Το στοίχημα του "σουλτάνου" Ερντογάν και η τελευταία ελπίδα για δημοκρατία

Γράφει η Μυρτώ Κελεσίδου

Επί 16 χρόνια βγαίνει νικητής σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, όμως αυτή τη φορά ο ανταγωνισμός από τους πολιτικούς του αντιπάλους είναι έντονος καθώς οι εκλογές αυτές θεωρούνται οι σημαντικότερες στη σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας.

Οι Τούρκοι πολίτες καλούνται να αποφασίσουν όχι μόνο τον επόμενο πρόεδρο της χώρας τους αλλά και το επόμενο πολίτευμα μιας και η νίκη Ερντογάν σημαίνει αυτόματα τη μετατροπή από ένα κοινοβουλευτικό μοντέλο διακυβέρνησης σε ένα προεδρικό σύστημα. Το ερώτημα είναι λοιπόν, θα καταφέρει ο Ερντογάν να νικήσει και σε αυτή την εκλογική αναμέτρηση; Και αν ναι, τι έχει να περιμένει από εκεί και πέρα η χώρα; 

Γιατί τώρα εκλογές;

Ο Ερντογάν ανακοίνωσε εκλογές σχεδόν 18 μήνες νωρίτερα. Μάλιστα σε ομιλία του τις αποκάλεσε «ορόσημο» όπου η νίκη του θα επιτρέψει στην Τουρκία «να ανακηρυχτεί ως παγκόσμια δύναμη».

Όπως είπε ο ίδιος η ασταθής πολιτική κατάσταση είναι εκείνη που τον οδήγησε να πάρει μια τέτοια απόφαση. «Οι εξελίξεις ιστορικής σημασίας στην περιοχή καθώς και η διασυνοριακή επιχείρηση που διεξάγουμε στη Συρία» τον οδήγησαν να προβεί σε πρόωρες εκλογές προκειμένου να διασφαλίσει ότι η χώρα έχει σταθερή κυβέρνηση.

Επιπλέον, ο Ερντογάν σε αυτές τις εκλογές, δεν ζητά μόνο άλλα πέντε χρόνια στην εξουσία. Εάν κερδίσει, θα αλλάξει εντελώς το κοινοβουλευτικό μοντέλο και η Τουρκία από Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική θα μετατραπεί σε Προεδρική Δημοκρατία και θα καταργηθεί η θέση του Πρωθυπουργού. Έτσι, ο Ερντογάν θα γίνει «σουλτάνος» παίρνοντας στα χέρια του όλες τις εξουσίες. 

Ωστόσο, πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι η χειροτέρευση των οικονομικών προοπτικών της Τουρκίας είναι η πραγματική αιτία για πρόωρες εκλογές, μιας και ο Ερντογάν δεν θέλει με τίποτα να διακινδυνεύσει την νίκη του.

Μια οικονομία που καταρρέει

Τα νέα που έρχονται από την γειτονική Τουρκία για την οικονομία της δεν είναι καθόλου καλά. Παρά το γεγονός πως το τουρκικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 7,4% το πρώτο τρίμηνο του 2018 σύμφωνα το τουρκικό Στατιστικό Ινστιτούτο (TUIK) οι αγορές ανησυχούν για την πορεία της τουρκικής οικονομίας.

Η Τουρκία θεωρείται μία από τις πιο ευάλωτες αναδυόμενες αγορές. Οι οίκοι αξιολόγησης ο ένας μετά τον άλλον υποβαθμίζουν την πιστοληπτική της ικανότητας και η τουρκική λίρα σημειώνει ταχεία πτώση. Από τις αρχές του έτους η λίρα έχει χάσει το 22% της αξίας της έναντι του αμερικανικού δολαρίου και περισσότερο από 30% κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους. Μάλιστα, από τότε που ο Ερντογάν ανακοίνωσε πρόωρες εκλογές, η λίρα υποχώρησε ακόμα περισσότερο ενώ τα τουρκικά ομόλογα και οι μετοχές βρίσκονται υπό πίεση. Υπήρξε επίσης μια συνεχιζόμενη επιδείνωση του πληθωρισμού, φθάνοντας στο 12,2% σε ετήσια βάση τον Μάιο, δηλαδή πολύ πάνω από τον επίσημο στόχο του 5%.

Πολλοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι, μετά από την ταχεία αύξηση του τουρκικού ΑΕΠ θα σημειωθεί επιβράδυνση ή και ύφεση της τουρκικής οικονομίας κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2018 και το εκλογικό αποτέλεσμα είναι πιθανό να φέρει μεγαλύτερη πολιτική αβεβαιότητα. Σύμφωνα με τους αναλυτές, η νέα τουρκική κυβέρνηση πρέπει να ανοικοδομήσει την εμπιστοσύνη της μετά τις εκλογές, προκειμένου να συνεχίζει η χώρα να προσελκύει ξένες επενδύσεις και αυτό απαιτείται καλή οικονομική διαχείριση.

Για τον Ερντογάν όμως και τους υπουργούς του τα όσα κακεντρεχή σχόλια που λέγονται για την οικονομία της Τουρκίας είναι το αποτέλεσμα μιας διεθνούς συνωμοσίας.

«Γνωρίζουμε τα παιχνίδια που παίζονται εναντίον μας … Δεν πιστεύω σε φήμες, προστατεύω το νόμισμά σας» είπε ο ίδιος σε ομιλία του και παρότρυνε τους υποστηρικτές του να υπερασπιστούν τη λίρα πουλώντας δολάρια, ευρώ και χρυσό. Κάποιοι ακολούθησαν τις εντολές του και σε κάποιο βαθμό αυτό είχε αποτέλεσμα. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι το 65% των υποστηρικτών του κόμματός του, πιστεύουν ότι η πτώση του εθνικού νομίσματος οφείλεται σε «μια επιχείρηση εναντίον της Τουρκίας από ξένες δυνάμεις». Αλλά πολλοί από εκείνους που τον άκουσαν, τώρα αντιμετωπίζουν έντονες δυσκολίες με την κατάρρευση της λίρας και φαίνονται δύσπιστοι απέναντι στα λεγόμενα του Ερντογάν.

Το πραγματικό δίλημμα Ερντογάν

Για τον Ταγίπ Ερντογάν όμως, το πραγματικό δίλημμα είναι το θεμελιώδες πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Τουρκία και αυτό είναι η έλλειψη εγχώριων οικονομικών πόρων. Η οικονομία της εξαρτάται από τη συνεχή εισροή ξένων κεφαλαίων. Τα τελευταία χρόνια, το μεγαλύτερο μέρος του εισερχόμενου κεφαλαίου έχει τη μορφή βραχυπρόθεσμων κεφαλαίων παρά από τις υγιέστερες μακροπρόθεσμες άμεσες ξένες επενδύσεις.

Με ένα πραγματικά υψηλό επιτόκιο 5,1%, η τουρκική κυβέρνηση προσπαθεί να εξασφαλίσει τη συνεχή ροή επενδύσεων, οι οποίες ωστόσο, μειώθηκαν ανησυχητικά από 7,6 δισ. δολάρια σε 1,8 δισ. δολάρια ετησίως τους πρώτους τέσσερις μήνες του 2018. Ωστόσο, υψηλότερα επιτόκια σημαίνουν πρόσθετη επιβάρυνση για τα χρεωμένα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Μάλιστα, αρκετές μεγάλες εταιρείες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εξυπηρέτηση του χρέους τους προσέγγισαν πρόσφατα τις τουρκικές τράπεζες για την αναδιάρθρωση δανείων ύψους 18 δισ. δολαρίων. Υπάρχει λοιπόν, ισχυρή εικασία ότι οι δυσμενείς οικονομικοί άνεμοι, οι οποίοι επηρεάζουν αρνητικά τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις, θα οδηγήσουν σε επιβράδυνση της οικονομίας κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους.

Η ελπίδα για δημοκρατία

Ακόμα όμως και αν ο Ερντογάν κερδίσει στις εκλογές και δεν καταφέρει να ενισχύσει την τουρκική οικονομία, θα καταφέρει να μετατρέψει το κοινοβουλευτικό δημοκρατικό πολίτευμα σε αυταρχικό. Οι αντίπαλοί του φοβούνται ότι αυτές μπορεί να είναι οι τελευταίες σχετικά ελεύθερες εκλογές πριν από μια μετάβαση στον αυταρχισμό.

Όμως, αν και απομένουν μία μόνο ημέρα από τις εκλογές, υπάρχει αυξανόμενη ελπίδα στην αντιπολίτευση ότι θα μπορέσουν να σταματήσουν την πορεία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Για πρώτη φορά, ο Ερντογάν δεν έχει απέναντι του έναν αλλά δύο δεξιούς υποψήφιους. Τον υποψήφιο του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) Μουχαρέμ Ιντζέ και την αρχηγό του νεότευκτου εθνικιστικού Καλού Κόμματος, Μεράλ Ακσενέρ. Επίσης υποψήφιος για την προεδρία είναι ο Κούρδος Σελαχατίν Ντεμιρτάς του Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (HDP) ο οποίος παρά το γεγονός πως βρίσκεται εδώ και 20 μήνες στη φυλακή, είναι έτοιμος να τα βάλει με τον Ερντογάν.

Η Μεράλ Ακσενέρ που γεννήθηκε σε μια πόλη της Ανατολίας, είναι μία καλόπιστη πολιτικός της δεξιάς. 

Ο Ιντζέ, από την άλλη πρώην δάσκαλος φυσικής, μπορεί να είναι ηγέτης ενός θεωρητικά πιο φιλελεύθερου κόμματος, ωστόσο, η βαθιά του ευγνωμοσύνη και το ανατολικό του υπόβαθρο τον κάνουν να μοιάζει περισσότερο με έναν αμιγώς δεξιό υποψήφιο.

Ο Ιντζέ έχει επίσης κατηγορήσει επανειλημμένα τον Ερντογάν ότι προχώρησε σε πρόωρες εκλογές, διότι στο εγγύς μέλλον η Τουρκία θα έρθει αντιμέτωπη με μια καταστροφική οικονομική κρίση.

Ο άλλος αμφισβητίας του Ερντογάν ο Σελαχατίν Ντεμιρτάς, δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως συμπρόεδρος του Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (HDP) που συσπειρώνει κυρίως Κούρδους, κατάφερε κατά τις τουρκικές εκλογές τον Ιούνιο του 2015 να μπει στο τουρκικό κοινοβούλιο. Ήταν η πρώτη φορά που ένα φιλοκουρδικό κόμμα πέρασε το 10% που είναι το εκλογικό όριο για τα κόμματα. Απειλούμενος όμως ο Ερντογάν από την άνοδο του Ντεμιρτάς, διατάζει την κράτησή του το 2016. Ακόμα όμως και αν ο Ντεμιρτάς βρίσκεται πίσω από τα κάγκελα, το κόμμα του, εξακολουθεί να συγκεντρώνει στις δημοσκοπήσεις το όριο του 10%.

«Ο μόνος λόγος που είμαι εδώ είναι επειδή το AKP φοβάται για μένα. Νομίζουν ότι δένοντας τα χέρια μου εδώ και διαδίδοντας κατηγορίες για μένα είναι θαρραλέοι. Παραβιάζουν ανοιχτά το Σύνταγμα κηρύττοντάς με ένοχο, παρόλο που δεν υπάρχει καταδίκη εναντίον μου. Σε αυτές τις εκλογές, δώστε φως, ελπίδα, ειρήνη και εμπιστοσύνη μια ευκαιρία, όχι σκοτάδι, φόβο ή εφιάλτη. Ας πιστέψουμε ότι μπορούμε να το κάνουμε αυτό και να το κάνουμε μαζί. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι θα αθωωθώ μπροστά στο νόμο το συντομότερο δυνατόν, όσο οι δικαστικές αρχές ακολουθούν τον νόμο και όχι τις προσδοκίες της κυβέρνησης» έχει δηλώσει ο Ντεμιρτάς.

Ελεύθερες και δίκαιες εκλογές;

Λίγες ώρες πριν ανοίξουν οι κάλπες, οι δημοσκοπήσεις δεν είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές για τον Ερντογάν. Ορισμένες δείχνουν νίκη του από τον πρώτο γύρο, σε κάποιες άλλες φαίνεται πως θα διεξαχθεί και δεύτερος γύρος με τον Ερντογάν να κερδίζει οριακά αυτοδυναμία. Στο δημοψήφισμα που έκανε πέρυσι το οποίο καθόριζε αν ο πρόεδρος της χώρας θα αποκτήσει περισσότερες εξουσίες κέρδισε οριακά. Τώρα, οι πολίτες της χώρας του προσέρχονται και πάλι στις κάλπες την ώρα που οι συλλήψεις εκπαιδευτικών, δικαστικών, αστυνομικών συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό, με το 90% περίπου των μέσων ενημέρωσης να ελέγχεται και να λογοκρίνεται από την κυβέρνηση και αρκετούς επικριτές του Ερντογάν να τον κατηγορούν για νοθεία.

Περισσότεροι από 50.000 άνθρωποι παραμένουν υπό κράτηση ως γκιουλενιστές μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, άλλοι 140.000 έχουν απολυθεί από την εργασία τους ή βρίσκονται σε διαθεσιμότητα. Πάνω από 100 νέα εντάλματα σύλληψης εκδόθηκαν σε μόλις μία εβδομάδα. Παράλληλα, η κυβέρνηση του Ερντογάν μάχεται κατά των Κούρδων που υπάρχουν τόσο στο εσωτερικό της χώρας του όσο και πέρα από τα σύνορα.

Την ίδια ώρα τα κόμματα της αντιπολίτευσης υποστηρίζουν ότι είναι άδικο που η προεκλογική εκστρατεία πραγματοποιείται την ώρα που η χώρα βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, η οποία επιβλήθηκε μετά το βίαιο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016, το οποίο επιτρέπει περιορισμούς στις δημόσιες συγκεντρώσεις.

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αφιερώνουν ώρες στις ομιλίες και τις συγκεντρώσεις του Ερντογάν δίνοντας ελάχιστο χώρο στους αντιπάλους του.

Παρόλα αυτά υπάρχουν ακόμα εκείνοι που βλέπουν στο πρόσωπο του Ερντογάν εκείνον τον πολιτικό που θα κάνει την Τουρκία την μεγαλύτερη δύναμη στη Μέση Ανατολή και πέρα από αυτήν.

Γιατί αγαπούν τόσο πολύ τον Ερντογάν;

Παρά το γεγονός πως αυτή τη φορά ο 64χρονος Ταγίπ Ερντογάν νιώθει έντονη την πίεση των αντιπάλων το πιο πιθανό είναι να νικήσει τις εκλογές είτε από τον πρώτο γύρο, είτε στον δεύτερο.

Ο Ταγίπ Ερντογάν ο οποίος συχνά ταξινομείται από υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως ένας από τους πιο ισχυρούς ηγέτες μαζί με τους Ντόναλντ Τραμπ, Βλαντιμίρ Πούτιν και Βίκτορ Ορμπάν παραμένει ο πιο δημοφιλής και ισχυρός πολιτικός της Τουρκίας.

«Η Μεγάλη Τουρκία θέλει έναν ισχυρό ηγέτη», λένε οι εκλογικές του αφίσες.

«Πιστεύω ότι υπάρχουν δύο Τουρκίες: μία φανταστική Τουρκία, όπως την παρουσιάζουν οι δυτικοί και μία πραγματική Τουρκία που βρίσκεται εδώ, και είμαστε μάρτυρες αυτής της Τουρκίας», δήλωσε ο Fahrettin Altun, ειδικός στο Ίδρυμα Οικονομικής, Πολιτικής και Κοινωνικής Έρευνας. «Οι ψηφοφόροι πιστεύουν ότι μια ισχυρή Τουρκία μπορεί να υπάρξει μόνο με την ηγεσία του Ερντογάν (και) πιστεύουν ότι ο Ερντογάν είναι σύμβολο της κυριαρχίας της Τουρκίας. Ο Ερντογάν είναι η φωνή της τουρκικής κοινωνίας.»

Οι υποσχέσεις του Ερντογάν και του κόμματός του βασίζονται συχνά σε δύο πυλώνες: την οικονομική ανάπτυξη και τον εκδημοκρατισμό. Οι υποστηρικτές του θαυμάζουν αυτή τη δημόσια ευσέβεια που δείχνει και τον χαρακτηρίζουν ως έναν αφοσιωμένο μουσουλμάνο.

Άλλωστε Ερντογάν είναι εκείνος που επέτρεψε τις μαντίλες στο κοινοβούλιο, τα πανεπιστήμια και τα δημόσια κτίρια. Μια αλλαγή που λίγοι από τους υποστηρικτές του μπορούν να ξεχάσουν.

Επίσης, η μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας φιλοξενεί μια ποικιλία από μεγαλοπρεπή έργα που διοχετεύουν το όραμα της Μεγάλης Τουρκίας. Τον Οκτώβριο, η κυβέρνηση προγραμματίζεται να ολοκληρώσει τις εργασίες της για το τρίτο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, το οποίο θα εξυπηρετεί 90 εκατομμύρια επιβάτες ετησίως. Επίσης υπάρχει ένα σχέδιο για την παράκαμψη του Βοσπόρου με μια νέα πλωτή οδό που θα συνδέει τη Θάλασσα του Μαρμαρά με τη Μαύρη Θάλασσα.

Ο Ταγίπ Ερντογάν λοιπόν, παραμένει ένας ισχυρός αντίπαλος με πολλούς φανατικούς οπαδούς που δύσκολα θα τον εγκαταλείψουν. Μια νίκη του σε αυτές τις εκλογές δε σημαίνει μόνο άλλα πέντε χρόνια στην εξουσία αλλά αλλαγή σελίδας για το πολίτευμα της Τουρκίας. Την Κυριακή λοιπόν, το λόγο θα πάρουν οι Τούρκοι πολίτες. Κι ίσως αυτή να είναι η τελευταία ευκαιρία για τη δημοκρατία στην Τουρκία.

Πηγή φωτογραφιών: AFP, Reuters, EPA, Getty Images