Σε ηλικία 80 ετών πέθανε ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Γιώργος Μιχαηλίδης

Θυμάμαι τον Γιώργο Μιχαηλίδη σε ένα πέρασμα του από τη σχολή κινηματογράφου της Ευγενίας Χατζίκου. Πρωτοετής ήμουν τότε και η σχολή στεγαζόταν στο νεοκλασικό κτίριο της λεωφόρου Αλεξάνδρας, που επί χούντας λειτουργούσε ως κρατητήριο της ΕΣΑ, ενώ σήμερα φιλοξενεί τον Σύνδεσμο της ”Θύρας 13”. Η Ευγενία ρωτούσε με ένα πλατύ χαμόγελο τον Μιχαηλίδη τι γίνεται στην ”υπόγα” του. Αν δηλαδή κάποιος αδαής παρακολουθούσε το διάλογο τους, θα νόμισε πως επρόκειτο για κάποιον ταβερνιάρη. Καμία σχέση δηλαδή με έναν άνθρωπο που έκανε τομή στο νεοελληνικό θέατρο και που αυτή η ”υπόγα” του, το ”Ανοιχτό Θέατρο” της οδού Κάλβου, δίδασκε σε κοινό και σε ηθοποιούς την ιερουργία της θεατρικής πράξης. Εκείνη τη μέρα ο Μιχαηλίδης μου είχε χαρίσει την πιο πρόσφατη ίσαμε τότε ποιητική συλλογή του Γιώργη Παυλόπουλου, τα ”Αντικλείδια”. Λυπάμαι που έχασα αυτό το βιβλίο σε κάποιες από τις μετακομίσεις μέσα στα χρόνια. Ήταν φίλος του Παυλόπουλου ο Μιχαηλίδης, όπως και πολλών ακόμη διανοουμένων, συγγραφέων, ποιητών και μουσικοσυνθετών μας. Από τη σχολή είχε περάσει, όπως θυμάμαι καλά, γιατί είχε δώσει ένα ραντεβού με τον σκηνοθέτη Δήμο Θέο. Είχε φτιαχτεί πρόσφατα, βλέπεις, η ομάδα ”Η Διαθήκη του Ορφέα”, στην οποία μετείχαν κατά καιρούς και πολλοί άλλοι, σαν τον αείμνηστο Βασίλη Ραφαηλίδη. Κονιάκ στο παρακείμενο καφενείο πίναμε και συζητάγαμε, μη φανταστεί κανείς τίποτα τρομερά πράγματα. Την ιστορία του Μιχαηλίδη και την υψηλή θέση που κατείχε στον ελληνικό πολιτισμό από τα μέσα ήδη της δεκαετίας του 1960, την έμαθα εκ των υστέρων, την ανακάλυψα αρκετά αργότερα, θα έλεγα. Σήμερα μπορώ να λέω ότι οι καλές γνωριμίες, αυτές που θα έχει κανείς να θυμάται, είναι πιο σωστό να γίνονται στην ωριμότητα και όχι στη νεανική ηλικία όπου όλα χάνονται μέσα σε μια κεκτημένη ταχύτητα. 

Το βιογραφικό του Γιώργου Μιχαηλίδη βρίσκεται παντού με ένα γκουγκλάρισμα. Προτιμώ να σταχυολογήσω εδώ τα σημαντικότερα κομμάτια ενός πολυκύμαντου καλλιτεχνικού βίου σε θέατρο, λογοτεχνία, ακόμη και τηλεόραση:

– 1938: Γέννηση στη Νέα Ιωνία

– 1965: Ίδρυση του Θεάτρου Νέας Ιωνίας στην ομώνυμη, κατ’ εξοχήν προσφυγική, περιοχή της Αθήνας. Η λειτουργία του θεάτρου αναστέλλεται δύο χρόνια αργότερα με την επιβολή της δικτατορίας. Στο Θέατρο Νέας Ιωνίας ο Μιχαηλίδης πρόλαβε ωστόσο να ανεβάσει έργα ξένων και κυρίως Ελλήνων σύγχρονων συγγραφέων (Καμπανέλλης, Μάτεσις, Γκούφας κ.α.)

– 1972: Δημιουργία του πρώτου Ανοιχτού Θεάτρου και έκδοσης της μηνιαίας επιθεώρησης πολιτικού θεάτρου με τον ίδιο τίτλο: ”Ανοιχτό Θέατρο”. Μεσούσης της χούντας, στην περιοχή της Κυψέλης ένα πιο υποψιασμένο κοινό έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει έργα σαν τον ”Κυριακάτικο περίπατο” του Ζορζ Μισέλ, τις ”Πανουργίες του Μπερτόλδου” του Γιώργου Σκούρτη, καθώς και έργα του ίδιου του Μιχαηλίδη. Το 1975, στη Μεταπολίτευση, το πρώτο Ανοιχτό Θέατρο διακόπτει, οριστικά όπως φάνηκε, τη λειτουργία του. Για τα επόμενα χρόνια, ο Μιχαηλίδης γράφει τη δική του ιστορία στο θέατρο, σκηνοθετώντας για το Εθνικό Ευριπίδη, Σοφοκλή, Τσέχοφ και Ιονέσκο, αλλά και Γκόρκι, Μολιέρο και Λόπε Ντε Βέγκα για το ΚΘΒΕ. Στην παράσταση, μάλιστα, για το ”Φουέντε Οβεχούνα” τη μουσική και τα τραγούδια έγραψε ο Θάνος Μικρούτσικος, ενώ προέκυψε και ο σχετικός δίσκος του 1977 με τραγουδίστρια τη Μαρία Δημητριάδη. Λεπτομέρεια: Τους στίχους στα τραγούδια έγραψε ο Γιώργος Μιχαηλίδης, μεταφράζοντας τον συγγραφέα Λόπε Ντε Βέγκα, ενώ σε κάποια συμμετείχε και ως ερμηνευτής. 

– 1979: Μεταφορά στην τηλεόραση του διηγήματος του Αλέξανδρου – Ρίζου Ραγκαβή, ”Ο Συμβολαιογράφος” με τον Βασίλη Διαμαντόπουλο, τον Γιάννη Φέρτη, την πρωτοεμφανιζόμενη Μιμή Ντενίση κ.α. Η σκηνοθεσία του Γιώργου Μιχαηλίδη χαρακτηρίζεται υποδειγματική και η σειρά θεωρείται ότι έκανε γνωστό στο πανελλήνιο το συγκεκριμένο έργο του Ραγκαβή. 

– 1980: Έκδοση του πρώτου μυθιστορήματος του Μιχαηλίδη με τίτλο ”Πέτρος Δαρζέντας” από τον Κέδρο. Ακολουθεί την ίδια χρονιά ακόμη ένα βιβλίο.

– 1982: Ακόμη ένα σήριαλ σε σκηνοθεσία Μιχαηλίδη αφήνει εποχή στην ελληνική τηλεόραση, ταυτισμένο κάπως σήμερα με την ”Αλλαγή” του ΠΑΣΟΚ. Πρόκειται για τα περίφημα ”Λαυρεωτικά” με ένα λαμπρό καστ: Βασίλης Διαμαντόπουλος, Χρήστος Καλαβρούζος, Βύρων Πάλλης, Κώστας Αρζόγλου, Γιώργος Κυρίτσης, Σταύρος Ξενίδης, Αφροδίτη Γρηγοριάδου. Τα ”Λαυρεωτικά” προκάλεσαν αντιδράσεις εκ μέρους της τότε μητσοτακικής αντιπολίτευσης για τον τρόπο που ο Μιχαηλίδης χειρίστηκε το θέμα της απεργίας των μεταλλωρύχων του Λαυρίου. Σημειωτέον, το 1980, αμέσως μετά τον ”Συμβολαιογράφο” και πριν από τα ”Λαυρεωτικά”, ο Μιχαηλίδης είχε σκηνοθετήσει και το σήριαλ ”Οι Άθλιοι των Αθηνών” που δεν είχε σημειώσει την ίδια επιτυχία για τεχνικούς μάλλον λόγους. 

– 1983: Το σήριαλ ”Κάθοδος” σε σκηνοθεσία Γιώργου Μιχαηλίδη θεωρείται ότι προωθεί τον εκμαυλισμό της νεολαίας και λογοκρίνεται από την Εκκλησία της Ελλάδος. Αιτία: Η πρωτοεμφανιζόμενη Πέγκυ Σταθακοπούλου δεν έβρισκε φλέβα για να σουτάρει, υποτίθεται, την ηρωίνη της. Η σειρά από το δεύτερο κιόλας επεισόδιο μεταφέρθηκε στη μεταμεσονύκτια ζώνη προγράμματος. 

– 1984: Δημιουργία του δεύτερου Ανοιχτού Θεάτρου με ένα διευρυμένο ρεπερτόριο: Σαίξπηρ, Στρίντμπεργκ, Τσέχοφ, Μπρεχτ, αλλά και Αριστοφάνης, Αισχύλος, Μάτεσις, Καμπανέλλης, Σολδάτος κ.α. Ιδιαίτερη μνεία ας γίνει στη ”Μπλε μελαγχολία” που ανέβασε ο Μιχαηλίδης πολλά χρόνια αργότερα, το 2007, μια σειρά από μονόπρακτα του Μάνου Ελευθερίου, της Μάρως Δούκα και του Μένη Κουμανταρέα.

– 1987: Έκδοση του μυθιστορήματος ”Φιλμ Νουάρ” από τον Κάκτο. Παραγωγικός συγγραφέας ως το τέλος, ο Μιχαηλίδης μέχρι το 2013 έγραψε και εξέδωσε πολλά ακόμη μυθιστορήματα, ιστορικές νουβέλες και μελέτες. 

– Πολιτιστική Ολυμπιάδα 2001-2004: Σκηνοθεσία στην όπερα ”Λυσιστράτη” του Μίκη Θεοδωράκη στο Μέγαρο Μουσικής και στη ”Μια κωμωδία” του Ιάκωβου Καμπανέλλη στο Ηρώδειο.

– 2005: Σκηνοθεσία στο έργο του Σαίξπηρ ”Τέλος καλό, όλα καλά” για το ΚΘΒΕ

– 2006: Σκηνοθεσία στο έργο ”Ιφιγένεια η εν Ταύροις” του Ευριπίδη για το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.

Στο περιθώριο όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων, ο Γιώργος Μιχαηλίδης δίδασκε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Καλλιτέχνης, άνθρωπος και δάσκαλος ιδιαίτερα αγαπητός, δίδαξε την τέχνη της υποκριτικής σε σημαντικούς νεότερους ηθοποιούς, σαν την Καριοφυλλιά Καραμπέτη και τον Μηνά Χατζησάββα. 

Τον τελευταίο καιρό αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα με την υγεία του. Ο Γιώργος Μιχαηλίδης πέθανε σήμερα το μεσημέρι στο νοσοκομείο, όπου νοσηλευόταν, με την επίσημη αιτία θανάτου να είναι η λοίμωξη του αναπνευστικού του. 

Τον αποχαιρετώ με ένα ποίημα του Γιώργη Παυλόπουλου που τόσο εκτιμούσε. ”Κατάβαση” ο τίτλος του:

Μονάχα ένα σκυλί κι εγώ κοιτάζαμε.

Το ποτάμι να φεύγει όπως ο πεθαμένος

γύρω γονατισμένα τα βουνά

εκείνο το κουρέλι

μαύρο ανεμίζοντας στα σύρματα

και κοντά στα βούρλα μια λιωμένη αρβύλα.

Κι ανάμεσα σε τούτες τις εικόνες

πάλι τα πολυβόλα στην καταχνιά

πάλι ο θάνατος η ακρίδα

πηδώντας από κορμί σε κορμί

πάλι να χάνω τον τόπο

να μην ξέρω πού βρίσκομαι

εδώ ή εκεί

στο άλλο ποτάμι σε τούτα τα βουνά

σε τούτο το χαντάκι σε κείνα τα πλατάνια

εδώ ή εκεί

ακούγοντας κάποιον να μου φωνάζει

απʼ την αντικρινή όχθη

χωρίς να ξεχωρίζω

μήτε τη φωνή μήτε τον άνθρωπο.

Ποια φωνή και ποιος άνθρωπος;

Αυτός που τον σκοτώνουν;

αυτός που μας σκοτώνει;

Μονάχα ένα σκυλί κι εγώ κοιτάζαμε.

Κατεβαίνοντας τώρα

εκεί που δεν ήταν τίποτε

να κοιτάξουμε.