη Νένα Βενετσάνου, τη Σαβίνα Γιαννάτου…

Και την Αρλέτα!

Σωστά, προς το τέλος της ζωής της. 

Αυτές οι συνεργασίες μου δίνουν μεγάλη χαρά και μιαν άλλη ελευθερία.

Είναι κάτι που παλιότερα δεν το’χατε ανάγκη;

Όχι, πάντοτε είχα την ευκολία, αλλά μία άλλη παράμετρος της ζωής είναι να μην παίζεις με τις ευκολίες σου και να σου αρέσουν οι δυσκολίες. Αυτό εγώ το’χα από μικρή, από τότε που ερωτεύθηκα την κλασική μουσική και ήθελα να ξεπερνώ τις δυσκολίες της, καθώς ήταν ένα πράγμα που ζητούσε πολύ μεγάλη αφοσίωση, ευσυνειδησία και μία άλλου είδους ελευθερία.

Το ν’ αποζητάς τη δυσκολία στην τέχνη δεν επηρεάζει και την προσωπική ζωή ενός καλλιτέχνη;

Μπα…Όχι…Καθόλου…Γολγοθάς η ζωή…

Με τις ευκολίες και τις δυσκολίες της.

Εγώ είχα μερικούς μεγάλους έρωτες, πολύ σημαντικούς για τη ζωή μου, αλλά αυτή τη στιγμή είμαι μόνη μου. 

Δεν το πήγαινα εκεί, προσωπική ζωή δεν είναι μόνο τα ερωτικά του καθενός.

Ποτέ δεν ήμουν πρακτικός άνθρωπος, πάντα είχα ανθρώπους να μου λένε: «Ωχ, θα χάσεις το διαβατήριο σου»! Η μητέρα μου, ας πούμε, ανησυχούσε πολύ για την έλλειψη πρακτικότητας μου. Δεν ήμουν καθόλου οργανωτική και- για σκέψου- έφτασα στο σημείο να οργανώνω φεστιβάλ! 

Δεν το περιμένατε δηλαδή, ε;

Κι αυτό προέκυψε από μία βαθύτερη σχέση μου με τη μουσική κι από μία διάθεση να μοιράζομαι τα πράγματα. Αυτό είναι που μ’ αρέσει περισσότερο και τελευταία, στο πλαίσιο της κλασικής μουσικής, κάνω και μουσική δωματίου, που σημαίνει ότι μοιράζομαι την τέχνη με συναδέλφους μου. 

Αγαπάτε πολύ και τα νέα παιδιά, τους μαθητές σας.

Ναι, πάρα πολύ, αν και μουσική δωματίου κάνω με ανθρώπους όχι της δικής μου ηλικίας, αλλά εν πάση περιπτώσει ώριμους καλλιτέχνες. Τώρα θα παίξω με τον Νίκο Μάνδηλα, κονσερτίνο στην Κρατική Ορχήστρα, με την Κρυσταλλία Γαϊτάνου, μία εξαιρετική βιόλα, και τον Μιρόζνικοφ, Ρώσο μουσικό που ζει χρόνια στην Ελλάδα. Τα παιδιά αυτά, διότι έτσι τους αντιμετωπίζω, είναι εξαιρετικοί καλλιτέχνες και απολαμβάνω τη μοιρασιά μας. 

Μ’ αυτούς θα παίξετε στο Φεστιβάλ Κλασικής Μουσικής της Αίγινας, να υποθέσω.

Ναι, στο φεστιβάλ που φέτος γίνεται 15 ετών. Ποιος θα το’λεγε; Κι έχει αγαπηθεί, έχει γίνει θεσμός!

Η αλήθεια είναι πως ο κόσμος δεν λέει «Το Φεστιβάλ Κλασικής Μουσικής της Αίγινας», αλλά «της Ντόρας Μπακοπούλου».

Το ακούω, μα δεν το ενστερνίζομαι. Εγώ θα «φύγω» και κάποιος άλλος θα το πάρει το φεστιβάλ, ελπίζω…

Το πιστεύετε ότι θα μπορούσε να συνεχιστεί χωρίς εσάς;

Θα το επιθυμούσα πολύ, γιατί νομίζω ότι κι αυτό προσφέρει στην κοινωνία. Η κλασική μουσική πρέπει να’ρθει πιο κοντά στους Έλληνες, διότι προσφέρει πολλά. Εσείς, βέβαια, δεν είστε απ’ αυτούς που την αγαπάνε ιδιαιτέρως.

Μην το λέτε, την ανακαλύπτω συνεχώς κι εγώ. Τέλος πάντων, είχα την τύχη να έρθω σ’ ένα απ’ τα φεστιβάλ πριν αρκετά χρόνια όπου είχατε καλέσει έναν εξαίρετο Αργεντίνο μουσικό, συνεργάτη του Astor Piazzolla. 

Βέβαια, τον Εδουάρδο Χούμπερ, σπουδαίο καλλιτέχνη από την Αργεντινή! Σε κάθε φεστιβάλ έχω δύο βραδιές που είναι οι πιο δημοφιλείς για το κοινό.

Πιο «εμπορικές»;

Όχι εμπορικές, όχι. Πιο προσιτές για το ευρύ κοινό, θα έλεγα. Τις απολαμβάνω και εγώ ως ακροάτρια! Κάθε χρόνο έχω τουλάχιστον μία τέτοια συναυλία.

Η οποία είναι συναυλία με τραγούδια;

Ναι.

Και φέτος τι ανάλογη συναυλία έχετε;

Της Δήμητρας Γαλάνη! Την αγαπώ και την εκτιμώ και για μένα θα’ναι πολύ ευχάριστο γεγονός. Θα παίξει την Κυριακή, 30 Αυγούστου, μ’ έναν εξαιρετικό πιανίστα, τον Σπύρο Μάνεση.

Τον γνωρίζω, είναι σπουδαίος μουσικός αυτός και τζαζίστας.

Επίσης θα’χω μια βραδιά τζαζ, όπως έχω πάντα! Θα’ναι ο κιθαρίστας Βασίλης Ρακόπουλος, ο τρομπετίστας Ανδρέας Πολυζωγόπουλος, ενώ θα λάβει μέρος και ο πιανίστας Τάκης Φαραζής. Ο Γιάννης Παγκάκης, ακόμη, που είναι τραγουδοποιός και περνάει ένα μεγάλο μέρος του χρόνου στην Αίγινα, έχοντας εκεί σπίτι. 

Στο φεστιβάλ μας έχετε συνηθίσει και στις μετακλήσεις ξένων καλλιτεχνών. Απλοϊκό, μα και εύλογο το ερώτημα μου: Ποιος καλύπτει τα μεταφορικά και τη διαμονή αυτών των ανθρώπων;

Φέτος δεν έχω κανέναν ξένο. Υπάρχει, όμως, μία οικογένεια Άγγλων που έρχονται κάθε χρόνο στην Αίγινα και ο εγγονός τους είναι μεγάλο ταλέντο στο πιάνο. Θα έρθει, λοιπόν, αυτός και θα παίξει με δύο σπουδαίους μουσικούς των εγχόρδων από τη Θεσσαλονίκη, των οποίων ο πατέρας είναι Ρώσος και η μητέρα Ελληνίδα. Κι έτσι, έχω κλείσει τρία ξένα ονόματα (γέλια).

Η πολιτεία, ωστόσο, έχει ενδιαφερθεί γι’ αυτό το φεστιβάλ, ενδιαφέρεται;

Πώς! Το Υπουργείο Πολιτισμού μας δίνει ένα μικρό κονδύλι, γύρω στα 6.600 ευρώ, που είναι μια καλή βάση. Φέτος ειδικά θα’χουμε πολύ μειωμένο κοινό από το πρωτόκολλο του Υγειονομικού. Οι διατάξεις, λόγω κορονοϊού, που δεν μας επιτρέπουν να δεχόμαστε πολύ κόσμο κλπ. Βρήκαμε τη λύση, όμως, να έχουμε τη μεγάλη παραλία της Αύρας, το πιο θαυμάσιο κάδρο γι’ αυτές τις συναυλίες. Κοστίζει κάτι παραπάνω και λόγω της μικροφωνικής ενίσχυσης, αλλά εκεί είναι και η μαγεία! Ο τίτλος του φεστιβάλ μας φέτος είναι από ένα στίχο του Καβάφη: «Βγάζει η θάλασσα κρυφή φωνή/ φωνή πού μπαίνει μεσ’ στην καρδιά μας»…

Υπήρχε η σκέψη ακύρωσης του, όπως και σ’ όλα τα καλοκαιρινά καλλιτεχνικά events;

Εντονότατη σε μένα! Είμαι κι εγώ σε μία περίοδο της ζωής μου, που ανήκω στις ευπαθείς ομάδες. Μερικοί φίλοι μου καλλιτέχνες δεν θα’ρθουν εξ αιτίας αυτού του γεγονότος της συμφοράς που μας βρήκε. Τι να πω…Θα συνεχίσουμε με σύνεση και με μάσκες. 

Ισχύει ότι η πρώτη σας επαφή με τη μουσική έγινε μέσω του ραδιοφώνου;

Ναι, με την «Πολωνέζα» του Σοπέν. Άκουγα ως παιδούλα κλασική μουσική. Στο σπίτι γενικά δεν ακουγόταν μουσική από τους δικούς μου. Η μητέρα μου ως κόρη τού συγγραφέα και ποιητή Χ. Χριστοβασίλη, από τα Γιάννενα, ήταν κοντά στην λογοτεχνία, ήταν όμως και μια πάρα πολύ ξύπνια γυναίκα που είχε να μεγαλώσει δύο παιδιά μόνη της, γιατί τον πατέρα μου τον έχασα όταν ήμουν 10 ετών. Μπορεί να μην υπήρχε η μουσική μεσ’ στο σπίτι, όταν εγώ όμως ανακάλυψα την κλασική μουσική, πήρα τα ηνία!

Κι αυτό το εκτίμησε η μητέρα σας;

Της άρεσε, γιατί έβλεπε ότι είχα ευκολία και μάλιστα ήταν πολύ φιλόδοξη για μένα, σε τέτοιο σημείο που μ΄ενοχλούσε. Αντέδρασα όμως! Κάποτε πήγαμε σε μια συναυλία που ήταν και ο Μάνος Χατζιδάκις. Επειδή ο Μάνος είχε ενθουσιαστεί με τη γνωριμία μας, γιατί του άρεσαν πολύ τα νέα ταλέντα και της είχε μιλήσει της μητέρας μου, εκείνη τον έπιασε και του είπε: «Κύριε Χατζιδάκι, πείτε για την κόρη μου στη φίλη μου»! Εγώ έγινα έξαλλη, «Αν το ξανακάνεις» της είπα, «σηκώνομαι και φεύγω κατευθείαν»! Δεν χάριζα κάστανα ούτε στη μάνα μου γι’ αυτό! Πήρα τα ηνία, όπως σας είπα, ακόμη και στις σπουδές μου, δεν μπορώ να πω όμως, η μητέρα μου το σεβάστηκε. Πηγαίναμε μαζί και βλέπαμε διάφορους δασκάλους στη Γερμανία, αλλά τελικά εγώ διάλεξα τους καθηγητές μου και όλοι με θέλανε για μαθήτρια τους. Η μητέρα μου δεν πήγε ποτέ κόντρα σ’ αυτό, επέλεξα μόνη μου το που θα πήγαινα και που θα ζούσα.

Θα είχε, όμως, εκείνη τα φόντα για να επιλέξει τους δικούς σας καθηγητές;

Όχι, αλλά θα μπορούσε να μου πει: «Μας έχεις κουράσει απ’ τη μια πόλη στην άλλη! Αποφάσισε»! Ευτυχώς ήταν υποστηρικτική, ειδικά όταν αποφάσισα να μείνω μ’ έναν εξαιρετικό καθηγητή και άνθρωπο στη Γενεύη, που έπαιξε και λίγο το ρόλο του πατέρα. Έμεινα πολύ καιρό εκεί, στη Γενεύη, με αποτέλεσμα μετά να μου λείπει πάρα πολύ η Ελλάδα. 

Λέτε για το ’62, που εδώ παιζόταν η «Οδός Ονείρων» του Χατζιδάκι, κι εσείς λείπατε.

Ευτυχώς δεν το έχασα αυτό, γιατί τότε γύρισα, τη χρονιά που ανέβηκε. 

Βέβαια, για να μου λέτε ότι η μητέρα σας συνομιλούσε με τον Μάνο Χατζιδάκι, θα προερχόσασταν από ένα μεγαλοαστικό περιβάλλον.

Δεν ξέρω, ναι…Αστικό μάλλον…

Αν ήσασταν, εννοώ, ένα λαϊκό κορίτσι από τον Πειραιά…

Θα με ανακάλυπτε! Ήτανε πολύ «ζουζούνι», τα ανακάλυπτε όλα ο Μάνος, αλλά – σημειωτέον – είχα ήδη προχωρήσει στη μουσική όταν με γνώρισε. Ο Μάνος, δηλαδή, με βρήκε να παίζω κονσέρτο Μότσαρτ. Μετά ήρθε η μεγάλη επικοινωνία μας, η φιλία, που κράτησε πάρα πολλά χρόνια, ως το τέλος της ζωής του. 

Από πολύ μικρή ηλικία είχατε συναναστροφές με τους μεγαλύτερους πνευματικούς άνδρες του τόπου: Τον Ανδρέα Εμπειρίκο, τον Νίκο Γκάτσο, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Νίκο Κούνδουρο.

Ήμουν πάρα πολύ τυχερή που έζησα ανάμεσα σ’ όλους αυτούς που λέτε, γιατί ήτανε βιώματα, όχι απλές γνωριμίες. Έκανα παρέα με ανθρώπους που ήταν ορόσημα, όχι μόνο για τη δικιά μου ζωή, αλλά και πολλών άλλων. 

Θυμάμαι στο Μέγαρο που είχατε συμπράξει με την Ορχήστρα των Χρωμάτων για τα 20 χρόνια της. Γυρνάει και μου λέει ο Κούνδουρος: «Αυτήν την ήθελα να έπαιζε στη ”Μαγική Πόλη”, αλλά δεν μου ”έκατσε”». Ομολογώ πως ίσαμε τότε, δεν το γνώριζα.

Εγώ χόρευα τότε και ο Κούνδουρος με ήθελε να χορέψω σε μία σκηνή, κάτι που επίσης επιθυμούσα πολύ κι εγώ. Ο Χατζιδάκις, όμως, μου το απαγόρευσε! «Εσύ είσαι αλλού ταγμένη» μου έλεγε, «μην τα ανακατεύεις όλα μαζί». Εκ των υστέρων, μάλλον δεν είχε δίκιο, γιατί θα μπορούσα να το’χα κάνει χωρίς κόστος. Φοβόντουσαν μη με τραβήξει μία άλλου είδους ζωή.

Πράγματι θα μπορούσατε, γιατί είστε άνθρωπος του «ψαξίματος», της αναζήτησης. Θα σας ήθελε και ο φακός.

Αυτό φοβότανε ο Μάνος! Να σας πω και μια άλλη φάση: Με τον Χατζιδάκι βγαίναμε πολύ έξω, πηγαίναμε μαζί σε διάφορες εκδηλώσεις. Μία απ’ αυτές ήταν με τραγουδίστρια τη Σωτηρία Μπέλλου. Η Μπέλλου ενθουσιάστηκε πολύ μαζί μου, ήθελε να κάναμε κάτι μαζί, ένα δίσκο. Πάλι μου το απαγόρευσαν! Ήμουν και πολύ μικρή, όμως. Η Μπέλλου ήταν έντονη, εντονότατη προσωπικότητα, και μου’χε κάνει εντύπωση ότι δεν της άρεσε καμία άλλη τραγουδίστρια. Τη ρώταγα: «Αυτή;» και μου απαντούσε: «Φάλτσα, φάλτσα» (γέλια). Είναι κάτι που δεν το’χω διηγηθεί ποτέ, αλλά και για μένα είναι μία πραγματικότητα! 

Για μένα, πάντως, είναι μεγάλη έκπληξη η Μπέλλου να έκανε δίσκο με τη Μπακοπούλου. 

Τώρα που κάνω τους απολογισμούς μου, λέω «Γιατί δεν το έκανα αυτό τότε; Ωραία θα ήτανε». Εν προκειμένω, πάντως, η απαγόρευση είχε έρθει απ’ τον Γκάτσο, όχι απ’ τον Χατζιδάκι. Ίσως είχαν δίκιο, ειδικά σε σχέση με το σινεμά, που θα ήταν πραγματικά ένα «challenge» και μπορεί να απομακρυνόμουν απ’ το πιάνο. Είναι και κάτι άλλο, όμως…Όταν τελείωσα απ’ τη Γενεύη, στα 22 μου, είπα του καθηγητή μου ότι δεν αντέχω άλλο να είμαι πιανίστα. Μου λέει «Και τι θες να κάνεις;» και του απαντάω: «Θέλω να κάνω θέατρο»! Πραγματικά, πήγα στο Παρίσι, όπου δόθηκε ένα ραντεβού με τον διευθυντή της Comedie Francaise. Φορούσα- θυμάμαι- ένα μαύρο φουστανάκι κι αυτός μ’ είχε φάει με τα μάτια του. Κατατρόμαξα, είπα «Δεν είναι αυτός ο κόσμος για μένα» (γέλια). Εγώ είχα μάθει στο «μοναστήρι», ζούσα σαν καλόγρια με την ενασχόληση μου με το πιάνο.

Δηλαδή τώρα σαν να μου λέτε «Μ’ έφαγε το μοναστήρι»…

Όχι, δε λέω αυτό, γιατί την είχα την ερωτική μου ζωή, το πιάνο όμως ήταν ένας ολόκληρος άλλος κόσμος. Ξέρετε, με τα χρόνια δικαιώθηκε αυτή η άπωση μου προς τους άλλους χώρους, καθώς υπάρχει ένα μεγάλο αλισβερίσι με το σεξ. 

Κάτι που δεν υπάρχει στη μουσική;

Όχι, δεν υπάρχει! Ή, έστω, αν υπήρχε, ήταν πιο γνώριμο το έδαφος και μπορούσες να το ελέγξεις. Ενώ στο θέατρο εξαρτάσαι πάρα πολύ απ’ αυτό το πράγμα, απ’ τις σχέσεις σου με τους άλλους συντελεστές. Στη μουσική, πάλι, έχεις μία οικονομία. Αισθανόμουν αρχόντισσα εγώ στη μουσική! Να σας πω και ένα πικάντικο που’χε συμβεί: Έπαιζα για πρώτη φορά με την Κρατική Ορχήστρα κονσέρτο του Σούμαν και με στένευε πολύ το φουστάνι μου, με δυσκόλευε στην αναπνοή. Βλακωδώς δεν είχα κάνει ποτέ πρόβα μ’ αυτό, ένα θαυμάσιο φουστάνι πολύ μεσάτο μ’ ένα φερμουάρ στα πλάγια. Όταν βρέθηκα πάνω στο πόντιουμ, στο Παλλάς, προκειμένου να παίξω καλά κάνω μια έτσι και κατεβάζω το φερμουάρ! Όλη η ορχήστρα αυτό θυμάται μέχρι σήμερα (γέλια). Ευτυχώς ήταν απ’ την αριστερή πλευρά το φερμουάρ και δεν έβλεπε το κοινό! Απελευθέρωση, ένιωθα χάρμα μετά!

Θεωρείτε ότι εξαιτίας της τέχνης που ασκείτε, χαρακτηριστήκατε από κάποιους απόμακρη, σνομπ;

Ποτέ, ποτέ! 

Λόγω του χαρακτήρα σας αυτό…

Φυσικά λόγω του χαρακτήρα μου, αλλά νομίζω ότι είναι και μία άδικη συλλήβδην κατηγορία. Έχουν γίνει και πολύ ωραίες συζητήσεις επ’ αυτού. Ρώτησα κάποτε την Έλλη Πασπαλά γιατί υπάρχει αυτό το στεγανό και μου λέει ότι ευθυνόμαστε κι εμείς, διότι ως «κλασικοί» έχουμε μία υπεροψία απέναντι στους «λαϊκούς». 

Ισχύει. 

Ναι, αλλά και οι «λαϊκοί» έχουν μία άπωση για τους «κλασικούς».

Σαν τον Ζαμπέτα που τα έχωνε άγρια στους «κουλτουριάρηδες» με μόνο όπλο, βέβαια, το χιούμορ του.

Σοβαρά, ε; Και ο Μάνος, που λάτρευε την κλασική μουσική, δεν του απαντούσε;

Ο Χατζιδάκις απλά αντιλαμβανόταν το χιούμορ του. 

Κι εγώ πάλι σεβόμουν τις ευκολίες που είχαν οι λαϊκοί καλλιτέχνες. Ήταν κάτι που μου ήταν οικείο, το ενστερνιζόμουν. Τη χρειαζόμαστε στη ζωή μας και την  ελαφράδα. Άλλο το ένα και άλλο τ’ άλλο.  

Κι εσείς έχετε μεγάλη αίσθηση του χιούμορ πρώτα απ’ όλα.

Μα, ξέρετε τι μου συνέβη μια φορά τελευταίως; Μπαίνω σ’ ένα ταξί και βιαζόμουν, λέω του ταξιτζή: «Γρήγορα, σας παρακαλώ, γιατί παίζω σε λίγο στον Ιανό κι έχω αργήσει»! Με ρωτάει αυτός:

– Τι παίζεις;

– Πιάνο.

– Κι είσαι καλή;

– Τι να σας πω…

– Πόσο καιρό παίζεις;

– πενήντα χρόνια και βάλε.

– Ε, τότε καλή θα’σαι, θα πηγαίνουν τα χέρια σου μόνα τους… (έχουμε σκάσει στα γέλια)

Πριν μερικές εβδομάδες είπα στην Κατερίνα Στανίση πόσο διασκεδαστικό είχατε βρει το τραγούδι της, «Συγγνώμη κύριε ποιος είστε» και ενθουσιάστηκε!

Γιατί, το άλλο του Καρβέλα, το «Που ειν’ ο Βάγκνερ, που ειν’ ο Πουτσίνι», δεν είναι πολύ αστείο τραγούδι; Χιούμορ είναι αυτό, αλλά και μία δίψα για ζωή εν γένει. 

Ή να προσπαθείς επίσης να βρίσκεις μία αξία σ’ όλα τα πράγματα.

Και αυτό, ναι! Από μικρή εμένα μου άρεσε να κάνω παρέα με ετερόκλητους διαφορετικούς ανθρώπους. Το’χα ίσως από το σόι μου αυτό, από την οικογένεια μου. Στις διάφορες συγκεντρώσεις που γίνονταν, οι άνθρωποι μένανε κατάπληκτοι με το πόσα ετερόκλητα πλάσματα μαζευόμασταν. Και στα πρωτοχρονιάτικα πάρτι που κάνω μέχρι σήμερα, μια φορά ήταν εδώ ένας φίλος μου, πολύ «intellectuel», μ’ έναν άλλο ταξιτζή, που λατρεύει όμως την κλασική μουσική. Άθεοι και οι δύο, τους άκουγα εγώ να μιλάνε εναντίον όλων των θρησκειών! Καλά τα βρήκανε, όλο το βράδυ μαζί το περάσανε! 

Θα βλέπατε μία ιερότητα στη σχέση του ερμηνευτή με την κλασική μουσική;

Εγώ πραγματικά πιστεύω ότι εφόσον υπάρχει δημιούργημα, υπάρχει και δημιουργός.

Δημιουργός είναι ο Σοπέν ή ο Σούμαν.

Όχι, το δημιούργημα είναι ο Σοπέν!

Θέλετε να αποδίδετε μεταφυσικές διαστάσεις στη μουσική.

Απολύτως! Μα υπάρχουν αυτές οι διαστάσεις στα πάντα: Στην ομορφιά της γης, στη θάλασσα…

Ως ανάγκη το λέτε αυτό περισσότερο;

Όχι, μου το αποκαλύπτει η μουσική, δηλαδή δε μπορεί να εξηγηθεί λογικά αυτή η ομορφιά που υπάρχει μέσα στη μουσική. 

Μου θυμίζετε έναν παλιό φίλο, φανατικό ροκά. Άκουγε Led Zeppelin και μου έλεγε πως αυτή τη μουσική πρέπει να την έγραψαν άγγελοι που κατέβηκαν στη γη και ξανάφυγαν μετά. Βέβαια, ο φίλος αυτός έπινε και διάφορα πράγματα, ήταν της ψυχεδέλειας.

Πάντως και ο Σοπέν, επειδή πονούσε πάρα πολύ, έπινε λάβδανο. Δεν ξέρω αν ήταν εξαρτημένος, αλλά του το δίνανε για να μπορέσει να επιζήσει με τέτοιο πόνο. Κακά τα ψέματα, όμως, από αλλού ερχόταν η έμπνευση! 

Κάθε εποχή έχει τα ναρκωτικά της για τους καλλιτέχνες της. 

Η απάντηση είναι ότι, γενικώς, δεν μπορούν κάποια πράγματα να εξηγηθούν με τη λογική και οπωσδήποτε υπάρχει ένα μεταφυσικό στοιχείο. Στην κλασική μουσική, όμως, αυτή τη στιγμή βλέπω μια τρομερή ασυδοσία κι εκεί δεν υπάρχει κανένα μυστήριο. Μαθηματικά κάνουν ανταγωνισμό μεταξύ τους για το ποιος θα κάνει τη μεγαλύτερη «πρωτοτυπία». Προκύπτουν τελικά κατασκευάσματα χωρίς τίποτα το μεταφυσικό. Η ομορφιά της τέχνης της μουσικής βλέπω τελικά να συνεχίζεται μέσω της πιο λαϊκής μούσας. 

Ενδιαφέρον! Τι εστί «πιο λαϊκή μούσα»;

Το φολκλόρ, το πως αναπτύσσεται η λαϊκή μουσική. Τελευταίως άκουσα τη φίλη μου, τη  Μάρτα Άργκεριχ, να παίζει συγκλονιστικά το Κονσέρτο Νο 2 του Μπετόβεν και αμέσως μετά το biz από ένα λαϊκό τραγούδι της Αργεντινής. Μία μαγεία ήτανε, όλη η μαγεία της Λατινικής Αμερικής, αλλά και κάτι πολύ καθημερινό. 

Για να το κάνει αυτό η ομότεχνη σας, η Μάρτα Άργκεριχ…

Σημαίνει πάρα πολλά! Άλλωστε μην παραβλέπουμε ότι και αυτοί οι πολύ μεγάλοι συνθέτες της Δύσης βασισμένοι στο φολκλόρ τους είναι. Το πήγαν αλλού, όμως!

Έχετε παίξει πιάνο ποτέ μεθυσμένη;

Ευτυχώς όχι, γιατί χάνεις τα αντανακλαστικά σου. Δεν θα μ’ ενδιέφερε και ν’ αφεθώ σε κάτι τέτοιο, γιατί η μουσική η ίδια, από μόνη της, έχει το μεθύσι της. Μεθάω απ’ την ίδια τη μουσική!

Νιώσατε ποτέ την ανάγκη να σταματήσετε για λίγο τη μουσική;

Δεν συμβαίνει, όχι…Έχει συμβεί όταν τέλειωσα τις σπουδές μου κι ήθελα ν’ αλλάξω πορεία, να γίνω ηθοποιός ξαφνικά.

Και πόσο διήρκεσε αυτή η παύση;

Ένα χρόνο. 

Και μετά τρέξατε πάλι κοντά της;

Κατευθείαν, αφού η μουσική μου δίνει οξυγόνο. Μάλιστα, ο δάσκαλος μου μου’χε πει: «Θα γυρίσεις, γιατί παίζεις πιάνο από μικρό παιδί και σου είναι τελείως απαραίτητο». Έτσι είναι! 

Ολόκληρη η συναυλία με «Το Άξιον Εστί» των Μίκη Θεοδωράκη – Οδυσσέα Ελύτη στον Λυκαβηττό στο πλαίσιο του Μουσικού Αυγούστου 1977. Τραγούδι: Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Στο πιάνο η Ντόρα Μπακοπούλου. Διευθύνει ο Μίκης Θεοδωράκης. 

Η Πασπαλά – μου είπατε πριν – σας σχολίασε την υπεροψία των κλασικών μουσικών. Εγώ αναρωτιέμαι τώρα πως μπορεί να γίνει ελκυστική η κλασική μουσική για ένα νέο παιδί 20 και 25 ετών.

Εγώ θα έλεγα ότι βοήθησε πολύ σ’ αυτό η σύζευξη που έκαναν οι συνθέτες μας με την ποίηση. Όταν ακούς, ας πούμε, την «Εποχή της Μελισσάνθης» του Χατζιδάκι, που’ναι ένα κλασικό έργο, συνειδητοποιείς την ποίηση του.

Η «Εποχή της Μελισσάνθης» έχει και πολύ μπουζούκι μέσα, όμως.

Αυτό λέω! Είναι σαν «Το Άξιον Εστί» του Θεοδωράκη, ένα ορατόριο, που όλη η εισαγωγή του όμως με τα ιντερμέδια του εμπεριέχουν και την Ελλάδα ολόκληρη. Έπαιζα, ξέρετε, εγώ πιάνο στο «Άξιον Εστί» το ’77, στο Λυκαβηττό, με τον Μπιθικώτση. Ακούστε αυτό το αριστούργημα, το «Που να βρω την ψυχή μου, το τετράφυλλο δάκρυ»! Εκεί υπάρχουν δύο μόνο συγχορδίες που μέσα τους επίσης βλέπεις όλη την Ελλάδα! 

Αυτός είναι ο Θεοδωράκης!

Αυτός είναι, που να τι έκανε! Τη σύζευξη μεταξύ λόγιας και λαϊκής μουσικής. 

Έχοντας δουλέψει και με τους δύο αυτούς μεγάλους, γνωρίζετε ότι ο Χατζιδάκις επιθυμούσε τη διαφοροποίηση από τον Θεοδωράκη, αποποιούμενος κάπως τη λόγια ακαδημαϊκή καριέρα;

Δεν το ξέρω, ο Χατζιδάκις λάτρευε την κλασική μουσική. Δεν επιθυμούσε, θα έλεγα, καμία διαφοροποίηση και το λέω με απόλυτη γνώση. Ο Μάνος ήταν πρώτος εκείνος που θα έβαζε τους νέους ν’ ακούνε Μάλερ στο σπίτι του. Ανακάλυπτε όλη τη σύγχρονη μουσική της Αμερικής, τον Κόπλαντ…

Τους τζαζίστες…

Όχι τους τζαζίστες, ποτέ! Μην ανακατεύετε τη τζαζ με τον Μάνο, ποτέ δεν κάλεσε έναν τζαζίστα να παίξει. Στην «Τερψιχόρη» του Χίλτον είχε θεσπίσει, θυμάμαι, ένα φεστιβάλ με όλους τους σύγχρονους μουσικούς της Ευρώπης, Έλληνες και ξένους. Απίθανα ήταν! Υπερασπιζόταν το κίνημα της σύγχρονης μουσικής, που εμένα δεν μου αρέσει, αλλά αυτός ως ανοιχτό μυαλό ήθελε να το μοιραστεί με το ελληνικό κοινό. Ήταν ένα έργο του Xenakis ή ενός άλλου- δε θυμάμαι καλά τώρα- που μέσα είχε έναν ήχο σαν κομπρεσέρ. Ένα τρομερά αβανγκάρντ έργο, για το οποίο μετά λέγανε: «Αχ, δεν πέτυχε, γιατί ο κόσμος δεν αντέδρασε»! Μεσ’ στο πρόγραμμα δηλαδή είχαν το να εξαγριωθεί ο κόσμος και να φωνάξει: «Σιωπή πια»! (γέλια)

Εσείς υπήρξατε σύγχρονη του Χρήστου και του Xenakis, ζήσατε τη μουσική πρωτοπορία τους.

Κοιτάξτε, νομίζω πως ο Xenakis δεν αντέχει μέχρι σήμερα. Ο Χρήστου αντέχει! Ο Χρήστου έχει βάσεις πολύ γερές στην κλασική μουσική, ενώ ο Xenakis πειραματιζόταν πάρα πολύ ως σπουδαίος μαθηματικός. Μπορεί να έκανε κατασκευάσματα, αλλά βέβαια είχε μία τεράστια μόρφωση και ενδιαφερόταν για την αρχαιότητα, κάνοντας συγκερασμούς με τη φιλοσοφία. Πράγματα πολύ τραβηγμένα, εκεί που ο Χρήστου ήταν πραγματικός μουσικός! Τον είχα γνωρίσει τον Χρήστου, γιατί ήταν φίλος της Τζίνα Μπαχάουερ. Και ο Σπύρος Σακκάς είχε συνεργαστεί με τον Χρήστου, γιατί υπερασπίστηκε επίσης πάρα πολύ τη σύγχρονη μουσική και μπράβο του. Το θέμα δεν είναι αν τους ακούς όλους αυτούς και τους αναγνωρίζεις σαν σημαντικές προσπάθειες. Το θέμα είναι αν σε συντροφεύουν στη ζωή σου! Μιλάω γι’ αυτούς πού κάνουν εγκεφαλικές κατασκευές και που τελικά μοιάζουν όλες μεταξύ τους – Προς θεού, ο Χρήστου δεν έχει καμία σχέση με αυτούς! Ακούς κάτι και λες «Α, καλό είναι αυτό, έτσι όπως το σκέφτηκε», θα το ακούσεις όμως δεύτερη, τρίτη και τέταρτη φορά για να σε συντροφεύσει; 

Ποια είναι, λοιπόν, τα έργα που εσείς ακούτε πολλές φορές;

Είναι κάμποσα…Καμιά φορά βάζω Τρίτο Πρόγραμμα κι ακούω ένα έργο του Μέντελσον και λέω «Μα, δεν το ήξερα αυτό»! Ακούω μετά ένα ορατόριο του Παλεστρίνα, αριστούργημα, και λέω «Βρε παιδί μου, υπάρχει κι αυτό και δεν το γνώριζα;» Συνεχώς ανακαλύπτω πράγματα! 

Είναι ένας ωκεανός η κλασική μουσική, ισχύει αυτό, με τόσες χρονικές περιόδους που καλύπτει.

Ακριβώς, είναι πολλοί οι αιώνες. Νομίζω πως μια αντιπάθεια που υπάρχει στην Ελλάδα, αν υπάρχει, οφείλεται στις Σταυροφορίες, στο «Οι Δυτικοί κι εμείς».

Ή στην πρόταξη του λαϊκού ελληνικού στοιχείου, όχι ακριβώς φολκλόρ.

Η Ελλάδα είναι και Δύση και Ανατολή μαζί, αυτό είναι το χαρακτηριστικό της. Υπάρχει κι η δίψα για λογική και αντικειμενικότητα από την αρχαιότητα, που μ’ αυτήν έχει τροφοδοτήσει ολόκληρη τη Δύση. Όλη η δυτική Αναγέννηση βγαίνει απ’ την αρχαία Ελλάδα, δε λέμε κάτι πρωτότυπο τώρα.

Ίσως γι’ αυτό και οι Γερμανοί το’χουν ένα μικρό απωθημένο μαζί μας. Μπορεί να έβγαλαν τεράστιους φιλοσόφους, ξέρουν όμως πως πηγή της φιλοσοφίας είναι η αρχαία Ελλάδα. 

Δεν ξέρω αν έχουν απωθημένο, αν το εννοείτε ως κόμπλεξ, γιατί μας έχουν και πολύ μεγάλο θαυμασμό. 

Έτσι πιστεύετε; Μου έλεγε μόλις προχθές μια φίλη μακιγιέζ, σπουδαία στο χώρο της εδώ στην Ελλάδα, πως αποχώρησε από μία μεγάλη διεθνή κινηματογραφική συμπαραγωγή, γιατί οι Γερμανίδες υπεύθυνες του crew, την αντιμετώπιζαν ρατσιστικά σχεδόν.

Κοιτάξτε, οι Γερμανοί πιστεύουν πάρα πολύ στην πειθαρχία, πράγμα που σημαίνει ότι υπακούν και εδώ βάζουμε αποσιωπητικά…Ο νοών νοείτω…

Εσείς την είχατε την πειθαρχία μέσα σας;

Όχι, δεν το πιστεύω.

Μα πως; Η κλασική μουσική κι αν θέλει πειθαρχία!

Αυτή είναι προσωπική πειθαρχία! Εγώ μιλάω για την εξωγενή πειθαρχία, που δε με βρίσκει σύμφωνη. Δεν την είχα ποτέ σε αντίθεση με την εσωτερική πειθαρχία, που όλοι την αποζητάμε.

Όταν ξεκινούσατε σε μικρή ηλικία, βιώνατε και λίγο το κίνημα του ρομαντισμού μέσω των συνθετών που παίζατε; 

Το κίνημα του ρομαντισμού έφερε πολλά σπουδαία, απελευθερώνοντας τον άνθρωπο απ’ τις κοινωνικές συμβάσεις. Ο καθένας οραματιζόταν ένα κόσμο όπως τον ήθελε κι αυτό ήταν απαρχή πολλών πραγμάτων για όλες τις τέχνες. Ο κόσμος έφυγε απ’ τα κρινολίνα και τους κορσέδες, απ’ τη στενότητα σε όλες τις διαστάσεις της. Έγινε η απελευθέρωση του Εγώ, του να εκφράσεις τον εαυτό σου. Στον Μπαχ και τον Μότσαρτ, βέβαια, υπήρχε εξ αρχής εντονότατο το προσωπικό στοιχείο και η ατομική έκφραση είχε ήδη αρχίσει, σίγουρα όμως οι ρομαντικοί συνθέτες έφεραν μια κανονική έκρηξη στη συνέχεια. Έτσι βίωνα εγώ, όχι μόνο το ρομαντισμό, αλλά και τη μουσική ολόκληρη.

Πείτε μου κάτι άλλο: Τελειώνει το φεστιβάλ. Ξεκινάτε να ετοιμάζετε αμέσως το επόμενο;

Καθόλου! Εδώ δεν ξέρουμε αν θα γίνει…(γέλια) Κατά τον Μάρτιο, βάζουμε μπροστά το πρόγραμμα, για το οποίο έχω εγώ την κύρια επιμέλεια. Έχω όμως και μεγάλη βοήθεια από την Έλενα Χούντα, την οποία οφείλω να ευχαριστήσω δημόσια. Πρόκειται για μία σπουδαία καλλιτέχνιδα, που η συμβολή της στην πραγματοποίηση του φεστιβάλ είναι κυριολεκτικά θαυματουργή. Γενικά δεχόμαστε πολλές αιτήσεις κάθε χρόνο, αλλά πρέπει κι εγώ να προσαρμόζομαι στις δικές μου επιθυμίες, δηλαδή σ’ αυτό που με συγκινεί. 

Έχει τύχει να σας κάνουν αίτηση νέοι, ολότελα άγνωστοι, κλασικοί μουσικοί και να τους καλέσετε;

Μου στέλνουν δείγματα πρώτα. Δεν είμαι καθόλου αρνητική με κάτι που δεν γνωρίζω, αλλά πρέπει να με «πείσει».

Μήπως με τις γνωριμίες και τις συνεργασίες τόσων χρόνων, έχετε επαναπαυθεί με την ασφάλεια των φίλων; Εννοώ πως τη μια χρονιά θα έχετε τη Φαραντούρη, την επόμενη την Πασπαλά κ.ο.κ.

Υπάρχουν και εξαιρετικοί συνάδελφοι- μην ξεχνάμε- που δεν έχουν παίξει ακόμα σε κοινό. Εγώ προσπαθώ να μην έχω τους ίδιους κάθε χρόνο. Θέλω να δίνεται βήμα σε νέους καλλιτέχνες. Σε εξαιρετικούς μουσικούς, που έπαιξαν θαυμάσια, δεν τους ξανακάλεσα την επόμενη χρονιά. Δεν ξέρω αν έκανα καλά, αλλά ήθελα να προλάβουν κι οι άλλοι να παίξουν. Απ’ την άλλη, να σας πω κι αυτό: Υπάρχει ένας ιερέας στην Αίγινα που έμαθα ότι παίζει πιάνο. Τον άκουσα να παίζει Σοπέν, μου άρεσε πάρα πολύ και έλαβε μέρος στο φεστιβάλ. Έπαιξε πάρα πολύ ωραία! 

Την κίνηση αυτή δεν θα την έκανε, ομολογουμένως, ένας τυπολάτρης διευθυντής φεστιβάλ. Μου θυμίζετε τη Λένα Πλάτωνος που το 2008 έβγαλε στο Ηρώδειο την οικιακή βοηθό της και τραγούδησε.

Α, καλά, αυτό ήταν καταπληκτικό! Και τελικά είχε δίκιο η Λένα, γιατί η Βικτόρια τραγούδησε πολύ ωραία τα δικά της τραγούδια, τα ρωσικά. Η δική μου ιστορία με τον μουσικό ιερέα είχε να κάνει μ’ αυτό τον αέρα ελευθερίας που είχα απ’ την οικογένεια μου, όπως σας είπα πριν. Και, άλλωστε, το άξιζε απόλυτα! 

Μου αρέσει που μιλάτε για την οικογένεια σας. Σημαίνει ότι δεν τη μεταφέρετε σαν ένα βάρος.

Βάρος;  

Εννοώ την τάση να συγκρούεσαι με τους γονείς σου, που μάλλον ανήκει στις παιδικές ασθένειες.

Οι Έλληνες εν γένει έχουν καλή σχέση με τις οικογένειες τους και αποδείχτηκε και τώρα, πόσο πολύ φρόντισαν τους ηλικιωμένους τους μεσ’ στην πανδημία.  

Δεν είναι λίγο δεσποτικοί οι Έλληνες γονείς απέναντι στα παιδιά τους; Έχετε κι εσείς μια κόρη που ζει στην Αμερική πλέον.

Μια όμορφη κόρη! Εγώ δεν ήμουν καθόλου δεσποτική. Ήταν η μητέρα μου απέναντι μου, αλλά τώρα βλέπω ότι είχε και λόγους για να’ ναι δεσποτική. Τη δικαιολογώ. 

Σε ποια ξένη χώρα σας αρέσει να παίζετε;

Έχω μια μεγάλη αγάπη στη Γαλλία, αν και οι Γάλλοι μ’ έχουν απογοητεύσει λίγο ως σοβινιστές που είναι. Εκτιμώ, όμως, όσα έχουν προσφέρει στον πολιτισμό και μου αρέσει πολύ η γλώσσα τους. Στη Γαλλία έχω παίξει με μεγάλη επιτυχία μπροστά σ’ ένα πολύ θερμό και δεκτικό ακροατήριο. 

Εξακολουθείτε να παίζετε πάντα «για έναν», όπως είχατε δηλώσει πριν από τριάντα χρόνια;

Και στο σπίτι σου παίζεις για κάποιον, για τον «έναν», όχι μόνο στις συναυλίες. Όταν κάθομαι μόνη μου και μελετώ κάπου απευθύνομαι μέσα μου, δεν παίζω μόνο για τον Θεό και μένα, αλλά και για μία συγγενική ψυχή. 

Ασχέτως με το αν τη βρεις ή δεν τη βρεις…

Τη βρίσκω εκείνη την ώρα που παίζω. Είναι οι άυλοι έρωτες που δεν σταματάνε. Όπως και για τους συνθέτες.

Πόση ώρα παίζετε πιάνο καθημερινά;

Τώρα τελευταία, που έχω ιλίγγους, δεν πολυπαίζω. Δύο ώρες την ημέρα, πάντως, οπωσδήποτε. Από δύο μέχρι έξι ώρες την ημέρα! 

Έχετε αγαπημένη ώρα;

Μία ώρα το πρωί και μία ώρα το βράδυ, για να ξεκινήσει και να κλείσει καλά η μέρα.

Βάλατε και τον σωματικό παράγοντα, τους ιλίγγους, άρα να μιλήσουμε για τον θεραπευτικό- κυριολεκτικά- ρόλο της μουσικής τώρα πια.

Αυτό είναι πολύ σωστό που λέτε. Με βοηθάει πάρα πολύ η μουσική στους ιλίγγους μου! Τον περασμένο Γενάρη, προ κορονοϊού, είχαμε κάνει το πρωί πρόβα με τα παιδιά που θα παίζαμε στο Μέγαρο. Μεταξύ τους ήταν και ο Άγγελος Ρεπαπής, σημαντικός μουσικός μας! Ήταν μία εκπληκτική πρόβα, τα δώσαμε όλα! Αυτό μιλήθηκε πολύ, διαδόθηκε, γιατί όταν έφτασα το βράδυ, μου λέγανε όλοι: «Κάνατε μια εκπληκτική πρόβα το πρωί, μάθαμε»! Κι εγώ να λέω «Πως θα βγω να παίξω τώρα, έτσι εξαντλημένη που είμαι;» Αρχίσαμε να παίζουμε και κατάλαβα πόσο με ανανέωνε σταδιακά η μουσική. Τρομερό! 

Ήξερα και την περίπτωση ενός συναδέλφου σας, όχι διάσημου, αλλά δασκάλου μουσικής σε σχολείο. Ο άμοιρος αυτός τρελάθηκε, αρρώστησε από σχιζοφρένεια και νοσηλεύθηκε. Η αγωνία του θεράποντα ιατρού του ήταν να του δώσει χάπια, όχι όμως σε ποσότητα που θα του στερούσαν την – ούτως ή άλλως – θεραπευτική επαφή με την τέχνη του, με το πιάνο του.

Είναι συγκλονιστικό αυτό! Ούτε είναι απαραίτητο να είσαι σχιζοφρενής για να έχεις τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής. Αυτά που βλέπουμε γύρω μας φθάνουν. Υπάρχουν πολλοί μουσικοί, πολλοί καλλιτέχνες, που τελικά αντλούν όλη την υγεία τους από την τέχνη τους. Απ’ τη μια έχουν μεγάλη επιβάρυνση, απ’ την άλλη όμως διαφυλάσσουν έτσι την ψυχική τους υγεία. Εγώ, βέβαια, σας μίλησα για κούραση, όχι για τέτοιες βαριές καταστάσεις που δεν έχουν σχέση με μένα. 

Κατανοητό, αφού – πράγματι – εσείς αποπνέετε ψυχική υγεία. 

Δεν αντιμετώπισα τέτοιου είδους προβλήματα ποτέ. Μ’ απασχολεί μόνο ο οργανισμός μου που κουράζεται συχνότερα τώρα. Είναι η βιολογική φθορά, για την οποία όμως ξέρετε τι μου’πε μια φίλη μου; «Κάνε το κορόιδο»… (γέλια) 

Μακάρι να μπορούσαμε να κάνουμε το κορόιδο απέναντι στη φυσική φθορά.

Προσπαθούμε…Συμβιβαζόμαστε…Προχθές διάβαζα ότι η Ολίβια Ντε Χάβιλαντ πέθανε στα 104! Δεν είναι φοβερό;

Είναι, ειδικά αν ξέρεις ότι αυτή η γυναίκα ήταν «στα μυαλά της», που λένε, σε τέτοια ηλικία και διεκδικούσε ακόμη πράγματα.

Το βρίσκω χαριτωμένο. 

Ποια ιστορική προσωπικότητα θαυμάζετε;

Του Ιησού Χριστού, θα μπορούσα να σας πω. Τον θαυμάζω πολύ με όλο αυτό το μυστήριο που τον περιβάλλει. 

Δηλώνετε αγνωστικίστρια;

Όχι, δεν δηλώνω καθόλου αγνωστικίστρια. Χριστιανή είμαι και αν αναφέρθηκα σε μυστήριο, εδώ η Εκκλησία μιλάει συνέχεια για τα Μυστήρια. 

Αλλιώς, όμως.

Είπαμε! Συνώνυμο της βαθύτερης ομορφιάς είναι το μυστήριο! Μη μου βάζετε λόγια στο στόμα μου, με ρωτήσατε αν είμαι αγνωστικίστρια και οφείλω να σας αντικρούσω. Όπως και να σας πω ότι τώρα είμαι έξαλλη μ’ αυτό που έγινε με την Αγιά Σοφιά! Και τι απογοήτευση απ’ τη Ρωσία! Έπρεπε να μας συμπαρασταθεί ως κοιτίδα της Ορθοδοξίας, όχι ν’ αναγνωρίζει τα «κυριαρχικά δικαιώματα» των Τούρκων. Τόσα προβλήματα μαζεμένα…Ήρθε κι ο κορονοϊός πάνω που πηγαίναμε ν’ ανασάνουμε…

Αν σας ρωτούσα που τοποθετείστε πολιτικά;

Μια ζωή ήμουν υπέρ της δικαιοσύνης και της μοιρασιάς. Είμαι εναντίον όλου αυτού που συμβαίνει στη Γη. Είμαι εξοργισμένη με την ψαλίδα που ανοίγει συνέχεια και που δημιουργεί απίστευτα πλούσιους και απίστευτα φτωχούς. Μια τρομερή αποτυχία του ανθρώπινου είδους είναι αυτό όλο! Πάντα ήμουν αριστερής σκέψης, βλέποντας τη συσσώρευση του πλούτου σε ορισμένους, την πείνα και τη γενικευμένη ανέχεια. Δεν πιστεύω σε κομματικούς σχηματισμούς, ποτέ δε μπήκα σε κόμματα, ακόμη κι όταν ήμουν μικρή κι έπαιζα για το ΚΚΕ. Είχα παίξει την Appassionata του Μπετόβεν στον Περισσό και Σοπέν για τον Φλωράκη, θυμάμαι. Ερχόταν αυτός στο Σπίτι του Λαού και φώναζε: «Που είναι η Μπακοπούλου να τη συγχαρώ;» Εξαιρετικός ήταν ο Φλωράκης! 

Η κάθε εποχή έχει τους πολιτικούς που της αξίζουν;

Το παιχνίδι της εξουσίας είναι τόσο περίπλοκο και βρώμικο…Τι να πούμε τώρα, ότι της αξίζει της Αμερικής ο Τραμπ; Δεν μπορώ να το πω αυτό το πράγμα, γιατί θα’ναι σαν να καταδικάζω ένα λαό ολόκληρο.

Έχετε δει την «Πρόβα ορχήστρας» του Φελίνι; Οι μουσικοί εξεγείρονταν κατά του μαέστρου και δημιουργούσαν το χάος, αλλά τελικά πειθαρχούσαν. Κάπως έτσι είναι και η σύγχρονη πολιτική.

Στη μουσική, βέβαια, εξαρτάται απ’ το πως ο κάθε μαέστρος θα μεταχειριστεί τη θέση του ως διευθυντής. Ο Τοσκανίνι, ας πούμε, ήταν γνωστός φασίστας στη νοοτροπία, του στυλ «Σας διατάζω, κάντε αυτό που σας λέω», ο Μπερνστάιν όμως ήταν πάρα πολύ κοντά στους μουσικούς του με τον τρόπο του, τη θέρμη και το χαμόγελο του. Χωρίς να τους δίνει την πλήρη ελευθερία, όλοι θέλανε κοντά του να βγάλουν τον καλύτερο εαυτό τους. 

Σας έτυχε εσάς ποτέ να τσακωθείτε με έναν διευθυντή ορχήστρας;

Εμένα δεν μου έχει τύχει, αλλά ξέρω περιστατικά τέτοια από συναδέλφους. 

Πείτε μου με δυο λόγια ένα ημερήσιο πρόγραμμα σας.

Ακούω πολλή μουσική, μαγειρεύω και σκέφτομαι τι θα κάνω το βράδυ. Βγαίνω. Όχι όλα τα βράδια μου, αλλά μερικά. Πάω να δω φίλους, βγαίνω για καμιά συναυλία…

Δεν σας αρέσει πολύ η μοναξιά, βλέπω.

Τη μοναξιά μου τη ζω δημιουργικά με τη σπουδή μου, με το πιάνο. Είναι μια μαγεία που εμπεριέχει και τη μοναξιά. 

Έχει και μια αίσθηση ανοίγματος, άπλας το σπίτι σας. Τα παράθυρα μονίμως ανοιχτά να μπαίνει φως.

Δεν είναι ωραία; Είμαι άνθρωπος της ανοιχτοσιάς. 

Κυρία Μπακοπούλου, περιμένετε κάτι άλλο απ’ τη ζωή σας;

Θέλω, πηγαίνοντας προς το τέλος της ζωής μου, να μην έχω ωδίνες, να’ναι καλά η κόρη μου και η οικογένεια μου και να υπάρχει μια ομαλή κατάσταση στη χώρα μου. Εσείς θέλετε τώρα ακραία πράγματα από μένα, αλλά δεν θα σας τα πω! (γέλια)

* Το 15ο Διεθνές Μουσικό Φεστιβάλ Αίγινας ξεκινά την Τρίτη 18 Αυγούστου και τερματίζεται το Σάββατο 5 Σεπτεμβρίου 2020. Αναλυτικά οι εκδηλώσεις του:

Τρίτη 18/8

Η νέα γενιά της μουσικής/ Έργα των Beethoven, Κωνσταντινίδη, M. de Falla. Παίζουν: Ντάνιελ Πίλκινγκτον, Τιμόθεος Πέτριν, Αλέξανδρος Πέτριν.

Παρασκευή 21/8

Μουσικά σταυροδρόμια/ Στο πιάνο ο Χρήστος Παπαγεωργίου και στο τραγούδι η Δανάη Βασιλοπούλου.

Κυριακή 23/8

Και μετά τον Μπετόβεν, τι;/ Έργα των Schubert, Brahms και Ravel με σολίστ τους Ντόρα Μπακοπούλου, Χρήστο Μάνδυλα, Κρυσταλλία Γαϊτάνου, Χριστόφορο Μιρόζνικοφ, Πόπη Μαλαπάνη, Γιώργο Καρτελιά, Αγγελική Καθαρίου και Ελευθερία Πολογεώργη. 

Τρίτη 25/8

Ελληνικά τραγούδια και Jazz/ Με τους Γιάννη Παγκάκη, Βασίλη Ρακόπουλο, Ανδρέα Πολυζωγόπουλο.

Τετάρτη 26/8

Beethoven: Για την παγκόσμια επέτειο των 250 χρόνων από τη γέννηση του/ Έργα του Beethoven με σολίστ τους Θοδωρή Τζοβανάκη, Γρηγόρη Ιωάννου.

Κυριακή 30/8

Συναυλία της Δήμητρας Γαλάνη, συνοδεία στο πιάνο του Σπύρου Μάνεση. 

Σάββατο 5/9

Συναυλία της ορχήστρας Academica του Ωδείου Αθηνών/ Έργα των Mozart, Tschaicovsky, Αθανάσιου Ζέρβα υπό τη διεύθυνση του Νίκου Αθηναίου.