Σβήνοντας από τη λογοτεχνία λέξεις που μας ενοχλούν – Ο Ρόαλντ Νταλ, ο Ίαν Φλέμινγκ και η Άγκαθα Κρίστι

Και τι έγινε να πειράξουμε λίγες λέξεις και να τις στρογγυλέψουμε; Δεν είναι πιο κομψό να πούμε τολμηρός ηλικιωμένος κύριος από πορνόγερος, Ρομά αντί για γύφτος και σεξεργάτρια αντί πουτάνα; Με την ίδια λογική δεν είναι καλύτερα να είμαστε παντοτινά νέοι, όμορφοι, πλούσιοι, υγιείς, αδύνατοι με λευκά δόντια και με πυκνά μαλλιά αντί για κανονικοί άνθρωποι που ζουν κανονικές ζωές;

Εδώ και καιρό προσπαθούμε να χωρέσουμε την πραγματική ζωή σε αποστειρωμένα κουτάκια. Νομίζουμε ότι αυτό μας κάνει συμπεριληπτικούς και ανοιχτούς στη διαφορετικότητα. Πιστεύουμε ότι αυτό μπορούμε να το πετύχουμε απαλείφοντας λέξεις που πονάνε. Έτσι δεν λέμε κοντός, χοντρός, φαλακρός λέμε μικρόσωμος, plus size και με φαρδιά χωρίστρα γιατί είναι καλύτερο. Βασικά μας κάνει να δείχνουμε εμείς καλύτεροι, όχι τόσο σκληροί. Κάπως έτσι και για να μην στενοχωριέται ο κόσμος πριν από λίγο καιρό ο εκδοτικός οίκος Puffin θέλησε να αλλάξει μερικές λέξεις στα βιβλία του Ρόαλντ Νταλ, ευτυχώς δεν το έκανε τελικά.

Επόμενο θύμα ήταν ο Ίαν Φλέμινγκ. Καλός ο Μποντ –Τζέιμς Μποντ– αλλά οι διορισμένοι από τον εκδοτικό οίκο Ian Fleming «αναγνώστες ευαισθησίας» (νέα ειδικότητα) αποφάσισαν ότι κάποιες λέξεις ή φράσεις των βιβλίων είναι ρατσιστικές. Το πιο πρόσφατο χτύπημα ήρθε με την Άγκαθα Κρίστι. «Αφαιρείται προσβλητική γλώσσα από τα βιβλία της» σύμφωνα με τους τίτλους των site. Στις νέες εκδόσεις του οίκου Harper Collins, τα βιβλία με ιστορίες του Ηρακλή Πουαρό και της Μις Μαρπλ που γράφτηκαν μεταξύ 1920 και 1976 κυκλοφορούν με επαναδιατυπώσεις. Διότι το σύγχρονο κοινό θεωρεί κάποιες φράσεις προσβλητικές. Καταρχάς πάμε να δούμε ποιο είναι το σύγχρονο κοινό. Το κοινό δεν είναι μια ενιαία συμπαγής μάζα που πάει κι έρχεται στα ίδια σημεία την ίδια χρονική στιγμή. Κοινό είναι κάθε πραγματικός και δυνητικός αναγνώστης. Θεωρητικά κάθε άνθρωπος που ζει σε αυτό τον πλανήτη. Κάποιοι λοιπόν είναι λευκοί, άλλοι μαύροι, άλλοι αδύνατοι, άλλοι χοντροί, άλλοι ψηλοί, άλλοι κοντοί, άλλοι γέροι κι άλλοι νιοι.

Είναι δυνατόν ένας συγγραφέας να γράφει προσπαθώντας να μην θίξει οποιονδήποτε από τα οκτώ δισεκατομμύρια ανθρώπους που ζουν αυτή τη στιγμή στον πλανήτη; Οι συγγραφείς δεν υποχρεούνται να έχουν ενσυναίσθηση – για να πούμε και μια λέξη που τελευταία μας έχει γίνει βραχνάς. Και κάτι που συχνά ξεχνάμε, όσα λέει ένας ήρωάς τους δεν εκφράζουν απαραιτήτως τη δική τους κοσμοθεώρηση. Επίσης, οι αναγνώστες δεν διαβάζουμε για να επιβεβαιώσουμε ότι κάπου ο κόσμος είναι όπως θα θέλαμε. Ο κόσμος αποτελείται από δισεκατομμύρια κόσμους. Καθένας μας έχει στο μυαλό του από τουλάχιστον έναν. Και είναι ωραίο αυτοί να συναντιούνται, να συγκρούονται και ενίοτε να αλλάζουν ρότα. Ποιος δικαιούται όμως να κάνει τον λογοκριτή; Οι «αναγνώστες ευαισθησίας»; Ποιος παίρνει την απόφαση να αλλάξει τις λέξεις του παρελθόντος; Το ζητούμενο τελικά ποιο είναι; Να ξεζήσουμε αυτά που ζήσαμε ή να προσποιηθούμε ότι δεν συνέβησαν;

Η Άγκαθα Κρίστι ήταν μια συγγραφέας της εποχής της. Μια γυναίκα που μεγάλωσε αφουγκραζόμενη τον επιθανάτιο ρόγχο της μεγαλύτερης αποικιοκρατικής δύναμης. Μέσα από αυτό το πρίσμα περιέγραψε τον κόσμο όπως τον έβλεπε η αριστοκρατία της εποχής της. Οι άνθρωποι δηλαδή που όταν πήγαιναν κρουαζιέρα στον Νείλο δεν θα τους περνούσε ποτέ από το μυαλό ότι οι Αιγύπτιοι θα μπορούσαν να είναι κάτι περισσότερο από βαστάζους, υπηρέτες και επαίτες. Ευτυχώς οι καιροί αλλάζουν και μαζί οι αντιλήψεις. Η παραχάραξη του παρελθόντος όμως ανοίγει πόρτα στη δυστοπία. Αύριο μπορούμε κάπως έτσι να αρχίσουμε να σβήνουμε ολόκληρες σελίδες της ιστορίας. Κι αφού δεν θα υπάρχουν καταγεγραμμένες θα είναι σαν να μην έχουν συμβεί.