Σίγησε η ηλεκτρική κιθάρα του Γιάννη Σπάθα

Δυστυχώς, τον Γιάννη Σπάθα τον περιμέναμε να «φύγει», οι γνωρίζοντες τουλάχιστον. Δεν πάει πολύς καιρός που βγήκε απ’ το νοσοκομείο, απ’ όπου νοσηλευόταν με καρκίνο στους πνεύμονες. Κι εγώ τηλεφωνούσα πότε στον Βασίλη Λέκκα και πότε στη Μαρία Φαραντούρη – στενοί φίλοι και συνεργάτες του, αμφότεροι – για να μαθαίνω την εξέλιξη της υγείας του. Ο Σπάθας δεν είναι πια ανάμεσά μας. «Έφυγε» για το μεγάλο ταξίδι, νέος σχετικά, αφού τον Νοέμβριο θα έκλεινε τα 69 του χρόνια. Αφήνει σίγουρα ένα δυσαναπλήρωτο κενό στην υπόθεση «ελληνική rock σκηνή», αν και για μένα εξίσου σημαντική και διόλου αμελητέα υπήρξε και η «έντεχνη» φάση του: Όμορφα τραγούδια που μας κληροδότησε μέσα από τις συνεργασίες του με τον Ευγένιο Αρανίτση, τη Λίνα Νικολακοπούλου, τον Βασίλη Λέκκα, τον Αλκίνοο Ιωαννίδη, τον Μανώλη Λιδάκη κ.α. 

Τον πρωτοσυνάντησα το 2005 στο «CLUB 22» της λεωφόρου Βουλιαγμένης, εκεί που ο Γιάννης Αλεξίου είχε αράξει το «Magic Bus» του, στα πλαίσια του οποίου εμφανίζονταν ο Πουλικάκος, ο Λογαρίδης, οι Socrates και άλλοι πρωτομάστορες του ελληνικού rock. Ήταν το εναρκτήριο γύρισμα για το πρώτο μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ μου, το «Ζωντανοί στο Κύτταρο – Σκηνές Ροκ», όπου θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι τηλεφώνησα στον βετεράνο σκηνοθέτη Λευτέρη Ξανθόπουλο για να μας έδινε την «ευχή» του. «Λευτέρη, την ακούς την κιθάρα του Σπάθα;» τον είχα ρωτήσει, καθώς είχα βγει παραέξω για το τηλεφώνημα κι από μέσα ακουγόταν εκείνος να αυτοσχεδιάζει σε κάποιο ηλεκτρικό blues. Κι ενώ όλα ήταν κανονισμένα, τελευταία στιγμή οι Socrates, ο Σπάθας και ο Αντώνης Τουρκογιώργης βασικά, δήλωσαν πως δεν θα μιλήσουν μέσα στο ντοκιμαντέρ! «Αν ανοίξουμε το στόμα μας, θα πούμε πολλά για πολλούς και δεν θέλουμε» μου είχε πει ο Σπάθας κι εγώ εις μάτην προσπαθούσα να τον μεταπείσω πως θα ήθελα να μιλήσουν για τους εαυτούς τους και πως οι άλλοι δεν με ενδιαφέρουν. Με άφησαν παρόλα αυτά να κινηματογραφήσω ολόκληρη την πρόβα τους σε ασπρόμαυρο φιλμ τύπου Horwo, που σήμερα μπορεί να ακούγεται…αρχαιολογία, πιστεύω όμως πως αυτό ακριβώς το φιλμ συνέβαλε στην, απροσδιόριστη χρονικά, ατμόσφαιρα της ταινίας. 

Τον Σπάθα τον συναντούσα τα επόμενα χρόνια στο κλαμπ «Κύτταρο» της οδού Ηπείρου. Μιλάω για το διάστημα 2006 – 2008, όταν έπαιζαν καμιά φορά με τους Socrates και όταν περνούσε τακτικά για να τα πουν με τον Μίμη Γιακουμέλλο, τον γιο του κυρ – Ανδρέα, του παλιού ιδιοκτήτη του μαγαζιού. Πέραν της rock φάσης του, ο Σπάθας ένιωθε χαρά και ικανοποίηση – αυτό εισέπραττα -, όποτε του μιλούσα για τις συνεργασίες του με νεότερους «έντεχνους» συναδέλφους του ή για τα παιξίματα του σε δίσκους του Μάνου Χατζιδάκι και σε συναυλίες της Μαρίας Φαραντούρη στο εξωτερικό. Όλα αυτά στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα απ’ την αρχή.

Ο Σπάθας γεννήθηκε στις 30 Νοεμβρίου του 1950 στους Παξούς, ένα μέρος που λάτρευε και που του άρεσε πάντα να επισκέπτεται σαν να ήτανε το ησυχαστήριο του. Μεγάλωσε στον Πειραιά, εκεί που σπούδασε κιθάρα, τύμπανα και ακορντεόν. Ο πατέρας του και ο θείος του ήταν εκείνοι που τον μύησαν στη μουσική από τα παιδικά του χρόνια. Στα 16 του, το 1966, μαζί με τους φίλους του, τους Πειραιώτες Αντώνη Τουρκογιώργη και Ηλία Ασβεστόπουλο, φτιάχνουν το συγκρότημα των Persons. Τέσσερα κομμάτια, δηλαδή δύο επτάιντσα singles, άφησαν οι Persons, τα οποία το 1996 είχαν κυκλοφορήσει στο συλλεκτικό CD με τίτλο «From Persons to…Socrates drank the conium» του περιοδικού «ΠΟΠ+ΡΟΚ»: Τα «Drive my mustang/ All the world is mine» του 1966 και τα «Young girl/ John’ s flight» του 1968. Υπάρχουν ακόμη δύο τραγούδια που ηχογράφησαν οι Persons το 1969, τη χρονιά που ουσιαστικά διαλύθηκαν, και που θα μπορούσαν να αποτελούν ένα άλλο κεφάλαιο στη σύντομη ιστορία τους: Το «Είσαι ένα κορίτσι π’ αγαπώ» και το «Μόνο μια φορά», εξελληνισμένες διασκευές των αντίστοιχων τραγουδιών «Time of the season» και «Friends of mine» του αγγλικού ψυχεδελικού pop συγκροτήματος των Zombies. 

Οι Persons θεωρούνται πρόδρομοι των Socrates drank the Conium, αφού μέλη τους, εκτός των Σπάθα, Τουρκογιώργη, Ασβεστόπουλου, υπήρξαν ο Αντώνης Πιτσολάντης στο μπάσο, όπως και ο Ηλίας Μπουκουβάλας, ο πρώτος ντράμερ των Socrates. Το 1969 φτιάχνονται οι Socrates drank the conium ως τρίο αποτελούμενο από τους Γιάννη Σπάθα, Αντώνη Τουρκογιώργη, Ηλία Μπουκουβάλα. Εμφανίζονται στο κλαμπ «Bunny» στο Σύνταγμα, παίζοντας κομμάτια των Cream και των Jimi Hendrix Experience μαζί με τα δικά τους. Ένα χρόνο αργότερα παίζουν και στα απογευματινά του «Φλοίσβου», έχοντας ήδη ξεκινήσει τη δισκογραφία τους: Τα πρώτα δύο κομμάτια τους είχαν ελληνικό στίχο και κυκλοφόρησαν σε 45άρι δισκάκι («Κλείσ’ τα μάτια σου και άκου/ Έλα κοντά μου»). Μέσα στο 1971 κυκλοφορούν, πάντα από την Polydor, και άλλα δύο 45άρια με τέσσερα, αγγλόφωνα αυτή τη φορά, κομμάτια («Take a ride in the sky/ Flying and dreaming» και «My only fellow/ Friend’ s blues»). 

Το 1971, όμως, ήταν και η χρονιά που ηχογραφήθηκε το θρυλικό άλμπουμ «Ζωντανοί στο Κύτταρο», στο οποίο οι Socrates drank the conium συμμετείχαν με τον «Ηλεκτρικό Σωκράτη», ένα εξαίσιο instrumental – συνδυασμός ηλεκτρικού blues και hard rock. Στο «Κύτταρο» είχαν παίξει με τη νέα τότε σύνθεση τους, που περιλάμβανε τον Ούγγρο Johnny Lambizzi στην ηλεκτρική κιθάρα και τον Γιώργο Τρανταλίδη στα ντραμς. Η σύνθεση αυτή δεν κράτησε πολύ, άλλωστε, ο Lambizzi εντάχθηκε ή επέστρεψε στα Μπουρμπούλια του Διονύση Σαββόπουλου και ο Τρανταλίδης προσχώρησε στο σχήμα των Ανάδελτα. Έτσι, με την επιστροφή του Μπουκουβάλα στα ντραμς, οι Socrates drank the conium ξαναγίνονται τρίο και κυκλοφορούν τον πρώτο τους μεγάλο δίσκο το 1971 με τίτλο το όνομα τους. Επρόκειτο για το άλμπουμ με το όμορφο ψυχεδελικό εξώφυλλο και με εννιά κομμάτια – δυναμίτες, μεταξύ των οποίων και το «Starvation», που θα επανεξέταζαν λίγα χρόνια αργότερα στο θρυλικό «Phos». 

Ο δεύτερος δίσκος τους, το «Taste of conium» του ’72, είναι ένα εξίσου αριστουργηματικό classic rock ή και heavy rock, να το πω, άλμπουμ με πρωτότυπες συνθέσεις, αλλά και διασκευές, όπως στο παλιό αμερικανικό blues «See see rider» και βέβαια στο «Satisfaction» των Rolling Stones, που άνοιγε το δίσκο ως «Wild Satisfaction». Τότε πραγματοποιούν και την πρώτη τους εμφάνιση στο εξωτερικό, στην Ολλανδία και στο θρυλικό κλαμπ «Paradiso». Το 1973 ο Ηλίας Μπουκουβάλας φεύγει φαντάρος και στη θέση του ξανάρχεται ο Γιώργος Τρανταλίδης, αφού εν τω μεταξύ το συγκρότημα των Ανάδελτα ήταν ήδη παρελθόν. Με την προσθήκη του Κώστα Δουκάκη από τους Εξαδάχτυλος του Πουλικάκου στη δεύτερη ηλεκτρική κιθάρα, οι Socrates drank the conium ηχογραφούν ως κουαρτέτο το τρίτο και – για μένα – το καλύτερο άλμπουμ τους, το «On the wings», στο οποίο περιεχόταν και το αγαπημένο μου ever κομμάτι τους, το ψυχεδελικό blues «On the wings of death». 

Τον Σεπτέμβριο του 1973 οι Socrates drank the conium έπαιξαν στην πλαζ του Αγίου Κοσμά στα πλαίσια του πρώτου υπαίθριου rock φεστιβάλ στην Ελλάδα, διοργανωμένου από τον Τόνι Πέρις και το περιοδικό «Φαντάζιο». Πρώτο όνομα ήταν το σκοτσέζικο «χαζοχαρούμενο» συγκρότημα Middle of the Road με την τραγουδίστρια Sally Carr, που τότε έκαναν θραύση, εξ ου και η εμφάνιση τους στην Ελλάδα πλασαρίστηκε, γελοιωδώς μάλλον, κάπως σαν την «ελληνική απάντηση στο Woodstock». Παρόλα αυτά, οι Socrates drank the Conium έδωσαν μία εξαιρετική συναυλία, η οποία μαγνητοσκοπήθηκε και προβλήθηκε από την χουντική ΥΕΝΕΔ με παρουσιαστή τον Ντάνο Λυγίζο. Υπάρχει ένα απόσπασμα από εκείνη την εμφάνιση του συγκροτήματος στο YouTube:

Στα τέλη του ’73 οι Socrates drank the conium μεταβαίνουν στο Παρίσι, καλεσμένοι του Vangelis (Βαγγέλης Παπαθανασίου), με τον οποίο γνωρίζονται και εμφανίζονται μαζί live για τις ανάγκες του «Radio Luxemburg». Την επόμενη διετία, μέχρι και την ηχογράφηση του «Phos», δεν τα πάνε πολύ καλά με την Polydor, την εταιρεία τους, περιορίζουν τα live τους και γίνονται ανακατατάξεις στη σύνθεση τους, απ’ την οποία περνάνε κατά καιρούς ο Δημήτρης Πολύτιμος στα πλήκτρα, ο Αντώνης Πιτσολάντης (από τα αρχικά μέλη τους) στο μπάσο, ο Κώστας Καραμήτρος (από τη Λαιστρυγόνα του Σαββόπουλου) στα ντραμς, ο Τάσος Φωτοδήμος (μετέπειτα στη Σπυριδούλα του Παύλου Σιδηρόπουλου) στα ντραμς κ.α.

Στα τέλη του 1975 ο Vangelis αναλαμβάνει την παραγωγή του τέταρτου δίσκου τους, του «Phos». Για το σκοπό αυτό οι Socrates drank the Conium συντομεύουν το όνομα τους σε Socrates, όπως όλοι τους λέμε μέχρι σήμερα, πηγαίνουν στο Λονδίνο και ηχογραφούν στο studio «Orange». Εκείνη τη σύνθεση τους αποτελούσαν οι Σπάθας, Τουρκογιώργης, Τρανταλίδης, ενώ ο ίδιος ο Vangelis έπαιξε όλα τα keyboards, δίνοντας στο άλμπουμ το δικό του ηλεκτρονικό – progressive rock στυλ. Το «Phos» κυκλοφορεί σε παγκόσμια διανομή από τη «Vertigo» με διαφορετικό μάλιστα εξώφυλλο απ’ αυτό της γνωστής ελληνικής έκδοσης και, προφανώς, λόγω του διεθνούς Vangelis δίνει μια νέα ώθηση στο συγκρότημα! Τότε είναι που οι ξένοι κριτικοί υμνούν το ταλέντο και το παίξιμο στην κιθάρα του Γιάννη Σπάθα, εξομοιώνοντας τον με τον Ritchie Blackmore του συγκροτήματος Rainbow. 

Το «Phos» άνοιγε με το «Starvation», παλιότερη σύνθεση μέσα από το πρώτο άλμπουμ των Socrates drank the Conium, και έκλεινε με το «Mountains», το instrumental για το οποίο ο Σπάθας, πιστεύω, πέρασε στην ιστορία. Γνωρίζω πως ο Vangelis που λατρεύει την ελληνική παραδοσιακή μουσική και κυρίως την ηπειρώτικη, είχε πάθει την πλάκα του με το παίξιμο του Σπάθα στο «Mountains» κι αυτή ήταν η βασική αφορμή για να εμπλακεί στην παραγωγή του υλικού τους. Το ίδιο κομμάτι οι Socrates ηχογράφησαν εκ νέου στο άλμπουμ «Waiting for something» το 1980, ενώ το 1999 ο Γιώργος Τρανταλίδης του έβαλε στίχους της Ζωής Παναγιωτοπούλου και το έκανε τραγούδι για το δίσκο του με τίτλο «7 Ισημερινοί», με ερμηνευτή τον Βασίλη Λέκκα. Οφείλουμε, πάντως, να πούμε πως το «Mountains» χρεώνεται μεν ως σύνθεση στο τότε τρίο των Socrates, παραμένει δε ταυτισμένο με την ερμηνευτική δεινότητα του Γιάννη Σπάθα στην ηλεκτρική κιθάρα.

Το «Waiting for something» είναι το πέμπτο άλμπουμ των Socrates, που βγαίνει στη MINOS, αλλά με αρκετά αλλαγμένη τη σύνθεση τους: Σπάθας – Τουρκογιώργης με την προσθήκη του Γιώργου Ζηκογιάννη στο μπάσο, του Παύλου Αλεξίου στα keyboards και του Νίκου Αντύπα στα ντραμς και τα κρουστά. Είναι η νεότερη γενιά των Ελλήνων μουσικών της jazz που πειραματίζονται με τα synthesizers και συνεργάζονται με το συγκρότημα, το οποίο διεκδικεί πλέον μία από τις υψηλότερες θέσεις στο ελληνικό rock. Το «Waiting for something» περιέχει αγαπημένα κομμάτια από τους ανανεωμένους Socrates, σαν το «Mr. WC» και το «Lady». Ο επόμενος δίσκος τους στη MINOS, το «Breaking through» του 1981 δεν σημειώνει την επιτυχία του παρελθόντος και, αντιθέτως, τους οδηγεί σε μία κάμψη. Απάντηση σ’ αυτή την κάμψη είναι να φύγουν από τη MINOS, να μετονομαστούν σε Plaza και να κυκλοφορήσουν από τη Virgin το άλμπουμ με μοναδικό τίτλο το νέο τους όνομα εν έτει 1983. Κι εδώ υπήρχαν οι προδιαγραφές για ένα διεθνές ξάνοιγμα, αφού παραγωγός των Plaza ήταν ο Άγγλος Vic Coppersmith – Heaven, γνωστός από τη συνεργασία του με το συγκρότημα των Jam, ενώ σε κάποια τραγούδια συμμετείχε συνθετικά ο Gary Osborne, συνεργάτης του Elton John και πολλών ακόμη θρύλων της ξένης μουσικής. Κατά μία αυστηρά υποκειμενική εκτίμηση, ωστόσο, αν και περιείχε και πάλι όμορφα κομμάτια, σαν το «Stray Dogs», το άλμπουμ των Plaza σήμερα ακούγεται ολότελα ξεπερασμένο από ενορχηστρωτικής άποψης. 

Έχουμε μπει στη δεκαετία του 1980 και οι Socrates συνεχίζουν να εμφανίζονται περιστασιακά στο «Κύτταρο» στήνοντας μοναδικές βραδιές blues. Το stage μοιράζονται μαζί τους, τζαμάροντας και τραγουδώντας, ο Δημήτρης Πουλικάκος, ο Δημήτρης Πολύτιμος, ο Παύλος Σιδηρόπουλος και πολλοί άλλοι μουσικοί της «οικογένειάς» τους. Ένα βράδυ, χειμώνας του 1984, περνάει από το «Κύτταρο» και τους βλέπει η Μαρία Φαραντούρη, η οποία ετοίμαζε τότε τη μεγάλη συναυλία της στο θέατρο «Olympia» στο Παρίσι. Εντυπωσιάζεται από την ηλεκτρική κιθάρα του Γιάννη Σπάθα και αναζητώντας έναν πιο μοντέρνο ήχο στο ρεπερτόριο του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Χατζιδάκι, προτείνει στους Socrates να γίνουν η μπάντα της! Το 1985 κυκλοφορεί, λοιπόν, το άλμπουμ «Η Μαρία Φαραντούρη στο Olympia» με τον Γιάννη Σπάθα στην ηλεκτρική κιθάρα και το μπουζούκι, τον Αντώνη Τουρκογιώργη στο μπάσο και τον Νίκο Αντύπα στα ντραμς, να δίνουν νέα πνοή, κάπως εξηλεκτρισμένη θα λέγαμε, σε τραγούδια σαν τον «Εφιάλτη της Περσεφόνης» και το «Για την Ελένη». 

Από τη Φαραντούρη, το τότε τρίο των Socrates ζήτησε για συνεργασία και ο Μάνος Χατζιδάκις όταν ηχογραφούσε το άλμπουμ του, «Σκοτεινή Μητέρα» το 1986. Δώδεκα τραγούδια σε στίχους Νίκου Γκάτσου με τη φωνή της Φαραντούρη, στα οποία κλασική κιθάρα έπαιζε η Στέλλα Κυπραίου, ηλεκτρική κιθάρα ο Γιάννης Σπάθας, μπάσο ο Αντώνης Τουρκογιώργης, πιάνο και τσέμπαλο ο Τάσος Καρακατσάνης και ντραμς ο Νίκος Αντύπας. Ίσως είναι αδόκιμο να ονομάζουμε «Socrates» το τρίο των Σπάθα, Τουρκογιώργη, Αντύπα εκείνης της περιόδου, εφόσον αυτό που έκαναν δεν είχε καμία σχέση με το αμιγώς rock παρελθόν τους. Πάντως, επί των ημερών του Χατζιδάκι στο δισκογραφικό «Σείριο» οι τρεις Socrates έπαιξαν και σε άλλους δίσκους δικής του παραγωγής, όπως στη «Μυθολογία του Σαββάτου» του Μιχάλη Τρανουδάκη, σε ποίηση Γιώργου Χρονά, με ερμηνεύτρια τη Μαρία Δημητριάδη. 

Η ηλεκτρική κιθάρα του Γ. Σπάθα ακούγεται στο τραγούδι αυτό μέσα από τη «Μυθολογία του Σαββάτου» (1985) των Μ. Τρανουδάκη/ Γ. Χρονά σε παραγωγή Μ. Χατζιδάκι. Τίτλος, «Μαίριλιν». Τραγουδά η Μ. Δημητριάδη

Ο πρώτος που αποφάσισε να ακολουθήσει καριέρα τραγουδοποιού και συνθέτη αμέσως μετά τις συνεργασίες του με τον Χατζιδάκι, αλλά και με τους Μίκη Θεοδωράκη – Γιάννη Μαρκόπουλο, σε δίσκους και σε συναυλίες, πάντα ως κιθαρίστας, ήταν ο Γιάννης Σπάθας. Το 1989 υπογράφει τον πρώτο του δίσκο ως συνθέτης με τα «Σύντομα όνειρα» σε στίχους Ευγένιου Αρανίτση με ερμηνευτή τον Βασίλη Λέκκα στο πρώτο του δισκογραφικό ξάνοιγμα κι αυτός, έχοντας αποσχιστεί από το περιβάλλον του Μάνου Χατζιδάκι. Τα «Σύντομα όνειρα» παίζονται από τα ραδιόφωνα της εποχής και γίνονται μεγάλες επιτυχίες τα τραγούδια «Ένα κόκκινο σημάδι» και «Τι είναι αυτό που σε φοβίζει». Η επιτυχία οδηγεί σε ένα ακόμη άλμπουμ των Σπάθα, Αρανίτση, Λέκκα, τα «Κλασσικά Εικονογραφημένα» του 1991, που όπως είθισται σ’ αυτές τις περιπτώσεις δεν συναντούν την ίδια απήχηση στον κόσμο συγκριτικά με το προηγούμενο έργο. Έχει χτιστεί όμως μια μεγάλη φιλία, αυτή του συνθέτη Γιάννη Σπάθα με τον ερμηνευτή Βασίλη Λέκκα: Τα σπίτια τους είναι δίπλα – δίπλα, στην Ανθούσα, όπου σε καθημερινή βάση προβάρουν καινούργια κομμάτια οι δυο τους για κιθάρα – φωνή. Σε κάποια απ’ αυτά μπαίνουν στίχοι της Λίνας Νικολακοπούλου και οδηγούν στην έκδοση ενός ακόμη κοινού δίσκου τους, του «Σπινθήρα» το 2008 από την Legend του Κώστα Γιαννίκου. Σημειωτέον, ο Σπάθας ήταν και ο ενορχηστρωτής του δίσκου «Ασίκικο Πουλάκη» το 1996, της ολοκληρωμένης δισκογραφικής συνεργασίας του Μίκη Θεοδωράκη με τον Βασίλη Λέκκα σε ποίηση Μιχάλη Γκανά. 

Το 1999 ο Σπάθας κυκλοφόρησε έναν ακόμη προσωπικό δίσκο, τα ορχηστρικά «Μυστικά του δρόμου», με το ένα και μοναδικό τραγούδι σε στίχους Ευγένιου Αρανίτση να ερμηνεύει η Χάρις Αλεξίου. Την ίδια χρονιά μάλιστα, για να μην ξεχνιόμαστε κιόλας, επανενώνεται για μια σειρά συναυλιών με τους Τουρκογιώργη, Τρανταλίδη κι έτσι ως Socrates drank the Conium κυκλοφορούν το «Live in Concert ’99», στο οποίο θυμούνται τις μεγαλύτερες επιτυχίες απ’ όλες τις φάσεις του συγκροτήματος! Τελευταία δισκογραφική εξόρμηση του Σπάθα ήταν η συνθετική συμμετοχή του στο άλμπουμ «Οπωσδήποτε Παράθυρο» της Λίνας Νικολακοπούλου, το 2002, όπου τραγούδια δικά του και του Νίκου Αντύπα, σε στίχους της Λίνας, απέδωσαν οι Ελένη Βιτάλη, Τάνια Τσανακλίδου, Πάνος & Χάρης Κατσιμίχας κ.α. Αξίζει, νομίζω, να αναφέρουμε και το τραγούδι «Αρετούσα», που ο Σπάθας έγραψε σε στίχους του Αλκίνοου Ιωαννίδη, για τον προσωπικό δίσκο του Μανώλη Λιδάκη «Ο ήλιος του Γενάρη» το 1998. 

Η αλήθεια είναι πως η υγεία του Γιάννη Σπάθα είχε αρχίσει να κλονίζεται εδώ και μία δεκαετία περίπου, πριν συμπληρώσει τα 60 του. Δεν πάνε πολλά χρόνια που είχε υποβληθεί σε επέμβαση «μπαλονάκι» για την καρδιά του, προλαβαίνοντας το έμφραγμα. Η υγεία του επιδεινώθηκε ραγδαία την τελευταία διετία, καθώς ήρθε και ο καρκίνος στους πνεύμονες που τον βασάνισε και έκανε την κατάσταση μη αναστρέψιμη. Ο θάνατος του ανακοινώθηκε το πρωί του Σαββάτου, 6 Ιουλίου του 2019, σηματοδοτώντας ένα τέλος εποχής από πολλές απόψεις: Της πιο γόνιμης περιόδου του ελληνικού rock με την αναχώρηση του σημαντικότερου ηλεκτρικού κιθαρίστα, που αξιώθηκε αυτή η χώρα. Του έντεχνου τραγουδιού από τη δεκαετία του 1990 και μετά, με την αναχώρηση επίσης ενός άξιου εκπροσώπου του, τραγουδοποιού και συνθέτη.

Καλό ταξίδι, Γιάννη Σπάθα. Μακάρι η ψυχή σου να ταξιδεύει ήδη σαν θαλασσοπούλι πάνω από τους Παξούς που τόσο πολύ αγάπησες στον κόσμο των ανθρώπων. 

* Ένα κείμενο του συνθέτη Μιχάλη Τρανουδάκη με αφορμή το θάνατο του Γιάννη Σπάθα:

Όταν το 1985 ο Χατζιδάκις με έστειλε στο στούντιο του Σμυρναίου να ηχογραφήσω τα play back της “Μυθολογίας του Σαββάτου”, τον ρώτησα πόσους μουσικούς μπορώ να έχω. “Όσους θέλεις αλλά μη φέρεις καμιά συμφωνική ορχήστρα, δεν θα μπορώ να την πληρώσω”, μου απάντησε. Έτσι, σκέφτηκα ότι η καλύτερη λύση θα ήταν ένα ολιγομελές σχήμα που να έχει μια ενότητα και μια δυναμική που χρειαζόμουν, και τέτοιο δεν υπήρχε καλύτερο από τους Sokrates, δηλαδή το τρίο Σπάθας Αντύπας Τουρκογιώργης, που είχαν αρχίσει τότε να προσεγγίζουν το έντεχνο τραγούδι και μαζί τους τον Μπενετάτο στα πλήκτρα.

Έτσι λοιπόν γνώρισα αυτούς τους σπουδαίους μουσικούς, με primum inter pares τον Γιάννη Σπάθα. Ήταν ένας πολύ γλυκός άνθρωπος, πάντα χαμογελαστός, ευγενικός, καλοδιάθετος, ελαφρά απόμακρος, πράγμα που του έδινε μια ιδιαίτερη γοητεία, ένας τζέντλμαν, ένας εξαιρετικός συνεργάτης και, πάνω απ’ όλα, ένας μουσικός τεράστιου διαμετρήματος, με άψογη τεχνική, αφάνταστη ευρηματικότητα και ευαισθησία, και ήχο που θα ζήλευε κάθε μουσικός της τζαζ, της ροκ, της κλασικής. Η αξία του Σπάθα, ευτυχώς, έχει αποτυπωθεί όχι μόνο στη “Μυθολογία”, αλλά σ’ όλες τις ηχογραφήσεις του, είτε έπαιζε τραγούδια άλλων είτε τα πολύ όμορφα και μαστορικά δικά του.

Την επόμενη χρονιά, ο Γιάννης μαζί με τους άλλους δυο, πρωταγωνίστησαν, μεταξύ άλλων, και στην ηχογράφηση των δύο διπλών άλμπουμ με τις νέες εκτελέσεις τραγουδιών του Θεοδωράκη, κι εκεί, στο στούντιο Θήτα, ηχογραφήσαμε και την πρώτη εκτέλεση του Son de Negros en Cuba (Santiago) που τραγουδάει ο Μουστακί και είχα τη χαρά να παίζω μαζί τους ακορντεόν. Την ίδια χρονιά, κάναμε μια περιοδεία με τον Μίκη στη Σικελία. Έτσι είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και τον Σπάθα επί σκηνής, όπου όλα του τα μουσικά χαρίσματα ξεδιπλώνονταν μαζί με τη φωτεινή προσωπικότητά του, μ’ εκείνο το αδιόρατο χαμόγελο που είχε όταν έπαιζε, με τη σπάνια μουσικότητα που έκλεινε κάθε του νότα.

Ο Γιάννης Σπάθας άφησε μια έντονη σφραγίδα στην Ελληνική Μουσική αλλά και στην καρδιά όσων είχαν την τύχη να τον γνωρίσουν και να συνεργαστούν μαζί του. Θα είναι πάντα κοντά μας όταν ακούμε την κιθάρα του, τα τραγούδια του, τη Μουσική του.