Πόσο αλλαγή ήταν τελικά η Αλλαγή;

Γι’ αυτό οι περισσότερες μεταρρυθμίσεις απέσπασαν την κριτική συγκατάθεση της Αριστεράς. Το ΠΑΣΟΚ του ’80, με πολιτικό πρόγραμμα την αναδιανομή του εισοδήματος και τη θεσμική διεύρυνση της δημοκρατίας, προχώρησε σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις αλλάζοντας τη μορφή της νεοελληνικής κοινωνίας. Από το κυβερνητικό έργο του επιλέξαμε πέντε τομές με τις οποίες η πολλά υποσχόμενη Αλλαγή κατάφερε να αφήσει ανεξίτηλη τη σφραγίδα της. 

1. Με σημαντικά μέτρα υπέρ της ισότητας και των ελευθεριών το ΠΑΣΟΚ αποκατέστησε μεγάλα τμήματα της κοινωνίας που είχαν υποστεί διώξεις και ταπεινώσεις από το κράτος των νικητών του Εμφυλίου και θεωρούνταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Κατάργησε μεταξικούς και μετεμφυλιακούς νόμους (όπως ο νόμος περί τεντιμποϊσμού και ο νόμος περί κατασκοπείας). Υπέγραψε διεθνείς συμβάσεις απαγόρευσης των βασανιστηρίων και κατάργησης της θανατικής ποινής. Ενοποίησε τα Σώματα Ασφαλείας. Ομως αναμφίβολα την πιο εμβληματική θέση κατέχουν η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης και η υπό προϋποθέσεις παραχώρηση άδειας επιστροφής στην Ελλάδα στους πολιτικούς πρόσφυγες του Δημοκρατικού Στρατού.

2. Οι πρώτες κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ έλαβαν μέτρα για την ενίσχυση των ασθενέστερων ομάδων: για τους νέους με τη νομοθέτηση της ψήφου στα 18. Για τα «περήφανα γηρατειά» με την ίδρυση των ΚΑΠΗ, την αύξηση των κατώτατων συντάξεων, τη βελτίωση της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Για τις γυναίκες με την κατοχύρωση σε πρωτόγνωρο για την Ελλάδα βαθμό της ισονομίας αντρών και γυναικών. Προχώρησαν στον εκσυγχρονισμό του οικογενειακού δικαίου καθιερώνοντας τον πολιτικό γάμο, κατάργησαν τον αναχρονιστικό θεσμό της προίκας, αποποινικοποίησαν τη μοιχεία (παρά τις αντιδράσεις της Εκκλησίας και της δεξιών κύκλων) και αναγνώρισαν πλήρη δικαιώματα στα παιδιά που γεννιούνται εκτός γάμου. 

3. Σημαντική ήταν η τομή στην εκπαίδευση με τη θέσπιση συμμετοχικών διαδικασιών (αυτοδιοίκηση ΑΕΙ, μαθητικές κοινότητες). Ιδρύθηκαν τα ΤΕΙ και αυξήθηκαν οι δαπάνες για την παιδεία. Καταργήθηκαν οι εξετάσεις μεταξύ γυμνασίου και λυκείου και καθιερώθηκε το μονοτονικό σύστημα παρά τις κραυγές των γλωσσαμυντόρων. Δημιουργήθηκαν μεταλυκειακά κέντρα και σχολές ΟΑΕΔ. Αναβαθμίστηκαν η λαϊκή επιμόρφωση και η Μέση Επαγγελματική Εκπαίδευση. Ιδρύθηκαν νέα πανεπιστήμια (Αιγαίο, Ιόνιο, Θεσσαλία).

4. Αλλαξε ριζικά το τοπίο στην περίθαλψη με προεξάρχουσα τη δημιουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Τα κέντρα υγείας, ο νοσοκομειακός γιατρός, ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων, η δημιουργία βρεφονηπιακών σταθμών, η επέκταση της ασφαλιστικής κάλυψης του ΙΚΑ σε όλη την Ελλάδα, η δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη προς όλους τους αγρότες έκαναν τους Ελληνες να αισθάνονται ασφαλέστεροι.

5. Στην εργατική νομοθεσία ξεχωρίζουν η κατοχύρωση του πενθήμερου, του 40ωρου και των τεσσάρων εβδομάδων άδειας. Η προσπάθεια εκδημοκρατισμού του συνδικαλιστικού κινήματος και της λειτουργίας των συνεταιρισμών ξερίζωσε μεν τις παλιές παθογένειες αλλά δυστυχώς ανέδειξε μια νέα «νομενκλατούρα». Ορίστηκε πλαφόν 2% για τις απολύσεις, θεσπίστηκε η συμμετοχή των εργαζομένων στα ΔΣ των δημόσιων επιχειρήσεων, κηρύχτηκε παράνομο το λοκ άουτ και ενισχύθηκε το απεργιακό δικαίωμα. Στα θετικά προσμετρώνται η θέσπιση του Ανωτάτου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ) και η συνταγματική αναθεώρηση του 1985-1986, η οποία περιόρισε δραστικά τις έως τότε «βασιλικές» εξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Ο σοσιαλισμός δεν έρχεται στις 18

Σίγουρα τα μέτρα αυτά δεν οδήγησαν στην «ανατροπή των εξουσιαστικών σχέσεων» ή στην έλευση του σοσιαλισμού, αλλά άλλαξαν μια για πάντα(;) τη φυσιογνωμία της ελληνικής κοινωνίας εμπεδώνοντας τη γενική αίσθηση ελευθερίας και διευρύνοντας τη δυνατότητα απόλαυσης βασικών κοινωνικών αγαθών. Και το κυριότερο, στέλνοντας –ανεπιστρεπτί, θέλουμε να πιστεύουμε– το μετεμφυλιακό κράτος στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας.

* Περιοδικό HOT DOC #134