«Δεν θα ξαναϋπάρξουν τόσο μορφωμένοι άνθρωποι στην Ελλάδα, όσο ο Μάνος»

Τον Ανδρέα Καρακότα τον συνάντησα πριν λίγες εβδομάδες στη Θεσσαλονίκη, την πόλη που εξακολουθεί να εργάζεται ως τραγουδιστής και μουσικός εκπαιδευτικός και να ζει με την οικογένεια του. Ήξερα πως ήθελε να μιλήσει δημόσια, αλλά δε φανταζόμουν πως θα έκανε τέτοιο άνοιγμα ψυχής εν είδει μίας συνέντευξης. Θεωρώ την ακόλουθη συζήτηση μας σημαντική για δύο λόγους:

Αφενός μαθαίνουμε το παρασκήνιο από τη δημιουργία του τελευταίου πρωτότυπου έργου του μέντορα του, Μάνου Χατζιδάκι, που κυκλοφόρησε μετά την αναχώρηση του συνθέτη, φωτίζοντας παράλληλα πτυχές από τα τελευταία χρόνια της ζωής του, όταν συνήθως στον Τύπο το ενδιαφέρον για τον ίδιο και το έργο του μονοπωλούν γεγονότα περασμένων δεκαετιών.

Αφετέρου εισπράττουμε όλη την ειλικρίνεια και – γιατί όχι; – την απογοήτευση ενός μεγάλου τραγουδιστή, όπως είναι ο Καρακότας, που παρόλα αυτά στερήθηκε μια μεγάλη καριέρα. Ο ίδιος ομολογεί πως πιθανώς να μην έκανε γι’ αυτή τη μεγάλη καριέρα, να μην ήταν του χαρακτήρα του. Το όνομα του, άλλωστε, έχει προ πολλού καταχωρηθεί στο βιβλίο της ιστορίας του ελληνικού τραγουδιού με ολόχρυσα γράμματα – μα ναι, είναι ο ερμηνευτής των αριστουργηματικών «Τραγουδιών της Αμαρτίας» του Ντίνου Χριστιανόπουλου και του Μάνου Χατζιδάκι!

Είστε ο ερμηνευτής του τελευταίου πρωτότυπου έργου του Μάνου Χατζιδάκι. Λογικό να ξεκινήσουμε με το πώς γνωριστήκατε.

Ήμουν 19 ετών και τραγουδούσα σε μια ταβερνούλα στην Άνω Πόλη. Μόλις είχα περάσει στη Γυμναστική Ακαδημία και δούλευα για πρώτη φορά ως τραγουδιστής. Παίρναμε ένα μεροκάματο που ήταν πολύ καλό για τα τότε έξοδα μας. Μετά από λίγο καιρό παθαίνω μια γερή αλλεργία και δε μπορούσαμε να βρούμε από τι προερχόταν. Πιθανώς από την ταβέρνα που είχε κάτι μονώσεις με φύκια. Επρόκειτο για ένα παλιό στέκι του ΚΚΕ που αργότερα πουλήθηκε σε κάποιον. Λεγόταν «Ο Δρόμος» κι απ’ έξω είχε ένα μεγάλο γουρουνόπουλο στη σούβλα. Μαζεύονταν εκεί οι κουκουέδες και τα λέγανε, μιλάμε για το ’84 – ’85. Τραγουδούσαμε μαζί με τον Μιχαλάκη τον Παπαζήση, αλλά εγώ δε μπορούσα να συνεχίσω λόγω της αλλεργίας. Μου είχε πει ένας γιατρός «Μακριά από τον χώρο αυτό για λίγο», αφού τραγουδούσαμε κάθε μέρα. Είχε ήδη μπει η άνοιξη, εγώ γυρνούσα με τη μοτοσικλέτα και τη Νικολέτα, την τότε κοπέλα μου, η οποία μου λέει μια μέρα: «Δεν περνάμε απ’ τα παιδιά που έχουν πρόβα;» Εγώ δεν πολυήθελα, γιατί καταλάβαινα ότι θα μου ζητήσουν να τραγουδήσω. Με πέντε ώρες πρόγραμμα μόνος του ο Μιχαλάκης, θά’χε κλείσει η φωνή του. Η Νικολέτα επέμενε, τελικά πήγαμε, ο Παπαζήσης με παρακάλεσε να τραγουδήσω έστω για λίγο και την ώρα πού’μαι στο πάλκο άνοιξε η πόρτα και μπήκε μέσα ο Χατζιδάκις! 

Μαγικό!

Ακούστε τώρα, όμως, πώς ήρθε εκεί ο Χατζιδάκις, σε μια ταβέρνα στο πουθενά! Ο Χατζιδάκις βρίσκεται εδώ με τη Φαραντούρη, τον Μητσιά και τον Λιούγκο για μια συναυλία στο Παλαί Ντε Σπορ. Ο Μιχαλάκης ο Παπαζήσης ήταν στη Χορωδία της Αγίας Τριάδας που είχε συνεργαστεί με τον Χατζιδάκι στην «Εποχή της Μελισσάνθης». Εκεί που έκαναν πρόβες φώτων και ήχου, κατεβαίνει ένα παιδάκι απ’ τη σκαλωσιά και πάει στον Μάνο: «Κύριε Χατζιδάκι, με θυμάστε; Ήμουν στη Χορωδία της Αγίας Τριάδας». «Α, τι κάνει ο Παπαζήσης;» ρωτάει ο Μάνος αμέσως και μαθαίνει έτσι ότι τραγουδάει στην τάδε ταβέρνα. Εξ αιτίας του Μιχάλη ο Χατζιδάκις έφτασε εκεί! Μπαίνει μέσα μαζί με τον συγγραφέα Δημήτρη Δημητριάδη και κάποιους πανεπιστημιακούς κι εμείς σοκαριζόμαστε. Κάθονται στο πρώτο τραπέζι κι εμείς τραγουδάμε και τρέμει η φωνή μας. Αυτός να μας κοιτάει στα μάτια! 

Θυμάστε ποια τραγούδια λέγατε;

Λαϊκά, ρεμπέτικα και προς τιμήν του τη «Μπαλάντα των αισθήσεων και των παραισθήσεων», το «Ειμ’ αητός χωρίς φτερά», αυτά. Εγώ μόλις τελείωσα το τραγούδι, πήγα πίσω και κρύφτηκα. Θεωρούσα πολύ ερασιτεχνικό το τραγούδι μου ακόμη και είχα σοκαριστεί από το δέος. Ο Χατζιδάκις ξαναχάρηκε τον Μιχάλη, που τον είδε και τον άκουσε, αλλά τον έστειλε να με φωνάξει. Πάω, «Τι με θέλετε;» λέω…«Παιδί μου, θες να τραγουδήσεις;» με ρωτάει ο Χατζιδάκις. «Θέλω»! Και κατέβηκα στην Αθήνα! 

Είχατε επίγνωση του έργου του Χατζιδάκι;

Επειδή ήμουν πολύ νέος, δεν ήξερα σε βάθος το έργο του. Ήξερα ότι ήταν μια μεγάλη προσωπικότητα και, όντως, καμιά φορά που τον έβλεπα στην τηλεόραση, με έπιανε κάτι σαν δέος. Προέρχομαι και από μουσική οικογένεια. Ο πατέρας της μάνας μου και όλα τα αδέρφια της ήταν μουσικοί που έπαιζαν σε γάμους και πανηγύρια, σαντουροβιόλια. Θυμάμαι τον πατέρα μου που τραγουδούσε σαρακατσάνικα τραγούδια και με έπαιρνε μαζί του στα πανηγύρια, όπου με ανέβαζαν πάνω και μένα, πιτσιρίκο, για να τραγουδήσω. Πρώτη μου ουσιαστική επαφή με τη μουσική έγινε από’να μπουζούκι που μού’χε χαρίσει ο πατέρας μου. Παίζω κιθάρες, ούτι, μπουζούκι, όλα τα έγχορδα. 

Ανταποκριθήκατε άμεσα στο κάλεσμα του Χατζιδάκι στην Αθήνα;

Θυμάμαι ότι λίγες μέρες μετά ο Χατζιδάκις τηλεφώνησε στο πατρικό μου για να κατέβω στην Αθήνα. Τό’χα κι εύκολο, η κοπέλα μου είχε μόλις περάσει στην Πάντειο, κοινωνιολογία, στο Κουκάκι, άρα ήμουν κοντά σχετικά στη Ρηγίλλης. Επί οχτώ χρόνια συνεργάστηκα με τον Χατζιδάκι κι ήμουν απ’ τους λίγους που είχαν την τύχη να μπαίνουν στα ιδιαίτερα του μαζί και με τ’ άλλα παιδιά, τον Λιούγκο, τον Λέκκα, τον Γιώργο Τζαμτζή. Ως γνωστόν, του Χατζιδάκι του άρεσε η νεότητα, ήθελε να περιστοιχίζεται από νέους ανθρώπους.

Να υποθέσω ότι δεν θα υπήρχε εξ αρχής η σκέψη για τα «Τραγούδια της Αμαρτίας».

Όχι, καθόλου. Καταρχάς ο Χατζιδάκις με ενέταξε στις παραστάσεις του «Σείριου». Έλεγα το «Κάποια μάνα αναστενάζει» του Τσιτσάνη, «Τα ματόκλαδα σου λάμπουν» του Μάρκου, «Ρίξε τσιγγάνα τα χαρτιά», του Παπαϊωάννου το «Άνοιξε – άνοιξε γιατί δεν αντέχω». Τότε καταγράφηκε για πρώτη φορά η φωνή μου σε δίσκο, στο διπλό άλμπουμ «Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά». 

Πως ήταν για ένα νέο παιδί να ηχογραφείται η φωνή του δίπλα σ’ αυτές του Νίκου Παπάζογλου ή της Πασπαλά;

Στο δικό μου πρόγραμμα ξεκινούσαν η Νένα Βενετσάνου με τον Νότη Μαυρουδή και ακολουθούσαν οι Κατσιμιχαίοι με τον Γεράσιμο Ανδρεάτο στο μπουζούκι, μετά έβγαινα εγώ σε πρώτη εμφάνιση με εφτά ρεμπέτικα με τον Πετράκη τον Παλαμούρα στο μπουζούκι και τον Κώστα Χατζόπουλο των ΑΝΕΜΟΣ στην κιθάρα. Ήταν ακόμη η Μελίνα Τανάγρη και η Ελευθερία Αρβανιτάκη που παρουσίαζε το «Κέντρο διερχομένων» του Ιωάννου και του Μαμαγκάκη μαζί με κάποια τραγούδια του Σπανουδάκη. Προτελευταία έβγαινε η Γαλάνη και το πρόγραμμα έκλειναν ο Λιούγκος, ο Λέκκας και η Πασπαλά, τα παιδιά του Μάνου. Όλο αυτό διήρκεσε ενάμισι – δυο μήνες. Παραδόξως, ενώ στον «Σείριο» βγήκαμε μαζί με τον Παπαζήση – το πρόγραμμα είχε αρχικό τίτλο «Δυο παιδιά από τη Θεσσαλονίκη» – μετά δεν ξέρω τι έγινε και ο Χατζιδάκις δεν τον ξαναφώναξε. 

Η πρώτη καταγραφή της φωνής του Ανδρέα Καρακότα στο «Κάποια μάνα αναστενάζει» του Βασίλη Τσιτσάνη – από το δίσκο «Μάνος Χατζιδάκις: Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά» (1988) 

Και για σας ήταν παράδεισος;

Ναι, πραγματικά όμως! Ήταν όλοι τους εξαιρετικά παιδιά. Είχα πάει και στα προγράμματα των άλλων ημερών και γνώρισα τον Γιώργο Νταλάρα, που μου φέρθηκε σαν φίλος. Τον Σαββόπουλο, επίσης, που ήθελε να με πάρει στο πρόγραμμα με τίτλο «Ο κ. Σαββόπουλος ευχαριστεί τον κ. Χατζιδάκι και θα’ρθει οπωσδήποτε». Τελικά εκεί πήγε στη θέση μου ο Γιώργος Δημητριάδης ο ροκάς. Με ενέκρινε ο Σαββόπουλος, αφού με είχε οδηγήσει σ’ αυτόν η Αρβανιτάκη, αλλά ο Μάνος δεν μ’ άφησε να πάω. 

Για ποιο λόγο;

Δεν ήθελε να μπλέξω με πράγματα που δεν ήταν κοντά σε μένα. Με έβλεπε σαν ένα λαϊκό παιδί, κάπως έτσι το «μετέφραζα» εγώ.

Ήταν συμβουλευτικός;

Ήταν πολύ συμβουλευτικός, αλλά και αυστηρός. Θυμάμαι ότι με είχε ζητήσει και η Αλεξίου τότε, αλλά πάλι δεν μ’ άφησε (χαμογελάει). Βέβαια εγώ δεν είπα στη Χαρούλα ότι δεν μ’ αφήνει ο Μάνος…Της είπα ότι είχα συναυλίες με τον Κουγιουμτζή και όντως είχα. Με τη Χαρούλα εγώ τότε ήμουν ερωτευμένος σχεδόν και έχασα μια σειρά συναυλιών δίπλα της στο εξωτερικό. Όμως, όταν ο Μάνος έλεγε όχι, τελείωνε εκεί το θέμα. Να μιλήσω δε μπορούσα καλά – καλά απέναντι του, όχι να του πάω και κόντρα! Δε γινόταν να έχω συνομιλητή τον Χατζιδάκι και ν’ αμφισβητήσω τη γνώμη του! Περισσότερο ήταν που τον αγαπούσα και δεν ήθελα να τον στενοχωρώ. Με πήρε απ’ το πουθενά και με πήγε…

Το ίδιο μου έχει πει ακριβώς και ο Ηλίας Λιούγκος.

Μα, είναι λογικό. Εδώ να πω ότι θεωρώ τον Λιούγκο τον σημαντικότερο εκφραστή της μουσικής του Χατζιδάκι και τον «Χατζιδάκι» που αγαπήσαμε όλοι μας. Αποκλειστικό εκπρόσωπο του Χατζιδάκι τον θεωρώ.

Ο γιος του συνθέτη, όμως, ο Γιώργος Χατζιδάκις θεωρεί ότι όλοι οι ορίτζιναλ ερμηνευτές του Χατζιδάκι έχουν κλείσει τον κύκλο τους.

Πως τον βρίσκουμε αυτόν σήμερα, ξέρετε; Κάποτε προσπάθησα πολλές φορές να τον βρω και δεν εμφανιζόταν. Μια μέρα πέρασα απ’ τη Ρηγίλλης, χτύπησα, μου άνοιξε η γυναίκα του και ενώ ο Γιώργος ήταν μέσα, δεν μου μίλησε. Δε μπορώ να καταλάβω το λόγο, όπως και το γιατί εξοστράκισε όλους τους ανθρώπους που ήμασταν κοντά στον Μάνο. Σας ενημερώνω ότι θέλαμε εδώ να παρουσιάσουμε με τη Νένα Βενετσάνου και τους Plaza Ensemble τα κινηματογραφικά του Χατζιδάκι και μας έκανε ασφαλιστικά μέτρα. Το ίδιο και με τη Σαβίνα Γιαννάτου, όταν στήναμε ένα χατζιδακικό πρόγραμμα στο Γυάλινο Μουσικό Θέατρο και ο Άγγελος Σφακιανάκης δεν του έδινε τα λεφτά που ζητούσε. Σε μας, έτσι; Που ήμασταν τα παιδιά του Χατζιδάκι…Πρόσφατα που ήρθε ο Χρονάς εδώ για ένα αφιέρωμα στον Μάνο Ελευθερίου, μου είπε ότι θα έκανε τα «Τραγούδια της Αμαρτίας» με ένα ψάλτη! Το ξέρετε ότι στην «Αμοργό» επρόκειτο να τραγουδήσω εγώ; Εκνευρίστηκα τώρα, να με συγχωρείτε.

Όχι, δεν το γνώριζα.

Μετά τον «Σείριο» μου τηλεφωνεί ξανά ο Χατζιδάκις: «Πες το και του Μιχαλάκη, θα κατεβείτε να τραγουδήσετε τις ”Μπαλάντες του Περιθωρίου” του Καλδάρα». Εγώ πάλι μένω έκπληκτος, γιατί ναι μεν γνωρίζω τον Χατζιδάκι, τον Καλδάρα όμως τον ξέρω πολύ καλά. Μάρτιο του ’89 γίνεται αυτό! Λάτρευα κυριολεκτικά τον Νταλάρα, είχα όλους τους δίσκους του και ο Καλδάρας ήταν ένας απ’ τους ανθρώπους που είχαν φτιάξει την καριέρα του. Η δική μου φωνή, πάλι, έμοιαζε μ’ αυτήν του Νταλάρα και κάπου κολλούσα. Να ξέρετε ότι τις «Μπαλάντες του Περιθωρίου» θα τις έλεγαν ο Νταλάρας και η Αλεξίου, ο Χατζιδάκις όμως το αρνήθηκε. «Όχι» είπε του Καλδάρα, «θα τα πουν τα τραγούδια ο Καρακότας με τον Παπαζήση». 

Λογικό, ωστόσο, ο Καλδάρας να ήθελε τον Νταλάρα και την Αλεξίου.

Απόλυτα, αφού, αν προσέξετε, οι «Μπαλάντες του Περιθωρίου» κλείνουν το τρίπτυχο «Μικρά Ασία» – «Βυζαντινός Εσπερινός». Τι πιο λογικό, λοιπόν, να τραγουδούσαν αυτοί, την εποχή που ο Νταλάρας γέμιζε την Καλογρέζα και η Χαρούλα έσκιζε στο εξωτερικό! 

Απ’ την άλλη, όμως, κι εσείς το ξέρετε καλύτερα, τον Χατζιδάκι δεν τον ενδιέφεραν οι μεγάλες καριέρες.

Εννοείται. Πάντα ήθελε λαϊκά παιδιά που είχαν όμως το ταλέντο και τη σπίθα! Εγώ νομίζω πως αυτό που ο Χατζιδάκις είδε στα άλλα παιδιά, και σε μένα, ήταν η αντίληψη μας ότι θα μπορούσαμε να γίνουμε μαθητές του, να εκμαιεύσουμε τη διδασκαλία του. 

Εσείς πως μάθατε ότι θα τραγουδούσαν αρχικά οι Νταλάρας – Αλεξίου;

Μου τό’χε πει ο ίδιος ο Απόστολος Καλδάρας. 

Και γιατί ο Καλδάρας στράφηκε στον Χατζιδάκι για την παραγωγή του δίσκου του;

Δεν έπαιρνε καμία άλλη εταιρεία το δίσκο. Τους φαίνονταν αντιεμπορικά τα τραγούδια…Ακόμη και τα ονόματα του Νταλάρα και της Αλεξίου δεν έφτασαν για να πείσουν τις εταιρείες. Εγώ πιστεύω ότι δεν τα πήγαινε και καλά με τις εταιρείες ο Καλδάρας, αφού οι προηγούμενοι δίσκοι του δεν «περπάτησαν» πολύ. Είχε κάνει δουλειές με τη Γλυκερία και τον Γερολυμάτο, με τον Πάριο, τη Λαβίνα, αλλά δεν πωλούσαν, όπως είχε πουλήσει η «Μικρά Ασία».

Κατά το «κάθε μέρα δεν είναι Πάσχα».

Ναι, μόνο που μιλάμε για έναν συνθέτη, ο οποίος, σύμφωνα με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, ανήκει στην αγία τριάδα του λαϊκού τραγουδιού, έτσι; Στην «Παλιά Σωκράτους», επίσης, το πρώτο κομμάτι μου στο δίσκο, τα κουπλέ είναι του Κώστα Βίρβου. Του τηλεφώνησα κάποια στιγμή του Βίρβου, του συστήθηκα, και τον ρώτησα αν ενστερνίζεται την άποψη του Λευτέρη. «Έτσι είναι» μου απάντησε, «η ιερή τριάδα είναι Μάρκος – Τσιτσάνης – Καλδάρας». Τέλος πάντων, τη συνάντηση του Απόστολου με τον Χατζιδάκι στον «Σείριο», την κανόνισε ο γιος του, Κώστας Καλδάρας.

Δεν με εκπλήσσει, η δουλειά του Κώστα Καλδάρα στον «Σείριο» είχε προηγηθεί αυτής του πατέρα του.

Ακριβώς. Την ιστορία της πρώτης συνάντησης του Καλδάρα με τον Μάνο τη γνωρίζετε; Έχει πλάκα! Πηγαίνει ο κυρ-Αποστόλης με την κιθάρα του στη Ρηγίλλης και ο Χατζιδάκις ήταν κουρασμένος και κοιμότανε. Τό’χε ξεχάσει το ραντεβού. Η κυρα-Σούλα, που φρόντιζε τον Μάνο, τον διώχνει τον Καλδάρα. Ο Χατζιδάκις ξυπνάει, μαθαίνει τι γίνεται, ζητάει συγγνώμη του Καλδάρα και τον ξαναπροσκαλεί. Εκεί ο Απόστολος του έπαιξε τα τραγούδια και του άρεσαν πάρα πολύ! Του είπε αμέσως ότι θα γίνουν δίσκος στον «Σείριο» του!

Ήταν κι η εποχή που ο Χατζιδάκις έκανε πολλές παραγωγές, δίσκοι – διαμάντια βγήκαν!

Ήμουν μπροστά όταν ο Χατζιδάκις έδωσε 11.000.000 δραχμές για παραγωγές του «Σείριου»! Δίσκοι, οι οποίοι στον καιρό τους δεν πουλήσανε καθόλου. Εκείνος, όμως, τους έκανε και τους πλήρωνε! Δεν ξέρω τι συμφωνίες έκανε…Μας ακούει, λοιπόν, ο Καλδάρας εμένα και τον Παπαζήση, του αρέσαμε και ξεκινήσαμε πρόβες. Δύσκολες πρόβες, γιατί ήταν αυστηρός. Και πάλι λογικό: Μετά από τόσους μεγάλους τραγουδιστές, διηύθυνε δυο πιτσιρικάδες που δεν ξέρανε ν’ ανοίξουν το στόμα τους (γέλια). Ήταν όμως και δύσκολα τραγούδια! Μας πηγαίνει, θυμάμαι, απ’ το στούντιο του Κώστα Καλδάρα και μας λέει: «Πάμε να δούμε αν σας κάνει το κερί»…

Τι εννοούσε;

Μιλούσε α λα παλαιά, τότε που έμπαινε στο στούντιο ένας βροντόφωνος τραγουδιστής, αλλά που δεν τον έπιανε το κερί της εγγραφής. Μας «έπιασε» τελικά το κερί και συνεχίσαμε κανονικά τις ηχογραφήσεις στο στούντιο στα Πατήσια.

Ο Χατζιδάκις ερχόταν καθόλου από κει;

Όχι, ο Μάνος είχε απλά δώσει το απόλυτο «ok» στον Καλδάρα. Κατά τη γνώμη μου, ο Καλδάρας έκανε το εξής λάθος: Επειδή τον είχε δεχτεί ο Χατζιδάκις κι έμπαινε σ’ ένα κλίμα λίγο πιο σοφιστικέ ή λόγιο, θέλησε να φτιάξει πολλές μικρές ορχηστρούλες με έγχορδα, τσέλα, βιολιά και πολλά κρουστά, τα οποία δεν του άρεσαν του Μάνου. Του άρεσε όπως τα τραγουδήσαμε, νέα παιδιά εμείς, αλλά δεν του άρεσαν τόσο οι ενορχηστρώσεις. Κυκλοφόρησε ο δίσκος και πούλησε παραπάνω απ’ όλους τους δίσκους του «Σείριου» μαζί. Πέθανε εκεί κοντά και ο Καλδάρας, οπότε κι αυτό «μέτρησε». Παίζαμε, θυμάμαι, μ’ ένα team φοβερό, με τον Κώστα Καλδάρα, τον Ηρακλή Βαβάτσικα, την Τσαλιγοπούλου και τον αδερφό της, τον Πάππο κ.α. σε ένα αφιέρωμα στους Απόστολο και Κώστα Καλδάρα. Στο ξενοδοχείο με φώναξε ο Κώστας και με ενημέρωσε για την αρρώστια του Απόστολου. Έκλαιγε, ήταν στενοχωρημένος, «Δεν είναι καλά ο πατέρας μου» έλεγε…Στενοχωρήθηκα αφάνταστα κι εγώ, μόλις είχε βγει ο δίσκος μας. Απ’ τα χέρια του Κώστα είχα παραλάβει το πρώτο βινύλιο με το όνομα μου δίπλα σ’ αυτά του Καλδάρα, του Βίρβου. Πολύ σημαντικοί άνθρωποι…

Είχατε πάρει καλές κριτικές για τις ερμηνείες σας;

Άρεσε πάρα πολύ ο δίσκος! Φαντάζομαι πως και ο Νταλάρας, όταν τον συναντάω, γι’ αυτό μου λέει ακόμη: «Χρήζουν μιας δεύτερης ματιάς αυτά τα τραγούδια». Μπορεί να θέλει να τα πει κάποια στιγμή. Έχω πολύ καλή σχέση με τον Νταλάρα, τον αγαπάω!

Ας πάμε στα «Τραγούδια της Αμαρτίας». Πότε έσκασε η ιδέα γι’ αυτό το έργο;

Ακούστε να σας πω μιαν άλλη σχετική ιστορία! Βγαίνουν οι «Μπαλάντες του Περιθωρίου», σκίζουν, και κάνουμε περιοδεία με την Τσαλιγοπούλου, τον Παπαζήση, τον Μητρέτζη κι αυτό το υπέροχο σχήμα που σας έλεγα. Οι «Μπαλάντες» είχαν παιχτεί στο Παλλάς δυο μήνες πριν πεθάνει ο Καλδάρας και τις προλόγισε ο ίδιος. Ακολουθεί κι ένας άλλος δίσκος live στη ΛΥΡΑ με την έγκριση του Χατζιδάκι. Μιλάω για το «Αφιέρωμα στον Απόστολο Καλδάρα» με επανεκτελέσεις τραγουδιών του που επιμελήθηκε ο Κώστας Καλδάρας.

Και η έγκριση του Χατζιδάκι γιατί χρειαζόταν για το συγκεκριμένο δίσκο;

Ακόμα ο Χατζιδάκις είχε την επίβλεψη μου, όπως και του Παπαζήση. Και η Τσαλιγοπούλου τού’χε αρέσει πολύ, όπως και του Κυπουργού, αφού την είχε φωνάξει επίσης στον «Σείριο» και τραγούδησε το «Κύριε των Δυνάμεων» με τον Σταμάτη Σπανουδάκη. Εννοώ, λοιπόν, πως ο Χατζιδάκις έδωσε την άδεια για να τραγουδήσουμε σ’ ένα δίσκο στη ΛΥΡΑ. Πήγε πολύ καλά κι αυτός ο δίσκος και μάλιστα κάναμε μια εμφάνιση στην τηλεόραση, θυμάμαι, σε μια εκπομπή με τον Άγγελο Πυριόχο και τη Ρένια Λουιζίδου στην πρώτη της εμφάνιση. Συνεχίζουμε να παίζουμε στη Θεσσαλονίκη με την Τσαλιγοπούλου κι εκεί εμφανίζεται ο Γιώργος Ανδρέου και μου λέει: «Θες να κάνουμε μια δουλειά μαζί;» Τον Ανδρέου τον γνώριζα από το δίσκο «Κορίτσι και γυναίκα» με την Τσαλιγοπούλου. «Εννοείται» του απαντάω, «αλλά πρέπει να πάρεις άδεια από τον Χατζιδάκι». Μου τηλεφωνεί μετά από λίγες μέρες: «Μίλησα με τη Βίκυ Γαλάτου στον ”Σείριο” και ο Χατζιδάκις δίνει το ”ok” για να προχωρήσουμε». Αρχίσαμε να κάνουμε παρέα με τον Γιώργο, μαθαίνω τα τραγούδια και πάμε στο Polysound να τα γράψουμε.

Ποια τραγούδια ήταν; 

Αυτά που είπε μετά η Ελένη Βιτάλη (σ.σ. σιγοτραγουδάει το «Ξένος σε ξένη πέτρα»). Γράφουμε στο Polysound με τον εξαίρετο Γιώργο Καρυώτη και παίρνω την κασέτα με πέντε – έξι τραγούδια και την πάω στον Μάνο να την ακούσει. Έπρεπε! Τη μέρα εκείνη ήταν κι ο Μένης Κουμανταρέας στο σπίτι του Χατζιδάκι και ακούγανε μαζί την κασέτα. «Μάλιστα, μάλιστα» σχολίαζε ο Μάνος. Όταν τα άκουσε όλα, διάλεξε δύο – νομίζω σε στίχους του Θοδωρή Γκόνη – και μου λέει: «Πες του Ανδρέου ότι θα κρατήσουμε αυτά τα δύο και θα σου μαζέψω εγώ κι άλλα να κάνουμε έναν πολυσυλλεκτικό δίσκο». Η παρέμβαση αυτή του Χατζιδάκι ήταν διαλυτική επί της ουσίας για το δίσκο! Ο Γιώργος τ’ ακούει και εξοργίζεται…Σκεφτόμουν μάλιστα πως θα του το μεταφέρω…«Ή όλα ή κανένα» λέει ο Ανδρέου! Πάω εγώ πάλι στον Μάνο, του το λέω! «Έτσι είπε, ε;» κάνει ο Χατζιδάκις, «τώρα θα δεις! Τώρα θα βρω υλικό αντάξιο της φωνής σου»! Άκου τι είπε! Και τι κάνει ο άνθρωπος; Μπροστά μου, εκείνη την ώρα, τηλεφωνεί στον Μίκη Θεοδωράκη, στον Νίκο Ξυδάκη, στον Νίκο Κυπουργό και στον Διονύση Σαββόπουλο. Ήμουν δίπλα εγώ και άκουγα και δεν ξέρω μήπως έγιναν κι αυτά τα τραγούδια! Ακούω τον Χατζιδάκι να λέει «Θέλω να κάνεις δύο τραγούδια για τον τραγουδιστή Ανδρέα Καρακότα» και τον Θεοδωράκη να ρωτάει: «Ποιος ειν’ αυτός;» (γέλια) Σε όλους έλεγε «Είναι ένας σπουδαίος τραγουδιστής από τη Θεσσαλονίκη και θα του γράψω κι εγώ δύο τραγούδια». Παρατάει τα τηλεφωνήματα κι εγώ έχω μείνει άναυδος. «Πάμε να σου φτιάξω τώρα τα δύο δικά μου τραγούδια» λέει και επί τόπου αρχίζει να συνθέτει δύο από τα «Τραγούδια της Αμαρτίας».

Ποια ήταν αυτά;

Το «Ενός λεπτού σιγή» και τη «Διαδρομή (Απ’ το Βαρδάρη ως το συντριβάνι)»! Τα φτιάχνει κανονικά στο πεντάγραμμο, με δοκιμάζει και τα παίρνω μαζί μου να τα δουλέψω. Την επόμενη μέρα με ειδοποιεί: «Ξέχνα τον πολυσυλλεκτικό δίσκο. Μου άρεσε όπως τραγούδησες και θα κάνουμε μαζί τα ”Τραγούδια της Αμαρτίας”». 

Φαίνεται σαν τα «Τραγούδια της Αμαρτίας» να προέκυψαν από ένα πείσμα του Χατζιδάκι απέναντι στον Γιώργο Ανδρέου. Τι γινόταν, όμως, με τα ποιήματα του Χριστιανόπουλου; Τα είχε ήδη δουλέψει;

Θα σας πω πώς δούλευε ο Χατζιδάκις. Του άρεζε κάτι, ένα μικρό λογοτεχνικό έργο, ένας στίχος. Το έπαιρνε και το διάβαζε. Το μάθαινε και άφηνε μετά μέσα του να δημιουργηθεί η ανάγκη της σύνθεσης, της μελοποίησης. Αυτό μπορούσε να κρατήσει και έναν ολόκληρο χρόνο! Μου είπε κάποια στιγμή: «Αυτό το πράγμα με τα ποιήματα του Χριστιανόπουλου αρχίζει και βράζει τόσο πολύ μέσα μου που δεν μ’ αφήνει να κοιμηθώ. Ξυπνάω μες τη νύχτα κι αρχίζω και γράφω»! Ίσαμε τότε είχε απλά αποφασίσει ότι θα μελοποιήσει τον Χριστιανόπουλο, δεν είχε αρχίσει όμως να συνθέτει. Έχει, λοιπόν, μπροστά του ο Χατζιδάκις λευκή παρτιτούρα και γράφει, εγώ τραγουδάω, αυτός γράφει και στο τέλος μού παραδίδει το ντεμάκι, ας το πούμε έτσι. 

Τις έχετε, αλήθεια, αυτές τις δύο πρώιμες ηχογραφήσεις;

Τις έχω, βέβαια, σωσμένες σε όλα τα ηχητικά formats. Έκτοτε, το υπόλοιπο υλικό γράφτηκε μέσα σε τέσσερα χρόνια. Με φώναζε, κατέβαινα απ’ τη Θεσσαλονίκη, καθόμασταν δίπλα – δίπλα στο πιάνο και συνέθετε εκείνη τη στιγμή. Δέκα δηλαδή απ’ αυτά τα τραγούδια τα έγραψε μπροστά μου. Μεταξύ αυτών, και την «Ωδή (Νεαρέ γιε του μπακάλη)» που ήταν ένα ποίημα του Γιώργου Χρονά.

Πείτε μου κάτι άλλο: Πως ήταν για έναν ετεροφυλόφιλο, όπως εσείς, να ερμηνεύει κατ’ εξοχήν γκέι μελοποιημένη ποίηση;

Καθόλου δεν μ’ ενοχλούσε. Είχα αρχίσει πια να καταλαβαίνω με ποιον είχα να κάνω και τη μουσική του την ίδια. Τον θαύμαζα τον Χατζιδάκι, τον είχα εξιδανικεύσει και μάλιστα αυτή την εικόνα δεν την έχω χάσει. Δεν το πήρα ως «γκέι έργο». Μόνο δυο – τρία τραγούδια, νομίζω, έχουν ξεκάθαρα τέτοια θεματική. Αν εξαιρέσεις δηλαδή το «Μη βάζεις σε παρακαλώ αρώματα» και το «Σονέτο», όπου εκεί μιλάει καθαρά για ομοφυλοφιλικό έρωτα, τα άλλα μπορούν να απευθύνονται και σε στρέιτ ερωτευμένους ή πικραμένους. Δεν είχα ποτέ, ούτως ή άλλως, ομοφοβικές τάσεις. Και στο περιβάλλον του Μάνου, αλλά και εδώ στη Θεσσαλονίκη είχα πολλούς φίλους γκέι. Τι πρόβλημα νά’χω με τους ανθρώπους; 

Πάντως, σύμφωνα με συνέντευξη του ίδιου του Χατζιδάκι στο περιοδικό ΗΧΟΣ εκείνων των χρόνων, ήθελε έναν τραγουδιστή που να μην είναι ομοφυλόφιλος για να αποδώσει τα ομοφυλοφιλικά του τραγούδια.

Μα ακριβώς! Όπως έλεγε κι ο ίδιος, δεν έκανε τραγούδια για ομοφυλόφιλους. Ήθελε να κάνει ερωτικά τραγούδια, όπως τα πίστευε αυτός. Βρήκε κάποια καταπληκτικά, πραγματικά, ποιήματα του Χριστιανόπουλου, λιτά και απέριττα, με πανέμορφες εικόνες και νοήματα. Ήταν ένα έργο που το ετοιμάζαμε τέσσερα χρόνια, από το ’90 έως το ’94 που πέθανε. Μάλιστα, μου είχε πει: «Μην ανησυχείς, και να ”φύγω” εγώ, έχω δώσει εντολή και τα πράγματα θα γίνουν όπως τα θέλουμε»…Όταν πέθανε ο Μάνος, έγινε τόσο γρήγορα η κηδεία που δεν πρόλαβα καν να παραστώ. Έφτασα απόγευμα στην Αθήνα και πέρασα από το σπίτι να συλλυπηθώ τον Γιώργο. Την ώρα που με ξεπροβόδιζε στην πόρτα, μου είπε το ίδιο: «Μην ανησυχείς, τα τραγούδια αυτά είναι κληρονομιά σου και θα γίνουν έτσι όπως τό’θελε ο Μάνος». Το λέω αυτό για να καταλάβετε πόσο «εντός» μου αισθανόμουν το έργο που το έζησα εν τη γενέσει του και που ψιθύριζα τα τραγούδια στη σκοπιά ως φαντάρος. 

Θα ήθελα να μου μιλήσετε τώρα για τη σχέση Χριστιανόπουλου – Χατζιδάκι, όπως εσείς τη ζήσατε.

Ο Χατζιδάκις έκανε ένα έργο ερήμην του Χριστιανόπουλου. Πήρε ποιήματα από’ να βιβλίο του και τα έκοψε – τα έραψε, έκανε ένα κολάζ. Ο Χριστιανόπουλος φυσικά εξοργίστηκε! Με πάει ο Κουγιουμτζής, που ήταν παιδικοί φίλοι, να τον συναντήσω πρώτη φορά…Με είχε προϊδεάσει κιόλας, «Είναι λίγο ευερέθιστος, απότομος, αλλά να μην εκπλαγείς»…Πήγαμε απ’ τη θρυλική «Διαγώνιο», στην Εγνατία. Αυτό πρέπει νά’γινε το ’91 – ΄92 που δούλευα με τον Κουγιουμτζή σε συναυλίες (σ.σ. μιμείται τη φωνή του Ντίνου Χριστιανόπουλου: «Με πήρε τηλέφωνο ο Μάνος Χατζιδάκις και μου είπε ότι θα μελοποιήσει έναν ποιητή από τη Θεσσαλονίκη και ότι θα τραγουδήσει τα τραγούδια ένας νεαρός όμορφος τραγουδιστής από τη Θεσσαλονίκη. Δεν μου είπε βέβαια ποιος ειν’ αυτός ο ποιητής κι εσείς δεν είστε καθόλου όμορφος»…) Δεν με πείραξε καθόλου αυτό που είπε, αφού ο τρόπος που χειριζόταν το λόγο, τη γλώσσα, ήταν κάτι το συγκλονιστικό! Ένιωσα εξαιρετικά αμήχανα, αλλά είχα απέναντι μου ένα τέρας των γραμμάτων και έναν πανέξυπνο άνθρωπο. Φαινόταν ότι κρατούσε σε απόσταση έναν πιτσιρικά. Μάλιστα η πρώτη παρουσίαση κάποιων από τα «Τραγούδια της Αμαρτίας» έγινε εδώ, στην «Αίγλη», το 1992, με μένα και με τον Καζάκη στις ενορχηστρώσεις με την έγκριση φυσικά του Χατζιδάκι. Τό’χα ζητήσει εγώ του Μάνου, «κάντε τα» μου είπε κι έτσι είχαν παρουσιαστεί τέσσερα τραγούδια. Εκεί κάλεσα τον Χριστιανόπουλο και την ώρα που φεύγει, τρέχω ξοπίσω του, αλλά μου λέει ένας: «Μην πας να τον δεις καλύτερα» (γέλια). Πήγα τελικά, τι τό’θελα; «Δεν μου άρεσε ο τρόπος που ο Χατζιδάκις μελοποίησε τους στίχους μου κι εσύ δεν είσαι καλός τραγουδιστής, να πας να κάνεις μαθήματα»! Μετά από δυο μέρες, όμως, μου τηλεφώνησε: «Ξέρεις, Ανδρέα, ήμουν σκληρός μαζί σου, αλλά η αλήθεια είναι ότι δεν έχω πλήρη εικόνα και δεν την ξέρω τη μουσική» – μαλακίες, ήξερε πολύ καλά, ήθελε απλά να μειώσει τη μεταξύ μας απόσταση. Μου ζήτησε τα τραγούδια να τα ξανακούσει, του έστειλα την κασέτα και μετά μου ξανατηλεφώνησε: «Όχι, είναι καλά, μου αρέσουν»…Από τότε μιλούσαμε πιο τακτικά και συναντιόμασταν περιστασιακά. 

Μεταφέρατε στον Χατζιδάκι όλη αυτή τη φάση με τον Χριστιανόπουλο;

Όχι, δεν του είπα ποτέ τίποτα.

Από συστολή;

Ε ναι, τι να τού’λεγα, ότι δεν άρεσαν στον ποιητή οι μελοποιήσεις του; Αφού για μένα, από τότε, ήταν συγκλονιστικά τα τραγούδια αυτά. 

Πως σας βρήκε ο θάνατος του Χατζιδάκι; Δεν είχε προλάβει να βγει κι ο δίσκος κιόλας.

Καταρχάς είχα χάσει τον μέντορα μου. Ήταν φοβερό να κάθεσαι δίπλα στον Χατζιδάκι και όλοι να σε «γλείφουν». Φοβερό! Μη σας λέω ονόματα, πολιτικοί, καλλιτέχνες και δημοσιογράφοι να σε «γλείφουν» επειδή καθόσουν δίπλα του! Επειδή ήθελαν να τον προσεγγίσουν, έπρεπε πρώτα να προσεγγίσουν το περιβάλλον του κι εγώ τότε ήμουν το περιβάλλον του Χατζιδάκι. Πηγαίναμε πολύ στο «Πάρτι» στο Παγκράτι, που βρισκόταν απέναντι απ’ το σπίτι του και που έγινε πολύ «in», επειδή σύχναζε ο Χατζιδάκις. Ήταν φοβερό σοκ για μένα, έχασα τον κόσμο κάτω απ’ τα πόδια μου.

Γνωρίζω άλλον στενό συνεργάτη του Χατζιδάκι που σκέφτηκε έως και την αυτοκτονία αμέσως μετά το θάνατο του…

Το γνωρίζω κι εγώ αυτό…Ο Λιούγκος, ας πούμε, ήταν πάρα πολύ δεμένος με τον Μάνο. Τον βοηθούσε και τον καθοδηγούσε πολύ στη σύνθεση, τότε που τραγούδησε τα πρώτα τραγούδια του η Φλέρυ Νταντωνάκη (σ.σ. αναφέρεται στο δίσκο «Νυχτερινή δοκιμασία» του Ηλία Λιούγκου το 1984). Με τη Φλέρυ συμφάγαμε ένα βράδυ στο «Πάρτι». Είχε έρθει από τον «Σείριο» μαζί με έναν πολιτικό του ΠΑΣΟΚ που ο Χατζιδάκις δε γούσταρε καθόλου και που μετά αναρριχήθηκε στη δημόσια ζωή. «Μακριά απ’ αυτόν τον άνθρωπο» γυρνούσε και μου έλεγε ο Μάνος…Θυμάμαι ότι εκείνο το βράδυ στο «ZOOM» ήμασταν όλοι μαζεμένοι στο καμαρίνι του Μάνου, το πιο μεγάλο. Όλοι όμως: Ο Λέκκας, ο Λιούγκος, η Πασπαλά, η Βενετσάνου, οι Κατσιμιχαίοι, η Αρβανιτάκη, όλοι! Ανοίγει η πόρτα και μπαίνει η Φλέρυ και κάθονται όλοι προσοχή, όπως ένας στρατηγός μπαίνει να επιθεωρήσει έναν θάλαμο. Μέχρι και ο Χατζιδάκις σηκώθηκε! Προσοχή, σας λέω, δεν θα το ξεχάσω ποτέ μου! Εγώ δεν την πολυκατάλαβα, έβλεπα μια παχουλή κυρία, πολύ όμορφη στο πρόσωπο, μελαχρινή. Μετά στο «Πάρτι» μου έδωσε και ένα αυτόγραφο, αλλά άρχισε να δείχνει φευγάτη. Ξέρετε, η Φλέρυ ήταν με βαριά φάρμακα τότε και την αγωγή την πλήρωνε ο Μάνος…Δεν μιλούσε πολύ, άκουσα ελάχιστα τη φωνή της, αλλά ήταν μαγευτικό που κάθισα δίπλα της, όπως κι ο Βασίλης Λέκκας και δεν θυμάμαι τώρα ποιος άλλος ήταν μαζί μας…

Έχετε να λέτε ότι γνωρίσατε τη Φλέρυ Νταντωνάκη, δεν είναι και λίγο.

Ναι, τον άγγελο…Έχετε δίκιο…Τη μέρα που «έφυγε» ο Μάνος, τραγουδούσα μαζί με τον Παντελή Θεοχαρίδη. Παίζαμε με Μανώλη Ρασούλη στην Κατερίνη. Μόλις έχουμε φτάσει κι ενώ πάμε για πρόβα ήχου, μου λέει ο Ρασούλης: «Ξέρεις, ε;» Λέω: «Τι να ξέρω;» «Πέθανε ο Μάνος»…Δεν το πίστευα…Με τον Χατζιδάκι είχαμε μιλήσει την προηγούμενη στο τηλέφωνο…Πάγωσα…Έκλαψα, έχασα το σύμπαν…Ο Παντελής και ο Μανώλης πιο ψύχραιμοι…Με πιάνει ο Παντελής: «Έλα, μωρέ μαλάκα, μην κάνεις έτσι», ήθελε να με παρηγορήσει. Με τον Θεοχαρίδη ξεκινήσαμε μαζί, έκανε κι αυτός δίσκο στον «Σείριο» στη συνέχεια, «Τα τραγούδια του χαμένου ποιητή». Τά’χε τραγουδήσει εξαιρετικά αυτά ο Παντελής! Δεν μπόρεσα να τραγουδήσω εκείνο το βράδυ, ούτε πίστευα ότι θα κινηθεί τόσο γρήγορα ο Θεοφανόπουλος για να γίνει η κηδεία την επόμενη μέρα. Έφτασα, όπως σας είπα πριν, σχεδόν βράδυ στην Αθήνα και πήγα κατευθείαν απ’ το σπίτι του Χατζιδάκι. Ο Γιώργος ήταν επίσης ψύχραιμος.

Ίσως γιατί θα είχε ζήσει όλη την περιπέτεια της υγείας του θετού πατέρα του.

Ναι και γι’ αυτό είμαι θυμωμένος μαζί του, γιατί ήξερε πόσο αγαπούσα το έργο αυτό και μπαινόβγαινα στο σπίτι.

Να σας πω κάτι άλλο όμως τώρα, τα «Τραγούδια της Αμαρτίας» δισκογραφήθηκαν με τη δική σας φωνή και σας ανήκουν. Χωρίς να πάμε στο άλλο άκρο, τον Μίκη Θεοδωράκη με τις επιλογές του εννοώ, δεν δικαιούται ο Γιώργος Χατζιδάκις να επανεκτελέσει κάποια έργα με νεότερες φωνές;

Εννοείται! Ξέρετε τι γίνεται, όμως; Το έργο αυτό είναι άκαο, δεν έχει παιχτεί στην Αθήνα πέραν της πρώτης παρουσίασης στο Ηρώδειο το 1997 με τη Ντόρα Μπακοπούλου στο πιάνο. Μετά από χρόνια έκανα εγώ μια προσπάθεια για να ξαναπαιχτεί με τους Plaza Ensemble και μ’ έναν καταπληκτικό πιανίστα, μα τίποτα δεν έγινε. Κάναμε πράγματα βέβαια με τη Μπακοπούλου στη Γαλλία, παίξαμε έξω, αλλά στην Αθήνα ο Γιώργος δεν έκανε κάτι άλλο. 

Ας πάμε καλύτερα στο γεγονός της έκδοσης του δίσκου με τα «Τραγούδια της Αμαρτίας», απόντος πια του Χατζιδάκι.

Στην αρχή ήταν να τα ενορχηστρώσει ο Κυπουργός. Ο Χατζιδάκις είχε κάποιες ενορχηστρωτικές ιδέες που τις είχε πει και σε μένα, τα ήθελε με στρατιωτική μπάντα, ένα κουαρτέτο, μια χάλκινη μπάντα, ένα μπουζούκι, μια φυσαρμόνικα, όπως και το «Ειδύλλιο» του Ζίγκφριντ να πηγαίνει και νά’ρχεται μες τα κομμάτια. Νομίζω είχε προλάβει να ενορχηστρώσει το «Γαϊδουράκι» που κάποια στιγμή τραγούδησε ο Βασίλης Γισδάκης σε μία εκδήλωση για τον Μάνο στο Μέγαρο. Ο Κυπουργός δεν πίστευε ότι μπορεί να το φέρει εις πέρας και το παράτησε κι έτσι κινηθήκαμε βάσει των ηχογραφήσεων από τις κασέτες για πιάνο – φωνή. Με τη Ντόρα Μπακοπούλου δέσαμε πάρα πολύ, γιατί είμαστε κι οι δυο χατζιδακικοί κι αγαπούσε πολύ τον Μάνο. Το γράψαμε σχεδόν μια κι έξω το έργο, είχαμε απόλυτη σύμπνοια.

Στις ηχογραφήσεις ήταν κοντά ο Χριστιανόπουλος;

Όχι, μακριά ήταν. Εγώ του πήγα μια επιταγή από τον Γιώργο Χατζιδάκι με περίπου ενάμισι εκατομμύριο δραχμές, θεϊκό ποσό για τον Χριστιανόπουλο που ζούσε με μια ψωροσύνταξη. Την πήρε, φυσικά, την επιταγή. Όταν κυκλοφόρησε ο δίσκος, το έργο ήταν απλά ανολοκλήρωτο, του λείπανε τέσσερα οργανικά κι ένα – δυο τραγούδια ακόμα. Τ’ αγαπούσε το έργο αυτό ο Μάνος, μού’λεγε «Θα κάνουμε μεγάλα πράγματα με τα ”Τραγούδια της Αμαρτίας”». Του είχε ήδη μιλήσει η Μελίνα Μερκούρη για τον Δημήτρη Παπαϊωάννου που τον είχε δει πρώτη στην κατάληψη. «Πήγαινε δες τον αυτόν» είπε του Χατζιδάκι! Κι αυτός πήγε κι είπε του Παπαϊωάννου: «Πάρε αυτά τα τραγούδια και κάνε ότι θες». Κάναμε ένα ραντεβού, θυμάμαι, οι τρεις μας: Ο Χατζιδάκις, ο Παπαϊωάννου κι εγώ. Ο Δημήτρης είχε φτιάξει ήδη τις πρώτες μακέτες κι εγώ δούλεψα κοντά του για ενάμισι μήνα ως χορευτής – τραγουδιστής. 

Είχε προβλήματα αυτή η παράσταση, απ’ όσο γνωρίζω, κυρίως στο θέμα χρηματοδότησης.

Το budget της παράστασης ήταν, νομίζω, 60.000.000 δραχμές και ο Δήμος Αθηναίων δεν προχωρούσε την εκταμίευση. Στο μεταξύ ο Μάνος πέθανε…Δουλέψαμε εξαιρετικά με τον Παπαϊωάννου, όπως και με την Αγγελική Στελλάτου, τη «μούσα» του. Τι ταλέντο αυτός ο Παπαϊωάννου! Είναι ο μοναδικός που αποτελεί συνέχεια σαν κρίκος του Μίκη, του Μάνου, του Κουν! Τον πέτυχα κάποια στιγμή, τότε που δούλευε τους Ολυμπιακούς, και του είπα: «Τι ειν’ αυτό το πράγμα που έστησες, ρε παιδί μου;» Μου απάντησε: «Αφού εγώ τώρα έχω γίνει κρατικός υπάλληλος». Αργότερα προσπάθησα να ξαναμιλήσω μαζί του, αλλά ήταν απόμακρος. Δεν το καταλάβαινα…

Εγώ μπορώ να το καταλάβω. Δεν θα υπήρχε Έλληνας καλλιτέχνης μετά τους Ολυμπιακούς που να μην ήθελε μια συνεργασία μαζί του! Νομίζω, επίσης, πως ο Παπαϊωάννου πια δεν πολυσυμπαθεί τους τραγουδιστές.

Στο πρώτο συμφωνώ, έχετε δίκιο, για το δεύτερο δεν έχω άποψη. Ζώντος του Χατζιδάκι, κάναμε πρόβες στην κατάληψη για την παράσταση. Μαζί μας ήταν ο Σταύρος Ζαλμάς, ο Φώτης, η Ντίνα, καταπληκτικά παιδιά όλοι. Ήταν η πιο όμορφη περίοδος της ζωής μου, και με τον Δημήτρη, και με τον Μάνο. Ο Χατζιδάκις περίμενε ότι θα έβγαινε κάτι πολύ ωραίο και είχε εκνευριστεί που αργούσαν τα λεφτά από τον Δήμο της Αθήνας. Κάποια στιγμή αρρώστησε, πήγε στο εξωτερικό, εγχειρίστηκε, έμεινε εκεί για λίγο καιρό, αλλά όταν γύρισε ήταν άλλος άνθρωπος. Στο μεταξύ, εγώ πήγα φαντάρος. Ο Γιώργος Χατζιδάκις μου έλεγε «Μην ανησυχείς, μίλησα της Φαραντούρη και του Χυτήρη, μίλησα με τον Μικρούτσικο και θα έρθεις Αθήνα» κι άντε εγώ να περιμένω πότε θα μετατεθώ για να τραγουδήσω το έργο που το δούλευα τέσσερα χρόνια! 

Η παράσταση έγινε τελικά;

Έγινε, αλλά ακούστε τώρα κάτι άλλο που είναι σημαντικό σημείο στη ζωή μου! Εγώ μεγάλωσα μέσα σε μια φτωχή οικογένεια στο προσφυγικό σπίτι του παππού. Έτρωγα ξύλο από τον πατέρα μου, πολύ ξύλο, όντας ένα παιδάκι που δεν πολυμίλαγε, ούτε διεκδικούσε. Το να έπαιρνα εγώ αναβολή από το στρατό ισοδυναμούσε με αχρηστία για τους δικούς μου. «Τι, δεν θα τελειώσει το παιδί το φανταρικό;» έλεγαν…Περίμενα το «βίσμα» που θα με έφερνε στην Αθήνα, πότε μίλαγα με τον Γιώργο, πότε με τον Δημήτρη, που κι αυτός μού’λεγε ότι θα έκανε ότι μπορούσε. Μετά από ένα μήνα, όμως, μου ανακοινώνει το εξής ο Παπαϊωάννου: «Δεν μπορώ να περιμένω άλλο, ξεκινάω πρόβες με τον Δώρο Δημοσθένους». Φρίκαρα, πέθανα κυριολεκτικά, έχοντας προηγηθεί κι ένας μήνας αναμονής…Τηλεφωνώ στη Μαρία, τη γυναίκα μου, που δεν είχαμε παντρευτεί ακόμα, και της λέω τα νέα. Εκείνη τα μεταφέρει σε φίλους μου και άρχισαν να μου τηλεφωνούν: «Σήκω φύγε από κει, κατέβα στην Αθήνα σήμερα κιόλας»! Τα ίδια και ο Παντελής Θεοχαρίδης, «Τι κάνεις; Θα σου πάρουν τα τραγούδια» μου έλεγε! Παραδόξως, πριν γίνουν όλα αυτά, ο Γιάννης Αγγελάκας επίσης μου τό’χε πει: «Πρόσεχε, γιατί θα σ’τα φάνε τα τραγούδια», κάτι είχε καταλάβει ο Γιάννης, που μεγαλώσαμε στην ίδια γειτονιά και που εκτιμούσε τον Χατζιδάκι και τη μουσική του…

Αναρωτιέμαι τι κάνατε για να την «κοπανήσετε» από το στρατό.

Έπρεπε να δράσω! Αρχίζω να φωνάζω, να ουρλιάζω και με πάνε σε μια επιτροπή γιατρών μες το στρατόπεδο. Με παίρνουν με ασθενοφόρο και με πάνε στο ψυχιατρικό στο 424. Σάββατο έμαθα ότι θα ξεκινούσαν οι πρόβες με τον Δημοσθένους, Δευτέρα εγώ κατάφερα νά’μαι στην Αθήνα κατόπιν ψυχιατρικής εντολής. Πάω κατευθείαν στον Παπαϊωάννου και του τα «χώνω» άσχημα: «Ξέρεις ότι δούλευα τέσσερα χρόνια με τον Χατζιδάκι, δουλέψαμε και μαζί ενάμισι μήνα και τώρα εγώ στην απ’ όξω; Γιατί;» Παίζει νά’μαι κι ο μοναδικός άνθρωπος που τα έχει «χώσει» στον Παπαϊωάννου! «Καλά» του λέω, «εφόσον θες έτσι, δεν θα τα κάνω τα τραγούδια», «Όχι, θα τα κάνεις», «Όχι, δεν θα τα κάνω», πείσμωσα…Το ξανασκέφτομαι και του λέω: «Υπό έναν όρο! Δε θα με βάλεις να κάθομαι στα δεξιά με τον πιανίστα τον Κώστα Παπαδάκη»…

Με τον Δώρο Δημοσθένους μιλήσατε γι’ αυτό;

Πάω και του λέω: «Γεια σου, Δώρο, όπως ίσως θα ξέρεις τα τραγούδια τα ετοίμαζα τέσσερα χρόνια με τον Χατζιδάκι. Θα σε παρακαλούσα, επειδή έκανα μεγάλη προσπάθεια για να είμαι εδώ, να αποχωρήσεις και θα σου δώσω εγώ τα χρήματα σου»…Και λέει «Όχι»…Προσπαθούσα να τον πείσω, του είπα μέχρι και το «Πάρε τα κλειδιά της μηχανής μου», εγώ που είχα τρέλα με τις μηχανές…Τα λέω τώρα και συγκινούμαι (σ.σ. κλαίει. Η συζήτηση διακόπτεται για λίγα λεπτά κι όταν ο Καρακότας ηρεμεί, συνεχίζουμε). 

Βέβαια, ο Δημοσθένους δεν «φύτρωσε» στην παράσταση αυτή, κάποιος θα του έκανε ανάθεση και θα ήταν εξίσου δύσκολο και γι’ αυτόν ν’ αποχωρήσει από ένα τέτοιο έργο. Το θέμα είναι τι έκανε τελικά;

Τραγούδησε στις πέντε πρώτες παραστάσεις κι εγώ στις άλλες πέντε, οι οποίες έγιναν δέκα, αφού πήραμε παράταση. 

Γνωρίζετε ότι ο Δημοσθένους, ενώ θα μπορούσε επίσης να πατήσει πόδι, μίλησε του Παπαϊωάννου για να μοιραστείτε τις παραστάσεις;

Όχι, πρώτη φορά τ’ ακούω! Εμένα ο Παπαϊωάννου μού’χε πει ότι αυτό έγινε με δική του απόφαση…

Μιλάτε σήμερα με τον Δημοσθένους;

Πως, μιλάμε…Τον είδα πρόσφατα σχετικά σε μια εκδήλωση. Εγώ δεν του μιλούσα, εκείνος ήρθε και μου μίλησε κι έτσι, κατά ένα τρόπο, λύθηκε η παρεξήγηση. Βέβαια, αυτό που έκανε, ότι και να λέτε εσείς και όποιος άλλος, το φέρω βαρέως ακόμη! 

Περασμένα – ξεχασμένα, κύριε Καρακότα. Ο Δημοσθένους, άλλωστε, τραγούδησε και στη δισκογραφημένη «Αμοργό» του Γκάτσου και του Χατζιδάκι το 2005.

Να σας δείξω απόκομμα εφημερίδας τι έλεγε ο Χατζιδάκις ο ίδιος το 1986! Το έργο αυτό ήταν να το πω εγώ με τον Αλέξη Μινωτή! Τό’χα πει στον Γιώργο Χατζιδάκι, αλλά φυσικά με είχε «γραμμένο»…Στις πέντε πρώτες παραστάσεις με τον Δημοσθένους είχα πάει, τις είχα δει. Κοιτάξτε, ο Δώρος είναι ένας πάρα πολύ καλός τραγουδιστής και τα λέει πολύ ωραία τα κομμάτια, αλλά δεν είναι λαϊκός και ο Μάνος εκεί ήθελε έναν λαϊκό τραγουδιστή. Η παράσταση ξεκινούσε με ένα έργο του Κουμεντάκη, το «Ρέκβιεμ», αφιερωμένο στη μνήμη του Αλέξη Μπίστικα και όλων των θυμάτων του AIDS που τότε είχε σκοτώσει πολύ κόσμο. Μετά και από τη συναυλία του Ηρωδείου, το 1997, άρχισα να απομακρύνομαι από το περιβάλλον του Γιώργου Χατζιδάκι. 

Γιατί σας ήρθε τότε συγκεκριμένα η διάθεση αυτή;

Βασικά έλειπε ο Μάνος, η απουσία του ήταν όλο και χειρότερη…Ο Γιώργος και ο Κυπουργός είχαν δώσει την άδεια και κάνουμε μια σειρά συναυλιών με το έργο με την Ιρίνα Βαλεντίνοβα στο πιάνο, τον Βαγγέλη Κοντόπουλο στο κοντραμπάσο και με μένα στο τραγούδι και στο μπουζουκάκι. Μια φορά μού κάνει το τραπέζι ο Γιώργος Χατζιδάκις και συζητάμε. «Δεν θα ήθελες» με ρωτάει, «να τραγουδούσες το έργο αυτό σε ένα μεγάλο θέατρο στο εξωτερικό, στη Γαλλία, ας πούμε;» Πώς τα φέρνει η μοίρα και ένα βράδυ που παίζουμε το έργο με τη Μπακοπούλου στο θεατράκι της Καλαμάτας, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Χορού, γνωρίζω τον Γκι Νταρμέ, τον καλλιτεχνικό δ/ντή του Φεστιβάλ της Λιόν. Δεν περνάει πολύς καιρός και ο Παπαϊωάννου με ενημερώνει πως ο Νταρμέ με ζητάει για να τραγουδήσω τα «Τραγούδια της Αμαρτίας» στη Λιόν, παράλληλα με τη Μπιενάλε. Κι έτσι ένα χρόνο μετά βρισκόμαστε με τη Ντόρα Μπακοπούλου να παίζουμε το έργο μέσα στο θέατρο «Σαρλ Μολιέρ», ένα απ’ τα παλιότερα θέατρα της Γαλλίας και της Ευρώπης! Θέλω να σας πω ότι εκείνο το βράδυ με τον Γιώργο, που δεν είχε καμία σχέση με το project αυτό, λειτούργησε για μένα κάπως μεταφυσικά με το ερώτημα του, διαισθητικά! 

Φαντάζομαι πόσο θα ψαχνόσασταν καλλιτεχνικά μετά απ’ όλο αυτό με τον Χατζιδάκι. Είναι η περίοδος που γίνεστε μέλος στη δισκογραφική οικογένεια της ΛΥΡΑ.

Ακριβώς, με παραγωγό τη Ντόρα Ρίζου. 

Κι εκεί πάθατε μία ακόμη «στραβή», αν τα λέω καλά. Αναφέρομαι σ’ ένα δίσκο που κάνατε με τη Δήμητρα Γαλάνη guest. Ακούστηκε το μοναδικό κομμάτι με τη φωνή της, ενώ τα δικά σας δεν «περπάτησαν».

Λέτε για το «Μπάρκο ψυχής» με τον συνθέτη Γιώργο Καζαντζή, που, απ’ ότι λέει κι ο ίδιος, δεν προωθήθηκε γενικά ο δίσκος μας. Είχε ωραία και δύσκολα τραγούδια, όπως αυτό της Γαλάνη και ένα ντουέτο μας με τη Δήμητρα. Εδώ πρέπει να πω ότι πέρασαν δυο χρόνια που αναζητούσα υλικό. Μετά τις «Μπαλάντες του Περιθωρίου» και τα «Τραγούδια της Αμαρτίας» δεν μου έκανε τίποτα! Πρέπει να στενοχώρησα και κόσμο…Η Ρίζου μου είχε δώσει 120 κασέτες και μη σας πω από ποια ονόματα…Κάποια στιγμή είδα τον Θανάση Παπακωνσταντίνου, που με το δίκιο του ήταν παρεξηγημένος, και του είπα: «Θανάση, μήπως πρέπει να τα ξανακούσω εκείνα τα τραγούδια;» 

Κι εγώ να προσθέσω ότι έτσι βγήκε δικαίως η φήμη του «σνομπ» για όσους τραγουδιστές είχαν συνεργαστεί με τον Χατζιδάκι.

Σωστά, αλλά εμένα μού’χε βγει από πριν η φήμη του «σνομπ», απ’ όταν είχα αρνηθεί στην Αλεξίου. Μάλιστα η Γαλάνη μού τό’χε πει αυτό: «Έχεις τη φήμη ότι σνομπάρεις τους ”μεγάλους”». Μα καλά, δε μπορούσαν να καταλάβουν ότι υπήρχε ο Χατζιδάκις από πίσω; Αφού το ήξεραν! «Δεν θα γίνεις εσύ μαϊντανός» ήταν μονίμως τα λόγια του Μάνου! Και για μένα, όπως και για τους άλλους τραγουδιστές του, ισχύει το ότι μετά το θάνατο του έκλεισε μια μεγάλη πόρτα που δεν μπορούσα να την ανοίξω! Έτσι, εγώ μετά έκανα το «Μπάρκο ψυχής» με τον Καζαντζή – καθόλου τυχαίο που είναι Θεσσαλονικιός συνθέτης – και τις «Ιχνογραφίες» με τον Βαγγέλη Γιαννάκη, ενώ δούλεψα ως ηθοποιός και τραγουδιστής σε πρωταγωνιστικούς κιόλας ρόλους. Με τον Νίκο Μαμαγκάκη συνεργάστηκα επίσης σε μια σειρά έργων του. Να μην παραλείψω να αναφέρω και τον φίλο μου Μπάμπη Παπαδόπουλο, τον κιθαρίστα από τις Τρύπες, που συνεργάστηκα από τα πρώτα μου βήματα και τον θεωρώ εξαίρετο μουσικό, καθώς και τον Νίκο Ξυδάκη που με φώναξε και ηχογράφησα live τραγούδια από την «Εκδίκηση της γυφτιάς» σε β’ εκτέλεση! 

Και παράλληλα δημιουργήσατε μια μεγάλη οικογένεια.

Ναι, έχω σήμερα τρεις κόρες.

Και το άγχος του βιοπορισμού θα μεγάλωσε.

Πολύ, ειδικά για ένα διάστημα, αλλά ευτυχώς είχα δικούς μου ανθρώπους που με στήριζαν, τον πατέρα μου, τα πεθερικά μου. Στην κηδεία του Νίκου Παπάζογλου, ήρθε και μου μίλησε ο Απόστολος Τσαρδάκας, δάσκαλος στο Τμήμα Λαϊκής και Παραδοσιακής Μουσικής. Με πήραν εκεί ως δάσκαλο και μένα, ενώ μετά άνοιξε και μια θέση στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης. Ίδρυσα έτσι ένα τμήμα χορωδιών που τώρα έχει τέσσερα τμήματα, τη Λαϊκή Χορωδία των Χρωμάτων για μικρά παιδιά. Δουλεύω γενικά, δίνω και κάποιες παραστάσεις.

Θεωρείτε ότι έχετε κάνει εκπτώσεις στη δουλειά σας;

Ναι, έχω κάνει…Όταν έγινε ο δίσκος με τον Γιαννάκη, έδωσα ότι είχα και δεν είχα και βγήκε στην εταιρεία «Eros» του Στέλιου Φωτιάδη. Μετά δεν πήγε τίποτα καλά. Είχα απογοητευθεί, το κλίμα δεν με σήκωνε κι είχε γεννηθεί το δεύτερο μου παιδί, η Φωτεινούλα μου. Πήγα στην Αθήνα, τραγούδησα στο «Χάραμα», τότε που τα μεροκάματα ήταν καλά ακόμα και μάζεψα κάποια χρήματα.

Δεν το λες και έκπτωση αυτό.

Μου ζήτησαν, όμως, να μείνω και το χειμώνα κι έτσι ανακατεύτηκα με τραγουδιστές άλλους, που θα τους έλεγες διασκεδαστές. Όχι γνωστοί, αλλά τραγουδούσαν τα σύγχρονα λαϊκοπόπ. Ήταν το 2005 που δε μπορούσα μετά να βρω άλλη δουλειά, μπαίναμε στην κρίση, φαινόταν, οι μέρες λιγόστευαν στα μαγαζιά. Έτυχε να γνωρίζω από μικρός τον Αντώνη Ρέμο, που είναι πολύ δυνατός στο χώρο του κι έχει μεγάλη πλάκα σαν άνθρωπος. Τον πλησίασα με κάποιο τρόπο και του ζήτησα δουλειά. Με έβγαζε στη λαϊκή του ώρα και λέγαμε Άκη Πάνου. 

Συγγνώμη, αλλά ο Αντώνης Ρέμος έπρεπε να σας δένει τα κορδόνια, όχι να σας δίνει και δουλειά…

Εντάξει, δεν είναι ακριβώς έτσι. Ακούστε, είναι άλλο να στήνεις μια καριέρα στο να κολακεύεις ή να εξυπηρετείς τον κόσμο και να παίρνεις τα λεφτά του και άλλο είναι το τραγούδι ως τέχνη. Τον Αντώνη τον γνώρισα τότε που γνώρισα και τον Χατζιδάκι. Θυμάμαι ότι φόραγε πράσινους φακούς στα μάτια του, έκανε το παν για να γίνει αυτός που έγινε. Εμένα όλο αυτό ως τραγουδιστή δεν με αφορά, μπλέχτηκα στη φάση για να βγάλω χρήματα. Ο Αντώνης ήταν γεννημένος γι’ αυτό, εγώ δεν τα κατάφερα ακριβώς γιατί δεν ήμουν γεννημένος γι’ αυτό. 

Άρα δεν είχατε τη φιλοδοξία να γίνετε κι εσείς Ρέμος.

Όχι, όχι, για να βγάλω χρήματα πήγα! Ενδεικτικό είναι ότι τον ίδιο καιρό ο Άγγελος Σφακιανάκης, που ήταν επίσης παραγωγός του Θεοχαρίδη, μου έφερνε κάποια τραγούδια τέτοια, που τα απέρριπτα. «Τι κάνεις, ρε συ» μου έλεγε, «φίλησα κατουρημένες ποδιές για να τα πάρω κι εσύ τα πετάς»…Πως να έλεγα εγώ τέτοια τραγούδια; Ντρεπόμουν ειλικρινά…Δώσ’ μου, ξέρω γω, να πω κάνα βαρύ λαϊκό, αλλά όχι τέτοια, δεν ξέρεις από που προέρχομαι, τι έχω τραγουδήσει; Εκεί κάπου παρεξηγηθήκαμε με τον Άγγελο, αλλά πιστεύω πως καταλαβαίνει κι αυτός, ξέρει…Τέλος πάντων, τραγούδησα με τον Ρέμο και έκανα αίσθηση! Όταν βγαίνεις με τον Ρέμο και τραγουδάς «Θέλω να τα πω», ένα πολύ δύσκολο τραγούδι και από κάτω γίνεται χαλασμός, άρχισαν όλοι να μιλάνε για μένα. 

Μάλιστα. Δεν μιλούσαν με τον Χατζιδάκι και μιλούσαν με τον Ρέμο!

Μόνο που ο Αντώνης δεν με πήρε στην Αθήνα μετά. Σοβαρά το λέω και δεν αυτοπροβάλλομαι τώρα, αλλά είναι δυνατόν να βγαίνεις στο πρόγραμμα του Ρέμου και να μιλάνε όλοι για σένα που δεν είσαι Ρέμος σαν όνομα; Πιστεύω πως κάπου με ψιλοφοβήθηκε…

Όλο αυτό το διάστημα, κρατήσατε επαφές με τα άλλα παιδιά του Χατζιδάκι;

Με τον Ηλία Λιούγκο μόνο. Στήσαμε ένα υπέροχο πρόγραμμα στο «Χαμάμ», Κοτεπάνος, Κοντογιάννης, Daso Kourti κι εγώ με τον Ηλία σε Χατζιδάκι και δικά μας τραγούδια. Τό’χε επιμεληθεί καλά ο Ηλίας το πρόγραμμα. Από κει γνώρισα τη Μαργαρίτα Θεοδωράκη και κάναμε ένα πρόγραμμα με τη Λαϊκή Ορχήστρα Μίκης Θεοδωράκης. Είχε έρθει ο ίδιος ο Μίκης, ήρθαν και τα κανάλια. «Αυτό θέλαμε» είπε ο μαέστρος με έμφαση! 

Ας πούμε τώρα και για το «Ορατόριο» του Κουγιουμτζή που θα τραγουδήσετε τις μέρες του Πάσχα εδώ στη Θεσσαλονίκη.

Το έργο αυτό ήταν παραγγελία του Νταλάρα. Εγώ γνώριζα πολύ καλά τον Σταύρο Κουγιουμτζή και την οικογένεια του. Μου τηλεφωνεί μια μέρα: «Εσύ θα τα πεις τα τραγούδια»! «Αποκλείεται» λέω, «θα άφηνε τέτοιο έργο ο Νταλάρας;» και μου απαντάει «Εσύ θα το πεις, ραντεβού την Τετάρτη». Τρελάθηκα! Δύο ώρες πριν το ραντεβού, μου ξανατηλεφωνεί: «Ήρθε από δω ο Νταλάρας και τα βρήκαμε! Δεν πειράζει, θα κάνουμε κάτι άλλο μαζί». Η αλήθεια είναι πως δεν περίμενα να άφηνε τέτοιο έργο ο Νταλάρας, όπως του τό’χα πει. Περνάνε δυο χρόνια. Ξανά τηλέφωνο ο Σταύρος: «Τέλειωσε, θα τα πεις εσύ»! Εννοώ πως μου έδινε το έργο για να το ηχογραφούσα σε α’ εκτέλεση, διότι ναι μεν προοριζόταν για τον Νταλάρα, με μένα όμως το δούλευε, επειδή είναι κοντά οι φωνές μας. Του λέω πάλι το ίδιο και με ενημερώνει πως τσακώθηκαν με τον Νταλάρα, ο μεν Νταλάρας ήθελε να γράψουν από το Μέγαρο Μουσικής, ο δε Κουγιουμτζής από το στούντιο. Τον ενημερώνω πως έχω συμβόλαιο πια με τη ΛΥΡΑ, αλλά η Ντόρα Ρίζου συμφώνησε και ανέβηκε Θεσσαλονίκη με σκοπό να υπογράψουμε για το δίσκο! Ξανά λίγο πριν το ραντεβού μας, ο Σταύρος με ενημερώνει πως τα βρήκαν με τον Νταλάρα και να ζητήσω συγγνώμη εκ μέρους του στη Ρίζου…Βέβαια, ο Νταλάρας τραγούδησε εξαιρετικά το έργο, αφού ήταν όλο φτιαγμένο πάνω του. Το 2013 έρχονται εδώ ο μαέστρος Θόδωρος Ορφανίδης με τη γυναίκα του, τη Σόνια Θεοδωρίδου, και παρουσιάζουμε το έργο με μεγάλη επιτυχία. Ο Ορφανίδης έκανε σχέδια, μου έλεγε να το πάμε και Πάτρα και αλλού. Μαθαίνω όμως ότι τηλεφωνεί στην Αιμιλία Κουγιουμτζή, που εμένα με έχει σαν γιο της, και της λέει ότι θέλει τον Νταλάρα για το έργο. Ο Νταλάρας αρνείται! Ξανατηλεφωνεί ο Ορφανίδης της Κουγιουμτζή: «Εντάξει, κανόνισα να τραγουδήσει το έργο ο Αντώνης Ρέμος στο ”Παλλάς”»! Εκεί η Αιμιλία πατάει πόδι, «Άκουσε να δεις, αυτό το έργο θα το τραγουδήσει ή ο Νταλάρας ή ο Καρακότας, που το έχουν δουλέψει, κανείς άλλος»! Εγώ να’χω εξοργιστεί και ο Ορφανίδης να κάνει πρόβες για δυο μήνες με τον Ρέμο για το ”Παλλάς”! Έγινε χαμός, η Κουγιουμτζή τους το απαγορεύει! Μετά από λίγο καιρό, έτσι, ο Ορφανίδης παρουσίασε το «Άξιον Εστί» του Θεοδωράκη με τον Σάκη Ρουβά, αφού τό’χε κάνει πριν στη Θεσσαλονίκη με τον Γεράσιμο Ανδρεάτο.

Κατάλαβα, ο Ορφανίδης ήθελε να κάνει ντόρο, είτε με Ρέμο, είτε με Ρουβά. Δε θέλει μεγάλη σκέψη να το καταλάβει κανείς.

Ο Ορφανίδης έλεγε ότι πρέπει να μορφωθεί το κοινό του Ρουβά, λες και το κοινό αυτό θα καταλάβαινε τίποτα από Ελύτη! Λειτούργησε μωροφιλόδοξα και τυχοδιωκτικά ο Ορφανίδης! 

Να που σήμερα, λοιπόν, θα ξανατραγουδήσετε το «Ορατόριο» του Κουγιουμτζή.

Θα το τραγουδήσω για δεύτερη φορά, όχι ολόκληρο, ένα μέρος μόνο, γιατί το πρόγραμμα της Δημοτικής Ορχήστρας έχει κάποια gospel και κάποια κλασικά έργα κι έτσι θα μπει εμβόλιμο το, θρησκευτικού περιεχομένου, «Ορατόριο». Πρόκειται, όπως θα γνωρίζετε, για βυζαντινούς ύμνους που τους είχε βάλει υπέροχη μουσική ο Κουγιουμτζής! 

Με το χέρι στην καρδιά και μετά από τόσα που μου είπατε και σας ευχαριστώ, ποιοι λόγοι πιστεύετε σας στέρησαν μια μεγαλύτερη καριέρα;

Η εποχή παίζει ρόλο στο πως πάνε σε κάποιον τα πράγματα. Αν δε μπορείς εσύ ν’ αλλάξεις την εποχή σου, πράγμα πολύ δύσκολο ελλείψει ενός Χατζιδάκι, προωθούνται μοιραία άνθρωποι με έναν τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς που λέγαμε πριν λίγο. Εγώ δεν ήμουν ένα τέτοιο παιδί, αγαπώ πολύ και εργάζομαι σκληρά για το λαϊκό τραγούδι, επομένως, ακόμη κι ο Ρέμος να μ’ έπαιρνε μαζί του, δεν θα ήμουν ευτυχισμένος, θα ήμουν δυστυχισμένος. Ο Χατζιδάκις με βρήκε μικρό, με διαμόρφωσε, μου έβαλε στο μυαλό μου πράγματα που δεν είχα σκεφτεί, με μύησε στην κλασική μουσική! Αλλιώς είναι να λες το «Κάποια μάνα αναστενάζει» και να σε κοιτάζει ο Χατζιδάκις από την κουίντα κι αλλιώς να λες Τσιτσάνη σε μια μουσική σκηνή τα επόμενα χρόνια. Ο Τσιτσάνης τα έκανε πολυφωνικά τα τραγούδια του, είναι αλλιώς ν’ ακούς την «Αχάριστη» από τον Παγιουμτζή μαζί με τη Χασκίλ ή τη Νίνου και τον Τσιτσάνη κι αλλιώς από μία μόνο φωνή – πως θα το ακούσεις αυτό; Είχαμε κάνει μεγάλες κουβέντες και με τον Μανώλη Ρασούλη γι’ αυτό, με τον Μανώλη που διαφωνούσα μαζί του για τον τρόπο που χτυπούσε τη γροθιά του στο σπαθί.

Τι εννοείτε;

Έχω δει την Άννα Νταλάρα να τον αγκαλιάζει και να τον φιλάει κι αυτός να αρνείται. Στην κηδεία του Σταύρου Κουγιουμτζή έγινε αυτό. Ήταν πολύ πικραμένος, δεν ήθελε να φτιάξουν τη σχέση τους. Νομίζω πως ο Ρασούλης, ένας κατεξοχήν αγαπησιάρης άνθρωπος, αδίκησε τον εαυτό του μέσα σ’ όλο αυτό το κλίμα μίσους με τον Νταλάρα. Του τό’λεγα: «Μανώλη, άλλαξε λίγο τον τρόπο σου», αλλά αυτός επέμενε, είχε στο κεφάλι του μεγάλα οράματα που δεν ταίριαζαν με τέτοιες δυσάρεστες καταστάσεις. Τον αγαπούσα πολύ τον Μανώλη, ήταν ένας εξαίρετος άνθρωπος του λόγου, που αν δεν υπήρχε, δεν θα υπήρχαν και πολλοί άλλοι μετά απ’ αυτόν. 

Τι περιμένετε από δω και πέρα, κύριε Καρακότα;

Τι να σου πω…Να κάνω όσο μπορώ καλύτερα πράγματα. Να κάνω ωραία τραγούδια, δίσκους, όπως έκανα πρόσφατα με τον Γιώργο Καγιαλίκο και τον Δημήτρη Λέντζο.

Πως, νομίζετε, θα σας θυμούνται όταν ενδεχομένως δεν θα είστε στη ζωή;

Σίγουρα θα έχω συνδεθεί με τον Χατζιδάκι και με τους άλλους μεγάλους, τον Καλδάρα, τον Κουγιουμτζή, τον Ξυδάκη, τον Ρασούλη – υπάρχω δηλαδή μέσα στους δίσκους τους και ήδη έχω συνδεθεί. Θα ήθελα να με θυμούνται σαν ένα τραγουδιστή που αγαπούσε πολύ αυτό που έκανε και δούλεψε όσο καλύτερα μπορούσε! Σαν ένα τραγουδιστή επίσης της γενιάς της Τσαλιγοπούλου, της Καλημέρη, του Ανδρεάτου, παιδιά που είχα την τύχη να συμπορευθούμε καλλιτεχνικά. Εγώ αν δεν είχα γνωρίσει τον Χατζιδάκι, θα ήμουν ένας ιμιτασιόν Κοντολάζος, που μια χαρά τραγουδιστής ήταν κι αυτός. Δεν ξέρω που θα ήμουν τώρα αν δεν είχε μπει στη ζωή μου ο Μάνος Χατζιδάκις! 

Τελευταία ερώτηση: Περιμένετε άραγε να ξαναϋπάρξει στη ζωή σας και ένα τόσο μεγάλο έργο όσο τα «Τραγούδια της Αμαρτίας»;

(χαμογελάει) Δεν νομίζω…Αυτοί οι άνθρωποι, ο Μάνος, ο Μίκης, ο Μαμαγκάκης, είχαν κάτι που τους διαφοροποιεί από τους σημερινούς τραγουδοποιούς, όσο μεγάλοι και να θεωρούναι σήμερα, όπως ο Σωκράτης Μάλαμας, ας πούμε. Ο Σωκράτης έχει ένα εξαιρετικό ταλέντο να βλέπει τα πράγματα, να γράφει, είναι ένας πολύ ωραίος τραγουδιστής, αλλά τον διαχωρίζει η τεράστια απόσταση της μόρφωσης και της καλλιέργειας από τους προαναφερόμενους. Δεν πιστεύω ότι γενικά θα ξαναϋπάρξουν τόσο μορφωμένοι άνθρωποι που θα γράψουν μουσική στην Ελλάδα. 

Σας ευχαριστώ πολύ γι’ αυτή την αφήγηση ζωής.

Εγώ ευχαριστώ γιατί μίλησα πρώτη φορά δημόσια για τόσα πολλά πράγματα. 

* Ο Ανδρέας Καρακότας θα τραγουδήσει αποσπάσματα από το «Ορατόριο» του Σταύρου Κουγιουμτζή τη Μεγάλη Τετάρτη, 25/4, στην αίθουσα τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τη Μεγάλη Πέμπτη, 26/4, θα ερμηνεύσει τον «Επιτάφιο» των Μίκη Θεοδωράκη – Γιάννη Ρίτσου στη μουσική σκηνή «Πριγκηπέσσα» (Φιλικής Εταιρείας 5, Θεσσαλονίκη), συνοδεία του Κώστα Παπαδόπουλου στο μπουζούκι. Την Πέμπτη του Πάσχα, 2/5, θα ερμηνεύσει λαϊκά και ρεμπέτικα τραγούδια στην «Πριγκηπέσσα», συνοδεία του Μανώλη Καραντίνη στο μπουζούκι.