Στο πρόσωπο του Μάνου Ελευθερίου η Ελλάδα κήδεψε τους νεκρούς της νέας τραγωδίας της

Γράφει ο Αντώνης Μποσκοΐτης 

Υπήρχε όμως και το άλλο, αυτή η συγκινητική φράση ”Ο Μάνος δεν πρέπει να πάει άκλαφτος και θα είμαστε όλοι εκεί”, όπως άκουσα από πολλούς καλλιτέχνες να λέγεται. Και, πράγματι, ήταν όλοι εκεί! Για την ακρίβεια, σύσσωμος ο πνευματικός κόσμος της Ελλάδας που συγκεντρώθηκε από τις 11 το πρωί στο Α’ Νεκροταφείο και αποχαιρέτισε τον ποιητή, τον λογοτέχνη, τον φίλο και συνοδοιπόρο Μάνο Ελευθερίου.

Δίπλα στη σορό του, στο προαύλιο κτίριο του νεκροταφείου, η αδερφή του η Λίλυ μαζί με την Άννα Νταλάρα και τον Θανάση Ν. Νιάρχο. Συντετριμμένοι ο Γιώργος Νταλάρας και ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, ενόσω η Λυδία Κονιόρδου διάβαζε τον επικήδειο της. Κι απ’ έξω, περιμένοντας υπομονετικά τη σειρά τους για να του πουν το ύστατο χαίρε, μεταξύ άλλων: ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Χρήστος Λεοντής, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Μιχάλης Γκανάς, ο Αχιλλέας Κυριακίδης, η Μαρίζα Κωχ, ο Γιώργος Μαργαρίτης, η Μιράντα Τερζοπούλου, ο Χρήστος Θηβαίος, ο Παναγιώτης Κουνάδης, ο Μάκης Τσέλιος, ο Γιώργος Τσάμπρας, ο Νότης Μαυρουδής, ο Σιδερής Πρίντεζης, η Ουρανία Μπασλή, η Μυρσίνη Λοΐζου, η Λιζέτα Νικολάου, ο Παντελής Θαλασσινός, η Ευτυχία Μητρίτσα, ο Βασίλης Γισδάκης, ο Θανάσης Συλιβός, ο Γιώργος Ανδρέου, ο Παρασκευάς Καρασούλος, ο Γιάννης Σολδάτος, ο Σπύρος Αραβανής, ο Χάρης Λίθος, η Λουκία Μιχαλοπούλου, ο Μάνος Καρατζογιάννης, η Κίρκη Καραλή, ο Κώστας Μπαλαχούτης, ο Βασίλης Παλαιολόγος, ο Σπύρος Μπιμπίλας, ο Κώστας Φασουλάς, η Καλλιόπη Βέττα, ο Απόστολος Ρίζος, ο Πάνος Παπαϊωάννου και ο Γεν. Γραμματέας του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας. 

Μία πολιτική κηδεία πάνδημη από λογοτέχνες, ποιητές, μουσικούς, δημοσιογράφους, εικαστικούς, ηθοποιούς, τραγουδιστές – όλοι όσοι γνώρισαν τον Ελευθερίου και μοιράστηκαν μαζί του δουλειές, σκέψεις, συναισθήματα. Είπαμε, ο μακαρίτης ήταν πολιτικό και κοινωνικό ον, θα ήταν αδιανόητο να μην υπήρχε τόσος πολύς κόσμος για το τελευταίο αντίο.

Κι όταν οι επικήδειοι έληξαν και το φέρετρο με τη σορό του βγήκε στο προαύλιο, οι φωνές του Γαργανουράκη και της Τσανακλίδου στα ”Μαλαματένια λόγια’‘ του Γιάννη Μαρκόπουλου, στα δικά του λόγια, έφεραν δάκρυα στα μάτια όλων των παρευρισκομένων. Μεγάλη στιγμή αυτή που θα τη θυμόμαστε για χρόνια! Το τελευταίο χειροκρότημα δεν συνέπεσε με μία θλιμμένη μπαλάντα (τόσες θλιμμένες μπαλάντες υπάρχουν με τους στίχους του), αλλά ίσως με το πιο χαρακτηριστικό του τραγούδι, δοξαστικό, διονυσιακό και ταυτόχρονα μελαγχολικό, από τα χρόνια της Μεταπολίτευσης.

Πέρσι, τέτοιες μέρες πάλι, αποχαιρετούσαμε την Αρλέτα στο Α’ Νεκροταφείο. Η ίδια σκηνή επαναλήφθηκε: Το φέρετρο με τη σορό του Μάνου Ελευθερίου μπήκε κατευθείαν στο αυτοκίνητο που αυτή την ώρα ταξιδεύει για τη γειτονική Βουλγαρία. Ας γίνει κάτι επιτέλους μ’ αυτό το πρώτο αποτεφρωτήριο νεκρών στον Ελαιώνα, δεν είναι δυνατόν να χαιρετάμε τους καλλιτέχνες μας κάθε φορά λες και αφήνουν πίσω τους οριστικά το σώμα της Ελλάδας, του τόπου που τους γέννησε.

Η κηδεία του Μάνου Ελευθερίου είχε διπλή σημασία: Όσοι ήταν εκεί, άνθρωποι ευαίσθητοι κοινωνικά ως επί το πλείστον, πενθούσαν στα σίγουρα ένα δικό τους άνθρωπο, ένα δικό τους κομμάτι. Πενθούσαν όμως και τους νεκρούς της χθεσινής τραγωδίας – φοβάμαι να γράψω ακριβή αριθμό, πραγματικά -, αυτούς για τους οποίους ο Ελευθερίου ξόδεψε οικειοθελώς την ύπαρξη του.

Καλό σου ταξίδι, Μάνο Ελευθερίου. Από σήμερα είσαι γύρη λουλουδιών και αστερόσκονη που πάντα θα έρχεται και θα ”κάθεται” για να μοσχοβολούν οι μέρες μας και να φωτίζονται οι νύχτες μας.