Μαρία Φαραντούρη: «Η Δημοκρατία και η Ελευθερία δεν αντικαθίστανται με τίποτα»!

Καλύτερος πρόλογος για την ακόλουθη συνέντευξη με τη Μαρία Φαραντούρη δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από το κείμενο που δημοσίευσε γι’ αυτήν η Mylene Rizzi: «Αν παραποιήσω την περιγραφή του Frank McCourt για την πρώτη ανάγνωσή του στον Σαίξπηρ, θα ήθελα να προσαρμόσω τα λόγια του στην τελευταία ακρόασή μου της Μαρίας Φαραντούρη: ”Δεν ξέρω τι σημαίνει και δεν μ’ ενδιαφέρει, διότι είναι Φαραντούρη και είναι σαν να έχω κοσμήματα στ’ αυτιά μου”» Με την Εθνική μας τραγουδίστρια, έχω αξιωθεί να κάνω πολλές συνεντεύξεις την τελευταία 20ετία και πάντα, παρότι αιτία ήταν η επικαιρότητα, είχαμε και άλλα ενδιαφέροντα πράγματα να συζητήσουμε. Το ίδιο συνέβη και τώρα, που η κυκλοφορία του νέου δίσκου της από την ECM, συνέπεσε με γεωπολιτικές ανακατατάξεις, την άνοδο της ακροδεξιάς κι αυτό το «μειλήχιο τέρας», που αλλάζει τους ανθρώπους, κάνοντας τους απαθείς απέναντι στην τραγωδία. 

Κυρία Φαραντούρη, δεν είναι η πρώτη φορά που συνεργάζεστε με έναν Τούρκο συνθέτη.

Είναι η τέταρτη φορά!

Το ’82 η δουλειά με τον Λιβανελί είχε γίνει μέσα σε μια τεταμένη περίοδο των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ήταν στο πλαίσιο καλλιτεχνικών «ειρηνευτικών» διαδικασιών;

Ένα πρώτο πράγμα ήταν η μουσική: Πάρα πολύ ενδιαφέροντα τα κομμάτια! Ο Λιβανελί ήταν εξόριστος στη Σουηδία τότε. Συνάντησε μία κοινή μας φίλη και της είπε: «Θέλω να συνεργαστώ με τη Φαραντούρη». Έρχομαι όντως σε επαφή μαζί του, τον καλώ στην Ελλάδα και σιγά – σιγά ο δίσκος πήρε σάρκα και οστά. Όταν έγινε, τον πήγαμε στον Μίκη, του άρεσε πολύ και το είδε σαν μία ευκαιρία για την περίφημη ελληνοτουρκική φιλία. Μ’ αυτό συμφώνησε ο Λιβανελί, όπως και άλλες προσωπικότητες. Μην ξεχνάμε πως ο Λιβανελί ήταν φορέας μίας κουλτούρας που περιλάμβανε ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, οπότε έμοιαζε σαν το σωστό πράγμα να έγινε την κατάλληλη στιγμή. 

Καθοριστική ήταν κι η συμβολή του Λευτέρη Παπαδόπουλου στους ελληνικούς στίχους.

Έπρεπε να βρίσκαμε κάποιον που να στεκόταν αντάξιος του εγχειρήματος. Οι στίχοι του Λευτέρη παραμένουν πραγματικά αξεπέραστοι στη δουλειά αυτή. 

Γνωρίζετε, φαντάζομαι, ότι ο Μάνος Χατζιδάκις σνόμπαρε το εγχείρημα. «Μια χαρά εχθροί μας είναι ιστορικά οι Τούρκοι, γιατί να γίνουν ξαφνικά φίλοι μας;» είχε πει.

Ο Μάνος πάντα μπορούσε να υποστηρίζει το ίδιο πράγμα, αλλά μέσα από την αντίθεση. Συχνά έλεγε τα σκωπτικά τα δικά του, επιστρατεύοντας το χιούμορ του. Ήταν, όμως, μία δύσκολη περίοδος και πολλοί είχαν αντιδράσει. Θυμάμαι ακόμα και «επώνυμους» ανθρώπους που θέλανε να σπάσουν τις τηλεοράσεις τους! Πηγαίναμε περιοδεία και απέφευγα να βάλω στην αφίσα «Λιβανελί Τούρκος», το αφήναμε να φαίνεται λίγο σαν ιταλικό όνομα. Ο κόσμος δεν ήξερε, ερχόταν και μετά άκουγε τα τουρκικά, αλλά ενθουσιαζόταν. Ευτυχώς!

Άρα μου περιγράφετε αντιδράσεις εθνικιστών.

Ακριβώς, ειδικά όταν η συνεργασία μου με έναν Τούρκο συνθέτη πήρε διαστάσεις από τα ραδιόφωνα και την τηλεόραση. Ωστόσο, ξαναλέω ότι ο πολύς κόσμος αγκάλιασε τη δουλειά, που βγήκε από τη ΜΙΝΟΣ και μετά πολλοί συνάδελφοι ενέταξαν στο ρεπερτόριο τους το «Σαν τον μετανάστη», όπως ο Νταλάρας και η Πρωτοψάλτη. Είχαμε κάνει πολλές συναυλίες με τον Λιβανελί, που συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Να φανταστείτε ότι ήρθε μια πρόταση από την Όπερα στο Ανόβερο της Γερμανίας για να παίξουμε τα τραγούδια αυτά με μεγάλη ορχήστρα! Ήταν, τέλος πάντων, άλλη εποχή εκείνη. Τραγούδησα κι έναν άλλο Τούρκο συνθέτη στη συνέχεια, τον Fuat Saka, όπως και τον Κούρδο Taner Akyol, που μένει στο Βερολίνο. Ο δίσκος με τον Akyol κυκλοφόρησε στη Γερμανία και η τελευταία συναυλία που δώσαμε ήταν στις 2 Μαΐου του 2018 στη Φιλαρμονική του Βερολίνου. Κατευθείαν από κει πέταξα για Αμερική, όπου τραγούδησα στο Carnegie Hall τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Ήταν production κανονική από το ίδιο το θέατρο, δεν είχε μεσολαβήσει ούτε Έλληνας, ούτε κανένας! Αυτό αποδεικνύει το σεβασμό και το θαυμασμό των Αμερικανών απέναντι στην ελληνική μουσική, στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και στη φωνή μου. 

Ας φτάσουμε, λοιπόν, στον Cihan Turkoglu, τον νέο Τούρκο συνεργάτη σας.

Έφτασα σ’ αυτόν μέσω του αγαπημένου φίλου μου, του Γιάννη «Bach» Σπυρόπουλου. Με τον «Bach» είχαμε συνεργαστεί στο παρελθόν, στο δίσκο που έκανα με τον Lucio Dalla. Κάναμε πολύ παρέα τότε και μου λέει: «Εγώ θα σου κάνω την απόδοση των τραγουδιών στα ελληνικά». Αρχικά με είχε καλέσει ο Dalla σε ένα Μεσογειακό Συνέδριο, παρουσία και πολλών ξένων ροκ σταρ. Όταν μετά ήρθε στην Ελλάδα, μπήκαμε στο στούντιο και γράψαμε ντουέτο το «Caruso». Τότε μας μπήκε η ιδέα ενός κοινού μεγάλου δίσκου. Μιλάω για το 1994 – 95, αλλά μετά με τον «Bach» χαθήκαμε. Όπως ξέρετε, ο Γιάννης είναι και λίγο αναχωρητής. Μου ξανάρθε πριν τρία χρόνια και μου μίλησε για ένα νέο Τούρκο μουσικό, τον Cihan Turkoglu, που παίζει σάζι και είναι βαθύς γνώστης της μουσικής παράδοσης της Μεσογείου. Ο Cihan είχε παίξει εδώ ήδη με τον Ross Daly, αλλά είχε δουλέψει και στο θέατρο με τη Λυδία Κονιόρδου στην Επίδαυρο. Λίγες μέρες μετά, ο Γιάννης μού τον έφερε από το σπίτι μου. Βλέπω ένα συνεσταλμένο παιδί, που μου λέει: «Ξέρετε, είμαι μόνο 33 ετών, αλλά οι δικοί μου κι εγώ ακούγαμε πολύ στο σπίτι το δίσκο σας με τον Λιβανελί». Του ζήτησα να παίξει σάζι, χωρίς να έχει κάποια έτοιμη δουλειά να μου δείξει. Υποσχέθηκε να μου φέρει, αλλά εξαφανίστηκε για έξι μήνες! Ως φαίνεται δούλευε αυτόν τον καιρό, γιατί όταν ξανάρθε, μού’φερε το τέλειο demo, στο οποίο έπαιζε ο ίδιος τρία σάζια, βιολοντσέλο, ενώ έκανε και τις φωνές. Σκόπευε να φύγει για δουλειά στην Αυστραλία αμέσως μετά από εκείνη τη δεύτερη συνάντηση μας.

Δική σας ιδέα ήταν το συνταξίδεμα με τη Γερμανίδα βιολοντσελίστρια Anja Lechner;

Ναι. Με την Anja πρωτοβρεθήκαμε το 2014 στην Πολωνία σε ένα jazz φεστιβάλ. Εκείνη έπαιζε 18.00 – 20.00 με Ιταλούς jazz performers κι εγώ 20.00 – 22.00 με τον Charles Lloyd. Τρώγοντας και πίνοντας όλοι μαζί μετά, η Anja μου δήλωσε ενθουσιασμένη με τη συμμετοχή του Σωκράτη Σινόπουλου στο σχήμα του Charles Lloyd. Αναρωτιόταν αν υπήρχε κάτι που να συνέδεε την ελληνική με τη δυτική παράδοση, ώστε να συμμετείχε κι εκείνη. Της εξήγησα πως η πολίτικη λύρα είναι κοντά με το βιολοντσέλο σαν ήχοι. Το ότι ο Cihan, όμως, έπαιζε επίσης τσέλο και μπορούσε να γράψει μουσική για τσέλο, για την Anja Lechner δηλαδή, «έδεσε» τέλεια! Στο δίσκο, λοιπόν, το βιολοντσέλο έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, δεν συνοδεύει απλά. 

Ευτυχισμένη σύμπτωση.

Πραγματικά, από συμπτώσεις βγαίνουν ωραία πράγματα! Η ευχή που είχαμε ανταλλάξει με την Anja ήταν να βρεθεί ένα υλικό κι αυτό τελικά ήταν του Cihan. Πήγαμε μαζί στο Μόναχο, στο στούντιο της, παρουσία του Manfred Eicher της ECM. Ο Manfred άκουσε το υλικό και είχε την ιδέα συμμετοχής της Mari Vardanyan στο κανονάκι, επίσης καλλιτέχνιδας της ECM. Από την Κωνσταντινούπολη φέραμε τον Izzet Kizil στα κρουστά και τον Χρήστο Μπάρμπα στο νέι. Μια βδομάδα πριν το Ηρώδειο, κλείσαμε το στούντιο Sierra και γράψαμε. Εδώ πρέπει να σας μιλήσω για τον τρόπο, με τον οποίο ο Eicher αναπλάθει το υλικό! Είναι συνδημιουργός, αυτή είναι η διαφορά του απ’ τους άλλους παραγωγούς του κόσμου, γι’ αυτό και η εταιρεία του παραμένει σταθερά για μισό αιώνα. Μέσα στην κρίση παγκοσμίως, ο Eicher είναι ο τελευταίος των Μοϊκανών με ένα κοινό διεθνές υψηλής αισθητικής και ποιότητας. Κάνει τα πράγματα με το δικό του τρόπο: Υπήρχαν πιο ρυθμικά τραγούδια και δεν τα ήθελε μέσα, αφού ήθελε μόνο το πολύ cool και ήρεμο.

Το lounge, ας πούμε, με την πιο καλή του έννοια.

Ακριβώς. Ο Eicher, λοιπόν, έχει την άποψη του, απ’ την οποία δε μπορείς να «ξεστρατίσεις».

Την περασμένη εβδομάδα μας μίλησε η Ελένη Καραΐνδρου για την ένταξη της στην ECM. Σήμερα ερωτώ το ίδιο κι εσάς.

Γυρνώντας όλο τον κόσμο, με ήξερε εδώ και πολλά χρόνια ο Eicher. Το «Farantouri» στη Γερμανία είναι κάτι σαν «international» όνομα. Η πρώτη μου δουλειά με την ECM έγινε όταν τραγούδησα την «Ελεγεία του Ξεριζωμού» της Καραΐνδρου. Ακολούθησε το κονσέρτο του Ηρωδείου με τον Charles Lloyd, που τό’χε δει ο Eicher και το πήρε έτσι, κατευθείαν, χωρίς να κάνει κάποια παρέμβαση.

Υπήρχε περίπτωση ο Eicher να υποδείκνυε στη Φαραντούρη πως να τραγουδήσει;

Όχι, ποτέ δεν μου έκανε υπόδειξη επ’ αυτού. Ίσα – ίσα, θα έλεγα! Ο Eicher παρεμβαίνει στους νεότερους σαν ένας σκηνοθέτης. 

Μέσα στην κατάρρευση της δισκογραφίας, δεν νιώθετε μιαν ασφάλεια ούσα πλέον καλλιτέχνιδα υπό την ομπρέλα της ECM;

Αυτό θα ίσχυε για μία τραγουδίστρια που ξεκινά τώρα την πορεία της και νιώθει την ανάγκη υποστήριξης. Εγώ έχω κάνει πια τόσα πράγματα που έρχονται νέοι άνθρωποι και με βρίσκουν. Δεν «κυνηγάω» εγώ, έχοντας το σταθερό μου ρεπερτόριο. Η συγκεκριμένη δουλειά ήρθε, γιατί ήξερα την αισθητική της εταιρείας ECM.

Ναι, εξ ου και το μότο «ο καλύτερος ήχος μετά τη σιωπή».

Στο πλαίσιο του ήχου αυτού, ο Eicher επιθυμούσε τη σύζευξη Δύσης και Ανατολής, να μία ακόμη σύμπτωση! Και κοινωνικά με τις μετακινήσεις των προσφύγων, αλλά και στο πως έρχονται κι ενώνονται οι δύο αυτοί κόσμοι. Σαν να ήταν η κατάλληλη στιγμή για να το εκφράσει καλλιτεχνικά με ένα καινούργιο μουσικό έργο. Απ’ την άλλη, κι εγώ είμαι αυτή που είμαι τόσα χρόνια, με ξέρει κόσμος παντού. 

Η Anja Lechner στην παρουσίαση είπε πως «η Φαραντούρη και δύο φράσεις να τραγουδήσει, καταλαβαίνεις ποια είναι».

Είπε πολλά η Anja στην παρουσίαση, πράγματι, αλλά εγώ ποτέ δεν ανήκα στους καλλιτέχνες, οι οποίοι χρησιμοποιούν τις κριτικές που λέγονται ή τους γράφονται. Με ευχαριστεί ασφαλώς να τα ακούω από καλλιτέχνες του βεληνεκούς της Lechner, αλλά δεν στέκομαι ποτέ, σκέφτομαι «άλλοι τα είπανε, σπουδαίοι, άσ’τα να υπάρχουν» και κοιτάζω μόνο τι άλλο μπορώ να κάνω. Άκουσα πρόσφατα ένα τραγούδι μιας νέας συνθέτριας που μου έφεραν και ενθουσιάστηκα! Χρύσα Κοττάκη λέγεται σε στίχους του Δημήτρη Λέντζου. Ένιωσα όμορφα με ένα νέο άκουσμα! Ξέρουν όλοι, ακόμα και οι πιο δικοί μου άνθρωποι, πόσο ταυτισμένη είμαι με τη μουσική. Δεν θα γινόταν διαφορετικά, ίσως να μη ζούσα καν ή να ήμουν μία άλλη γυναίκα. Ανατρέχω στα πρώτα μουσικά ακούσματα που με αναστάτωναν κι έλεγα ότι εγώ ανήκω μέσα σ’ αυτά! 

Μου κάνει εντύπωση που δεν αποπειραθήκατε ποτέ να γράψετε δική σας μουσική.

Το ίδιο με ρώτησαν και στο BBC! Θα σας απαντήσω με ότι απάντησα κι εκεί: Όταν έχεις ζήσει κοντά στον Θεοδωράκη, όταν έχεις τραγουδήσει Χατζιδάκι και όλο τον πλούτο της ελληνικής μουσικής, γιατί να έμπαινα στη διαδικασία αυτή, να συγκριθώ δηλαδή με τους μεγάλους; Έχω ακόμα πολύ υλικό εδώ, όπως τραγούδια του Μίκη που δεν τά’χω πει. Από τότε έκανα κι άλλες δουλειές, με τον Λιβανελί, με τον Leo Brower, με τον Παπαθανασίου, είχα από παντού προτάσεις και δεν προλάβαινα να ζήσω τη ζωή μου. Ήμουν συνέχεια με μια βαλίτσα στο χέρι. Ειλικρινά τώρα νιώθω πιο ευτυχής αφού μπορώ να προσαρμόζω το πρόγραμμα μου και να ζω και σαν άνθρωπος, πηγαίνοντας στα ταξίδια που εγώ επιλέγω. Σου λένε «έλα εδώ κι εκεί», είναι όμορφο, τιμητικό, αλλά πλέον δεν το κάνω, αν δεν είναι κάτι εγγυημένο.

Το θεωρείτε ξόδεμα χρόνου σήμερα όλο αυτό το «πήγαινε – έλα»;

Ε, δεν είναι; Ξόδεμα ενέργειας περισσότερο. Άλλο νά’σαι 40, 50 και άλλο νά’σαι 70, που είμαι εγώ – δεν τα κρύβω εγώ τα χρόνια μου. Σημασία έχει να κάνω πράγματα που μ’ αρέσουν και που με κάνουν να νιώθω δημιουργική. Όπως ξεκινά τώρα ο Cihan, αισθάνομαι σαν να ξεκινώ πάλι κι εγώ μαζί του.

Στην παρουσίαση είπατε κι ένα άλλο σωστό: «Γιατί μας λέτε ότι βοηθάμε τους νέους; Εμείς βοηθιόμαστε περισσότερο απ’ τους νέους».

Και εμείς! Έτσι είναι. Γιατί, δεν το λένε και άλλοι;

Δεν συνηθίζεται…

Εγώ ξέρω κι άλλους καλλιτέχνες που είναι ανοιχτοί με τους νέους. Η Αγγελική Τουμπανάκη, ας πούμε, φοβερή δεν είναι; Η Μάρθα Φριντζήλα επίσης! Τις θαυμάζω πολύ αυτές! Όπως και την Κορίνα Λεγάκη που μου άρεσε στα κινηματογραφικά τραγούδια, αλλά και την Ηρώ Σαΐα! Θυμάμαι που ήμασταν στο Ηρώδειο, στο αφιέρωμα στον Μάνο Ελευθερίου. Πήγα για να πω «Το τραίνο φεύγει στις οχτώ», τα τραγούδια του Μίκη δηλαδή. Στην πρόβα, πριν ξεκινήσει η παράσταση, καθόμουν πάνω στο καμαρίνι κι ακούω μια καταπληκτική φωνή, λέω «Βρε παιδιά, τι όμορφη φωνή, ποια είναι;». Ήμουν μέσα και δεν την έβλεπα, ώσπου ήρθε κάποιος και μού’πε «Είναι η Ηρώ Σαΐα». Περνώντας μετά έξω από το καμαρίνι μου, ένιωσα την ανάγκη να τη φωνάξω και να της πω «Μπράβο, κορίτσι μου, τραγουδάς πολύ ωραία». Έτσι ήμουν πάντα, άμα ακούσω κάτι που μ’ αρέσει, θα το πω! 

Για να ξαναπάμε στα του δίσκου σας, είπαμε πως το ’82 ήταν τεταμένες οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Σήμερα τι θα λέγαμε που το παγκόσμιο τοπίο μοιάζει εφιαλτικό;

Μπαίνουμε σε μία αβέβαιη κατάσταση που δε μπορούμε να παρακολουθήσουμε. Ήδη βιώνουμε την περίοδο των ανατροπών με γεωπολιτικές αλλαγές γύρω μας. Κάθε τόσο δεν γίνεται αυτό; Ευχόμαστε να μη συμβεί το χειρότερο, το Κακό που όλοι τρέμουμε. Παντού η ακροδεξιά σηκώνει κεφάλι. Δεν έχει φτάσει ακόμα στο σημείο να πάρει εξουσία, αλλά είναι πολύ κοντά! Βλέπουμε ότι παντού υπάρχει ραγδαία άνοδος αυτής της φωνής, της μισαλλόδοξης και κακιάς, «κλειστά σύνορα», «έξω οι ξένοι», κανένας ανθρωπισμός, καμία αλληλεγγύη, τίποτα! Είναι δυνατόν; Θα αντιδράσει ο κόσμος, το πιστεύω! Και ήδη έχει αργήσει! Ανατρέχω τώρα στα φιλειρηνικά κινήματα της εποχής εκείνης, που τα σνομπάραμε τα τελευταία χρόνια. Τα θεωρούσαμε συνθήματα παλαιικά, αλλά να που χρειάζεται να βγούμε όλοι πάλι με συνθήματα της τωρινής εποχής! Πρέπει να ξαναδούμε σε νέα βάση τα κινήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι επιβεβλημένο. 

Αλήθεια είναι πως τα κινήματα που λέτε απαξιώθηκαν έντονα στη δεκαετία του 1990. «Απ’ το ’90 και μετά, μας έχουν πνίξει τα σκατά» είχε γράψει ευφυώς ο Μιχάλης Γκανάς.

Ισχύει. Πάντα μιλάω γι’ αυτό το «Μειλήχιο Τέρας», για το γενικότερο σύστημα, που ίσως έχω περιγράψει ξανά σε συνέντευξη μας. Η κοινωνία του θεάματος, που επιβλήθηκε αθόρυβα και θωπευτικά. Στην αρχή ήμασταν εντυπωσιασμένοι από την εικόνα και τις γρήγορες εναλλαγές της. Αυτές όμως οι εικόνες, έβαλαν τον θεατή σε μία θέση παρατηρητή και τον αδρανοποίησαν συναισθηματικά ώστε να μη μπορεί να διεκδικήσει. Κάθεσαι στον καναπέ και βλέπεις το πνιγμένο παιδάκι. Η συνεχής επανάληψη σε κάνει να το συνηθίσεις και να λες «Δεν με αφορά», υπάρχει δηλαδή μία απόσταση. «Εγώ είμαι εδώ και δεν κινδυνεύω» λες, ενόσω οι εικόνες περνούν…

Αυτό συνέβη πρώτη φορά, πάλι στα 90s, με τον πόλεμο στον Κόλπο που είχε καταντήσει «τηλεοπτικός πόλεμος».

Ακριβώς! Και παλιότερα στο Βιετνάμ με μία διαφορά: Μία φωτογραφία με το γυμνό παιδάκι που το σημάδευαν στο κεφάλι, έβγαλε εκατομμύρια ανθρώπους στους δρόμους! Σήμερα επικρατεί το «Μειλήχιο Τέρας» ή το «Τέρας» σκέτο, που περιέγραψε απ’ άλλη πλευρά, την πιο ηθική, ο Μάνος Χατζιδάκις. Δυστυχώς, ούτε και η Αριστερά δεν μπόρεσε να προβλέψει την ύπουλη επιβολή και τις συνέπειες αυτού του «πολιτισμού» του θεάματος και της κατανάλωσης, ένα σύστημα ξεκάθαρης αποβλάκωσης του ανθρώπου. 

Το καπιταλιστικό σύστημα.

Δεν θα το πω «καπιταλιστικό», γιατί καπιταλιστικό ήταν πάντα. Όλοι ζήσαμε μέσα στις διάφορες μορφές του καπιταλισμού. Το σύστημα που λέω, εγκλώβισε τον κόσμο ως εξής: Στην αρχή τον αγκάλιασε, «πάρε εκείνο, πάρε τ’ άλλο, σε κάνει όμορφη, όμορφο, φτιάξε το σώμα σου», τον έκανε δέσμιο μιας αποδεκτής επιβεβλημένης εικόνας χωρίς να τον αφήσει ελεύθερο να σκεφτεί βαθύτερα. Έτσι φτάσαμε να ακούμε καθημερινά για βάρκες προσφύγων που ανατράπηκαν και οι άνθρωποι πνίγηκαν! Και τι κάνουν οι άλλοι; Αλλάζουν κανάλι, δεν έχουν κανένα συναίσθημα αλληλεγγύης ή και της τραγωδίας καθ’αυτής, αν θέλετε. Αυτή τη ζημιά κάνει το «Μειλήχιο Τέρας», σε γλυκαίνει, σε θωπεύει, αλλά στην ουσία είναι «τέρας» που σ’ αλλάζει σαν άνθρωπο. Πολύ φοβάμαι ότι αν δεν αντιδράσουμε σε λίγο καιρό οι πιο σκληρές δικτατορίες θα παίρνουν τις εκλογές μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες και θα βλέπουμε πράγματα, που δεν θα μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε.

Πριν μερικά χρόνια, πάντως, το ενδεχόμενο ανόδου του νεοναζισμού θα έμοιαζε με έναν εφιάλτη.

Αν δεν προσέξουμε, ναι, αυτό θα συμβεί! Η Ευρώπη πρέπει ν’ αλλάξει ρότα. Ποια Ευρώπη; Εδώ δεν είδαμε τι έγινε στη Λατινική Αμερική, στη Βραζιλία; Τι να λέμε τώρα…

Εσείς που γυρνάτε όλο τον κόσμο με συναυλίες, τι εισπράττετε από τους πνευματικούς ανθρώπους;

Όλοι έχουν μία ανησυχία και έναν προβληματισμό, δεδομένου ότι με τη μουσική και τα τραγούδια μου απευθύνομαι σε ανθρώπους που επιθυμούν μία δημοκρατική και ενωμένη Ευρώπη. Δυστυχώς η Ευρώπη μόνο οικονομικά υποτίθεται ότι ενώθηκε. Δεν είχε μετανάστες η Ευρώπη; Δεν αποτελείτο από λαούς που μετανάστευσαν; Που είναι η αλληλεγγύη τους και τώρα κλείνουν σύνορα και υψώνουν φράγματα; 

Γιατί έπεσε ο κομμουνισμός, κυρία Φαραντούρη;

Γιατί δεν τα κατάφεραν οι εξουσίες αυτές να παρουσιάσουν ένα εναλλακτικό λειτουργικό σύστημα και στο τέλος επικράτησαν οι Αγορές. Τόσο απλά.

Και στη μακρινή Κίνα που υπάρχει ένας εθνοκεντρικός κομμουνισμός;

Στην Κίνα το οικονομικό σύστημα τους δουλεύει όπως το δυτικό καπιταλιστικό. Σημασία έχει τι γίνεται εδώ, στην Ευρώπη. Πώς θα δημιουργήσουμε εκ νέου την Ευρώπη που ονειρευτήκαμε, την Ευρώπη των Πολιτών, της Ισότητας, της Δημοκρατίας, της Αλληλεγγύης. Ωραία λόγια είναι αυτά, αλλά οι πολιτικοί θα σου πουν άλλα! Εμείς είμαστε άνθρωποι της τέχνης και του ονείρου, αναζητάμε το καλύτερο για τον συνάνθρωπο. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήξεραν και ήλπιζαν, έλεγαν «θα τελειώσει, θα φύγουν αυτοί και θα αλλάξουν τα πράγματα προς το καλύτερο». Εδώ έχουμε άλλου είδους πολέμους, οικονομικούς, δεν ξέρεις από που θα σού’ρθει το Κακό.

Στην οικονομική τρομοκρατία αναφέρεστε;

Και όχι μόνο! Ξένοι ηγέτες λένε ότι ίσως να μη μπορέσουμε να αποφύγουμε τον πυρηνικό πόλεμο. Μιλάμε δηλαδή για τη μέγιστη τραγωδία! Εφιαλτικά σενάρια, αλλά ας μην πάμε τόσο μακριά. Το μόνο που μπορούμε να εκτιμήσουμε είναι αυτό που ζούμε, αλλά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το προς τα που θα πάει ο κόσμος. Είχα πει πριν χρόνια ότι φοβάμαι μήπως η Αριστερά, παίρνοντας την εξουσία, όχι μόνο στην Ελλάδα φυσικά, χάσει το γόητρο της! Υπήρχε ένας ρομαντισμός και το πιστεύω ότι ήθελαν να αλλάξουν προς το καλύτερο την Ευρώπη. Το όραμα υπήρχε! Αυτό το πάθος και το όνειρο που θα πήγαινε κόντρα στις απρόσωπες Αγορές και η Ευρώπη θα άλλαζε. Εμένα με φοβίζει και με συγκλονίζει τι γίνεται παγκοσμίως πλέον, έξω απ’ την πόρτα μας. Δεν είμαστε μόνοι στον κόσμο. Δεν κινδυνολογώ αυτή τη στιγμή, αλλά εκφράζω τους φόβους μου! Απ’ την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση κρατάει ήπιους τόνους απέναντι στις εθνικιστικές κραυγές των Τούρκων στρατιωτικών και έτσι πρέπει να κάνει. 

Τι να πεις και στον ταξιτζή που σε παίρνει κούρσα και τον ακούς να λέει «Α, ρε Παπαδόπουλε!»…

Πάντα υπήρχαν οι άνθρωποι αυτοί μόνο που δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει δικτατορία. Δυστυχώς…Η δημοκρατία και η ελευθερία δεν αντικαθίστανται με τίποτα. Τα προβλήματα λύνονται με δημοκρατία και δεν πρέπει τίποτα να μας τρομάζει. Αυτή είναι η ευχή μου για την Ευρώπη ολόκληρη. 

(Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδά στο Ηρώδειο, στη συναυλία για τα 50 χρόνια της στην ελληνική μουσική, το «Άσμα Ασμάτων» του Μίκη Θεοδωράκη και του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Οι «Times» έγραψαν πως οι στίχοι του τραγουδιού είναι οι ομορφότεροι που γράφτηκαν ποτέ για το Ολοκαύτωμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου)

«Η αγάπη είναι φόβος», όπως τραγουδήσατε παλιότερα; 

Με πάτε πάλι στους μεγάλους ποιητές μας, της «γενιάς του ’30» και τους μεταπολεμικούς σαν τον Μανώλη Αναγνωστάκη με το ποίημα «Η αγάπη είναι φόβος», μελοποιημένο από τον Μιχάλη Γρηγορίου, που είχα την τύχη να τραγουδήσω. Τους ποιητές μας, που αξιοποίησαν ο Μίκης, ο Μάνος, ο Ξαρχάκος, ο Μαρκόπουλος, όλοι οι μεγάλοι, κάνοντας τους κτήμα του μεγάλου κοινού. Η ποίηση πάντα θα υπάρχει και νέοι ποιητές θα βγαίνουν ακόμα και μέσα από το διαδίκτυο πια.

Έχετε καλή επαφή με το διαδίκτυο;

Όχι όσο θά’πρεπε. 

Λόγω χρόνου ή διάθεσης;

Και τα δύο. Έχω έναν βοηθό για το internet και δεν εννοώ για να βρεις κάτι που θες και που πλέον είναι πανεύκολο. Facebook κλπ. δεν έχω ούτε γι’ αστείο! Μία φορά άνοιξα έναν λογαριασμό και έγινε χαμός! Μου την έπεφταν τραγουδιστές, «Γεια σου, Μαρία», δεν ήξερα σε ποιον να πρωτοαπαντήσω (γέλια). Κι απ’ την άλλη, νά σου και η διαφήμιση του τάδε εστιατορίου που μπορούσες να βγεις για φαγητό. Δε φαντάζεστε, μετά από δύο μέρες τον κλείσαμε τον λογαριασμό μου! Εγώ προτιμώ να κάθομαι να δουλεύω, έτσι νομίζετε βγαίνει κάθε καινούργια δουλειά;

Πείτε μου τότε πως περνάτε τον ιδιωτικό σας χρόνο.

Καταρχάς βλέπω μέσω Nova το «Mezzo», το γαλλικό κανάλι, που παρακολουθώ τα σύγχρονα μουσικά δρώμενα, αλλά και τα παρελθόντα με εκπληκτικές εκπομπές world music και jazz. Όταν πάει 12 το βράδυ, θα διαβάσω ή θα κάνω κάτι άλλο. Καλώς ή κακώς λειτουργώ καλύτερα τη νύχτα, μπορεί να πάω για ύπνο στις 4 ή και στις 5 το πρωί. Έχω ησυχία εκείνες τις ώρες και μπορώ να εστιάσω σε ότι θέλω. Ακούω, π.χ., CD που μου στέλνουν και μπορεί να ακούσω κάτι ενδιαφέρον! Έχω πια και το προνόμιο να μη βιάζομαι. Και να ξαναβγάλω κάτι μετά από τρία χρόνια, που λέει ο λόγος, νά’μαστε καλά, δεν τρέχει τίποτα. Τώρα πια δεν σε πιέζουν ούτε οι εταιρείες, ούτε οι συνθέτες, μόνη στο πέλαγος πορεύομαι. 

Κλείνοντας, πως νιώθετε παρόλα αυτά που το «Beyond the borders» είναι Νο 1 στις πωλήσεις συγκεκριμένου βιβλιο-δισκοπωλείου;

Εύχομαι να παραμείνει, τι άλλο να πω; Παλιά ρωτούσα τον Μάτσα «Πόσο πούλησε ο δίσκος με τα τραγούδια του Brecht;» και μου απαντούσε «22.000»! Ασύλληπτο νούμερο, ενώ τώρα με το ζόρι να πουλήσει 3.000 ο οποιοσδήποτε δίσκος. Ένας τρόπος πωλήσεων είναι στις συναυλίες, όπου ο κάθε καλλιτέχνης μπορεί να δίνει τη δουλειά του, το ξέρουμε όλοι πλέον. 

Κυρία Φαραντούρη, σας ευχαριστώ γι’ αυτή τη συζήτηση. Καλή χρονιά νά’χετε!

Δικές μου οι ευχαριστίες. Καλή χρονιά, ελπίδα και πίστη σε έναν καλύτερο κόσμο για όλους!