Προσωπική ευθύνη και νέο κοινωνικό συμβόλαιο

Η πανδημία του κορονοϊού ήταν μόνον η αφορμή για να έρθει το θέμα της προσωπικής ευθύνης του καθενός απέναντι στο κοινωνικό σύνολο στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Δίνοντας ένα σοβαρό πλήγμα στις ατομικιστικές κοσμοθεωρίες που φαινομενικά θριάμβευαν μετά τα 1989. Ποιος τολμάει σήμερα να επικαλεστεί τον Χομπς και το περιβόητο homo homini lupus; Αν δεχθούμε ότι αυτή τελικά  είναι η ανθρώπινη φύση, όπως  αλάλαζαν πανηγυρίζοντας οι θιασώτες του πιο αυθεντικού νεοφιλελευθερισμού, θα έπρεπε να δικαιολογήσουμε την πιθανή αδιαφορία όσων είναι νέοι και υγιείς να προφυλάξουν τους ηλικιωμένους από την διασπορά του ιού. Η τακτική της «ανοσίας αγέλης» όπως αρχικά δοκίμασε να εφαρμόσει ο Τζόνσον λειτουργούσε με αυτή την λογική. Να περάσει η πλειοψηφία των Βρετανών τον κορωνοϊό γρήγορα ως «μια απλή γριπούλα», να θάψουν τα θύματα και να περιορίσουν την ζημιά στην οικονομία της χώρας. Η συντριπτική αποδοκιμασία της τακτικής αυτής όταν συνειδητοποιήθηκε πόσα θα ήταν τα θύματα ήταν και μια στρατηγική ιδεολογική ήττα του ακραίου ατομικισμού.

Ίσως οι Αγιατολάχ του ατομικισμού και του νεοφιλελευθερισμού να θεωρούν την σημερινή συγκυρία ως μια εξαίρεση. Να ελπίζουν δηλαδή ότι με τον περιορισμό της πανδημίας και με την ανακάλυψη κάποια στιγμή του εμβολίου θα απαλλαγούν και από την ενοχλητική για την ιδεολογία τους ανάγκη της επίδειξης κοινωνικής υπευθυνότητας από κάθε πολίτη.

Αλλά δεν είναι η σημερινή πανδημία η μοναδική κρίση που μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνον με την συμμετοχή του καθενός στην προσπάθεια. Το ίδιο ακριβώς ισχύει για την στρατηγική κρίση που θα χαρακτηρίσει ολόκληρο τον 21ο αιώνα, την κλιματική αλλαγή.

Γιατί η υλοποίηση πραγματικά αποτελεσματικών πολιτικών προστασίας του περιβάλλοντος και βιώσιμης ανάπτυξης προϋποθέτει την συναίνεση και την ενεργό συμμετοχή των πολιτών.  Οι οποίοι, ιδιαίτερα στη Δύση,  θα δουν το μοντέλο ζωής τους να αλλάζει και αναγκαστικά να «ξεβολεύονται» σε μια σειρά πράγματα. Δεν θα είναι όλα όσα χρειάζεται ναι γίνουν το ίδιο απλά με την κατάργηση της πλαστικής σακούλας.  Ενώ πλευρές της κλιματικής αλλαγής μπορεί να επηρεάσουν την επάρκεια τροφίμων και νερού σε περιοχές του πλανήτη και να ξεκινήσουν απρόβλεπτα ντόμινο, που η διαχείριση τους θα απαιτήσει και πάλι σωστές συμπεριφορές  σε προσωπικό επίπεδο. Αν δεν είχαμε την πανδημία, θα συζητούσαμε σήμερα με ανησυχία για τον πολλαπλασιασμό των ακρίδων στην Αραβική Χερσόνησο και την προέλαση τους στην Ανατολική Αφρική.

Παρόμοιο ζήτημα είναι και η στάση των δυτικών κοινωνιών απέναντι στο μεταναστευτικό πρόβλημα. Αν επιχειρήσουν να το αντιμετωπίσουν με τα τείχη, θα έχουν τη μοίρα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Μια διαφορετική προσέγγιση θα στηριχτεί σε μεταφορές επενδύσεων  προς τα κράτη προέλευσης των πεινασμένων, που δεν μπορούν να υλοποιηθούν χωρίς πολιτική συναίνεση στη Δύση.

Αυτή η αποδοχή και ακόμη περισσότερο η ενεργητική συμμετοχή των πολιτών σε γενικευμένες αλλαγές στο μοντέλο ζωής και κατανάλωσης, ουσιαστικά η αποδοχή θυσιών σε προσωπικό επίπεδο για χάρη του «κοινού καλού», δεν είναι μακροπρόθεσμα εφικτή χωρίς ουσιαστικές αντιπαροχές από το κυρίαρχο σύστημα πολιτικής και οικονομική εξουσίας.  

Ένα παράδειγμα του πόσο αναποτελεσματική είναι η επίκληση του «κοινού καλού» από την εξουσία όταν οι πολίτες και ειδικά οι «πληβείοι» βιώνουν την αδιαφορία της για τις δικές τους ζωές είχαμε στο ξεκίνημα των κινητοποιήσεων των «κίτρινων γιλέκων». Ο φόρος στη βενζίνη που επιχείρησε να επιβάλλει ο Μακρόν είχε σαν σκεπτικό την χρηματοδότηση περιβαλλοντικών πολιτικών, δηλαδή το «κοινό καλό». Αλλά η πεποίθηση των φτωχότερων πολιτών ότι καλούνται να πληρώσουν αυτοί μόνον το κόστος της ενεργειακής μετάβασης εξαφάνισε κάθε πιθανότητα συναίνεσης.

Η εξασφάλιση της συναίνεσης και της ανάληψης της ευθύνης του καθενός για τις αναγκαίες αλλαγές στο κυρίαρχο οικονομικό και αναπτυξιακό μοντέλο είναι εφικτή μόνον ως πλευρά ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου. Στο πλαίσιο του οποίου το κόστος των αλλαγών θα μοιράζεται δικαιότερα και άρα θα ενισχύεται η αναδιανομή του εισοδήματος και το κοινωνικό κράτος. Αλλιώς, αν η απόσταση του πλουσιότερου 1% από την υπόλοιπη κοινωνία συνεχώς αυξάνεται, οι εκκλήσεις για προσωπική υπευθυνότητα της κοινωνικής πλειοψηφίας θα πέφτουν όλο και περισσότερο στο κενό.

Η αντιμετώπιση των δυο μεγάλων προκλήσεων του 21ου αιώνα, της κλιματικής αλλαγής και του μεταναστευτικού, θα χρειαστούν συναίνεση, συμμετοχή, ακόμη και θυσίες της κοινωνικής πλειοψηφίας στη Δύση. Δεν νοείται αυτές τις θυσίες να τις κάνουν μόνον οι «πληβείοι», κάτι τέτοιο θα σήμαινε το τέλος κάθε νομιμοποίησης της πολιτικής εξουσίας.

Εκτός αν μιλάμε για μια πλήρη αυταρχοποίηση των κοινωνιών μας όπου η σημασία της συναίνεσης θα είναι πολύ μικρότερη από αυτήν της υπακοής. Προφανώς θα είναι κι αυτό ένα από τα διακυβεύματα των μελλοντικών πολιτικών αγώνων.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr