Σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας: Μια σύγχρονη μορφή κοινωνικής γυναικοκτονίας

Η περίπτωση του Στάθη Παναγιωτόπουλου των «Ράδιο Αρβύλα» φέρνει στο προσκήνιο ένα τραγικό σύγχρονο σύμπτωμα της πατριαρχίας που αποκαλείται «σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας» (image-based sexual abuse), ενώ συνηθέστερα είναι γνωστό με τον παραπλανητικό όρο «εκδικητικό πορνό» (revenge porn). O όρος περιγράφει τη δημοσίευση βίντεο ή εικόνων που αναρτά ένας άνδρας σε μία ιστοσελίδα πορνογραφικού περιεχομένου και που περιλαμβάνουν ερωτική σύντροφό του, χωρίς αυτή να έχει δώσει τη συναίνεσή της. H σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας συνοψίζει μία πληθώρα χαρακτηριστικών της σύγχρονης μορφής πατριαρχίας: Αποτελεί την κατ’ εξοχήν αντικειμενοποίηση της γυναίκας ως ψηφιακής εικόνας, η οποία εκτίθεται ως «τρόπαιο» του θύτη σε μία διαδικτυακή κοινότητα ανδρών. Επίσης, τονίζεται η διαφορά σε ένα πατριαρχικό πλαίσιο ότι η ίδια έκθεση για την μεν γυναίκα συνιστά διαπόμπευση και κοινωνικό θάνατο, ενώ για τον άνδρα «κατάκτηση». Επίσης, στην περίπτωση που γίνεται για εκδίκηση στο πλαίσιο του λεγόμενου «εκδικητικού πορνό» («revenge porn»), τότε έχουμε την τυπική επιθυμία ενός άνδρα μέσα στο πλαίσιο της πατριαρχίας να δηλώσει την κτήση του επί της γυναίκας, την οποία επιδεικνύει έναντι μελλοντικών συντρόφων, ενώ ταυτοχρόνως κακοποιεί εξουσιαστικά την πρώην σύντροφό του, την οποία εξαντικειμενικεύει σαν να πρόκειται για μια μίνι γυναικοκτονία. 

Ενώ στις δεκάδες γυναικοκτονίες των τελευταίων ετών στη χώρα μας το σύνηθες κίνητρο ήταν ότι ο άνδρας δεν ήθελε να επιτρέψει στη σύντροφό του να τον εγκαταλείψει και για αυτό τη σκότωνε, η σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας αποτελεί μία απαθανάτιση της «κτήσης» της γυναίκας που οδηγεί σε έναν κοινωνικό θάνατο και ενίοτε και σε βιολογικό, όταν η γυναίκα αυτοκτονεί. Γιατί δεν μπορούμε να ξεχάσουμε ότι αυτή η απεχθής εκδήλωση της πατριαρχίας μετρά ήδη νεκρά θύματα στην Ελλάδα. Δεν δικαιούμαστε να λησμονήσουμε τη Λίνα Κοεμτζή, η οποία τον Νοέμβριο του 2016 σε ηλικία 22 ετών αυτοκτόνησε πέφτοντας από τον 9ο όροφο του κτηρίου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη, επειδή είχε διαπομπευθεί λόγω δημοσίευσης φωτογραφιών της στο διαδίκτυο χωρίς τη συναίνεσή της.

Βεβαίως, αυτή η σύγχρονη μορφή πατριαρχίας δεν μπορεί να κατανοηθεί ανεξάρτητα από τις ψηφιακές κουλτούρες όπου δημιουργούνται ιδιαίτερες εικονιστικές κοινότητες με παρόμοια «χόμπι» και ασχολίες, εν προκειμένω ένα χόμπι εγκληματικό που πρέπει να τιμωρείται αυστηρά.

Χαρακτηρίσαμε τον συνήθη όρο «εκδικητικό πορνό» (revenge porn) ως παραπλανητικό,  καθώς αφενός δεν πρόκειται απλώς για πορνογραφία, η οποία αν μη τι άλλο περιλαμβάνει συναίνεση, αλλά για εγκληματική κακοποίηση χωρίς τη συναίνεση του θύματος, και αφετέρου η εκδίκηση είναι σπάνια το κίνητρο, όπως δεν ήταν και στην περίπτωση του Στάθη Παναγιωτόπουλου που απασχολεί αυτές τις μέρες τα μίντια. Η σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας για τους θύτες αποτελεί συχνά ένα (εγκληματικό) «χόμπι» μεταξύ ανδρών, οι οποίοι αντιμετωπίζουν τις ερωτικές τους συντρόφους ως τρόπαια και ως ανταλλάξιμα προϊόντα. Το χαρακτηριστικό της πατριαρχικής κουλτούρας είναι ότι με τη δημοσίευση ευαίσθητου υλικού αποδίδεται αποκλειστικά ντροπή στις γυναίκες-θύματα και αποκλειστικά «περηφάνια» στους άνδρες θύτες, οι οποίοι στη διαδικτυακή αντροπαρέα κάνουν επίδειξη των ερωτικών τους «ανδραγαθημάτων». Η ζωή μιας γυναίκας, προσωπική, συναισθηματική και επαγγελματική, μπορεί να καταστραφεί, ενώ ο άνδρας αντίστοιχα περηφανεύεται στους φίλους του, τουλάχιστον μέχρι η νέα ηθική αφύπνιση που επιτελείται στις κοινωνίες μας να αλλάξει τα δεδομένα. Και φαίνεται ότι αυτή η έμφυλη διαφορά προκαλεί τους άνδρες μετόχους της πατριαρχικής κουλτούρας να την τονίζουν, ώστε να έχουν συναίσθηση της εξουσιαστικής ανωτερότητας που τους προσδίδει η κουλτούρα της πατριαρχίας. 

Απέναντι σε αυτήν πατριαρχική κοινοτοπία του κακού ο αγώνας μας οφείλει να είναι νομοθετικός και πολιτισμικός. Η ανάγκη να νομοθετηθεί με τρόπο εξειδικευμένο η σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας, αν και άργησε να γίνει συνειδητή, αναδύεται στις περισσότερες προηγμένες χώρες.

Στην Ελλάδα δυστυχώς ακόμη και ο όρος «γυναικοκτονία» αποκλείεται από τον Ποινικό Κώδικα με την παράλογη και παρωχημένη επιμονή του Υπουργού Δικαιοσύνης κ. Τσιάρα. Όμως η Ελλάδα οφείλει να είναι πρωτοπόρος αντί για ουραγός. Ως προς τον πολιτισμικό αγώνα, μια κουλτούρα ακύρωσης (cancel culture) ίσως αποτελεί μία αναπόφευκτη λύση, καθώς πολλοί υποκριτές που παριστάνουν τους έντιμους ή ακόμη και προοδευτικούς πολίτες (ή ακόμη και ηθικούς τιμητές, όπως ο Στάθης Παναγιωτόπουλος των «Ράδιο Αρβύλα») θα το σκεφτούν διπλά, αν το τίμημα της επίδειξης «κτήσης» τους είναι η καταστροφή της σταδιοδρομίας τους. Βαθύτερο αίτημα παραμένει βεβαίως η ευαισθητοποίηση των συνειδήσεων για ένα τραγικότατο σύμπτωμα των κοινωνιών μας. Οφείλουμε να αγωνιστούμε με κάθε τρόπο για να μη θρηνήσουμε άλλες αδελφές μας θύματα του κοινωνικού ή και του βιολογικού θανάτου στο βωμό μιας παρωχημένης πλην συνεχώς επανερχόμενης ακόμη και με τεχνολογικά μέσα πατριαρχικής κουλτούρας. 

* Η Μαρία Απατζίδη είναι βουλεύτρια Α΄ Ανατολικής Αττικής με το ΜέΡΑ25

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr