ΦΟ

Φοίβος Οικονομίδης

Πολεμώντας σε «ξένη» γη

Οχι μόνο Γάλλοι, Ιταλοί, Πολωνοί, Αμερικανοί, Γερμανοί, Βαλκάνιοι, μα και Δανοί, Φιλιππινέζοι, Εβραίοι, Κινέζοι, Μογγόλοι, Παλαιστίνιοι. Ντολόρες Ιμπάρουρι: «Ανθρωποι διαφορετικού χρώματος, ιδεολογίας, ανταγωνιστικών θρησκευμάτων ήρθαν και προσφέρθηκαν με ανιδιοτέλεια… και δεν μας ζήτησαν τίποτε για αντάλλαγμα»

HDH Spanish Civil War

Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος (1936-1939) υπήρξε σε σημαντικό βαθμό η πρόβα τζενεράλε του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Αλλά μπορεί να οδήγησε σε λαθεμένα συμπεράσματα. Η τελική νίκη του πραξικοπηματία Φράνκο στην Ισπανία πιθανόν να δημιούργησε την εντύπωση ότι οι δυνάμεις του φασισμού και του ναζισμού, οι οποίες είχαν βοηθήσει με οπλισμό και άντρες τους φρανκιστές, ήταν πιο ισχυρές και αποτελεσματικές από το σύνολο των αριστερών αστικοδημοκρατικών και κομμουνιστικών δυνάμεων στην Ευρώπη και στον κόσμο γενικότερα. Αλλά ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος θα αποδείκνυε το αντίθετο.

Αξίζει να επισημανθεί ότι μιλώντας για τη δεκαετία του ’30 κάνουμε αναφορά σε συγκεκριμένη ιστορική περίοδο όπου το διεθνιστικό κίνημα εκδηλώνει αξιοπρόσεκτη δραστηριότητα. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη δημιουργία των Διεθνών Ταξιαρχιών που έφτασαν στην Ισπανία, ταυτόχρονα και με άλλους εθελοντές, για να πολεμήσουν στο πλευρό της νόμιμης ισπανικής κυβέρνησης.

Η Κομμουνιστική Διεθνής αλλ’ όχι μόνο

Βασικός οργανωτής των Διεθνών Ταξιαρχιών υπήρξε η Κομιντέρν (Κομμουνιστική Διεθνής) με τη σύμφωνη γνώμη της Σοβιετικής Ενωσης, η οποία αποφάσισε να ενισχύσει ανοιχτά τις δυνάμεις που αντιστέκονταν στο πραξικόπημα του Φράνκο ο οποίος υποστηριζόταν από τους Χίτλερ και Μουσολίνι. Το ισπανικό δράμα άρχισε στις 17 Ιουλίου 1936, όταν Ισπανοί στρατιωτικοί, ύστερα από οργανωμένο πραξικόπημα, ανέλαβαν τον έλεγχο της φρουράς των ισπανικών κτήσεων στο Μαρόκο και κάλεσαν τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας να ταχθούν στο πλευρό τους εναντίον της νόμιμης ισπανικής κυβέρνησης. Το πρωί εκείνης της μέρας (17/7) ο Φράνκο, αφού οι στρατηγοί του έθεσαν υπό τον έλεγχό τους το Μαρόκο, μετέδωσε με τον ασύρματο τη διακήρυξή του σε όλες τις φρουρές στην Ισπανία. Ετσι άρχισε ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος. Ασφαλώς οι στασιαστές, όπως συχνά συμβαίνει στη διενέργεια στρατιωτικών πραξικοπημάτων, περίμεναν μια σχετικά σύντομη επικράτηση. «Οπωσδήποτε πάντως δεν είχαν προβλέψει την παρ’ ολίγο ολοκληρωτική αποτυχία του πραξικοπήματός τους, καθώς μόλις τρεις μέρες μετά την έναρξή του βρίσκονταν σε δεινή θέση». 

Οταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα επικεφαλής της δημοκρατικής κυβέρνησης ήταν ο Σαντιάγο Κασάρες Κιρόγα, ο οποίος αδυνατώντας να αντιμετωπίσει την κατάσταση παραιτήθηκε. Ο μετριοπαθής διάδοχός του Ντιέγκο Μαρτίνεθ Μπάριο προσπάθησε να έρθει σε συμβιβασμό με τους πραξικοπηματίες, αλλά ο ιθύνων νους του πραξικοπήματος, ο στρατηγός Εμίλιο Μόλα, αρνήθηκε οποιαδήποτε συνεννόηση. Αλλά ο διάδοχος του Μπάριο, ο Χοσέ Χιράλ, μέλος του Αριστερού Δημοκρατικού Κόμματος, επέτρεψε τη διανομή όπλων στις λαϊκές δυνάμεις που νίκησαν αρχικά τους στασιαστές.

Στις κεντρικές, μεγάλης σημασίας πόλεις της Ισπανίας, όπως η Μαδρίτη, η Βαρκελώνη, το Μπιλμπάο, η Βαλένθια και η Μάλαγα, όπως και στις πλούσιες αναπτυγμένες περιοχές, όπως η Καταλονία, η Χώρα των Βάσκων, η Αστούριας, η ανταρσία συνετρίβη. Η ένοπλη αντιπαράθεση φαινόταν από την πρώτη στιγμή ότι δεν θα ήταν εύκολη υπόθεση ούτε για τη μια ούτε για την άλλη πλευρά.

Αντρέ Μαρτί: Από τη Μαύρη Θάλασσα στο Αλμπαθέτε

Ο πρώτος πυρήνας των εθελοντών που θα σχημάτιζαν τις Διεθνείς Ταξιαρχίες έφτασε στο Αλικάντε στις αρχές Οκτωβρίου 1936, με το πλοίο «Θιουδάδ δε Μπαρθελόνα» (Πόλη της Βαρκελώνης) προερχόμενο από τη Μασσαλία. Από εκεί οι εθελοντές προωθήθηκαν στο κέντρο εκπαίδευσης του Αλμπαθέτε όπου κεντρικό ρόλο διαδραμάτιζε ο παλιός Γάλλος επαναστάτης Αντρέ Μαρτί, στέλεχος της Διεθνούς. Ο Μαρτί είχε πρωταγωνιστήσει στην εξέγερση των Γάλλων ναυτών στη Μαύρη Θάλασσα οι οποίοι αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην επέμβαση της Αντάντ στην επαναστατημένη Ρωσία την περίοδο 1919, συμβάλλοντας έτσι στη διατήρηση της επανάστασης. Η Γαλλία μια και συνόρευε με την Ισπανία ήταν το κεντρικό σημείο απ’ όπου προωθούνταν οι εθελοντές των Διεθνών Ταξιαρχιών. Το ΚΚ Γαλλίας και το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα είχαν αναλάβει σημαντικά καθήκοντα. Κορυφαία στελέχη όπως ο γενικός γραμματέας του ΚΚ Γαλλίας Μορίς Τορέζ ή ο Ιταλός Λουίτζι Λόνγκο κ.ά. ανέλαβαν να ενισχύσουν την προσπάθεια οργάνωσης και δημιουργίας των Διεθνών Ταξιαρχιών κατά τα πρότυπα του Κόκκινου Στρατού ή ακόμη και του μεταγενέστερου ΕΛΑΣ, ώστε κάθε τμήμα τους να διαθέτει έναν στρατιωτικό διοικητή και έναν πολιτικό κομισάριο που συναποφάσιζαν.

Στο Αλμπαθέτε, το οποίο εξελίχθηκε σε αρχηγείο των Διεθνών Ταξιαρχιών, εκτός του Αντρέ Μαρτί ορίστηκε γενικός επιθεωρητής ο Λουιτζι Λόνγκο και κεντρικός πολιτικός κομισάριος ο Τζουζέπε ντι Βιτόριο (Νικολέτι). Το κύριο κέντρο στρατολόγησης ήταν το Παρίσι, όπου επόπτευε ο Πολωνός κομμουνιστής Κάρολ Σβιρτσέφσκι. Οι εθελοντές στέλνονταν με τρένο ή πλοίο στην Ισπανία με τελικό προορισμό την πόλη Αλμπαθέτε, κέντρο κατάταξης και πολεμικής εκπαίδευσης, ενώ ορισμένοι κατέφταναν με δική τους πρωτοβουλία. Το αντιφασιστικό κίνημα αλληλεγγύης προς την Ισπανία άγγιξε όλο τον κόσμο, από τους μετριοπαθείς δημοκράτες έως τους κομμουνιστές.

Γαριβαλδινοί, σοσιαλιστές και ο ανιψιός του Τσόρτσιλ

Αν και οι Διεθνείς Ταξιαρχίες ελέγχονταν βασικά από την Κομμουνιστική Διεθνή, ωστόσο όλοι οι εθελοντές δεν ήταν αμιγώς κομμουνιστές. Σε μερικές μονάδες, όπως στο ιταλικό τάγμα Γκαριμπάλντι, οι κομμουνιστές δεν αποτελούσαν πλειοψηφία. Ανάμεσα στους εθελοντές υπήρχαν σοσιαλιστές αντιφασίστες όπως ο Πιέτρο Νένι ή ο Εσμοντ Ρόμιλι, ο δεκαοκτάχρονος ανιψιός του Γουίνστον Τσόρτσιλ.

Υπήρχαν και εθελοντές που εντάχτηκαν στο πλευρό των αναρχικών ένοπλων πολιτοφυλακών ή στο τροτσκιστικό POUM (Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενότητας) το οποίο στα πεδία των μαχών συνεργάστηκε με τους αναρχικούς.

Αλλά ο κύριος όγκος των εθελοντών εντάχτηκε στις Διεθνείς Ταξιαρχίες. Στη διάρκεια του ισπανικού εμφύλιου πολέμου δημιουργήθηκαν επτά ταξιαρχίες που αποτελούνταν από τέσσερα ή τρία τάγματα. Συστάθηκαν συχνά με εθνικά κριτήρια, ώστε να είναι λυμένο το πρόβλημα της συνεννόησης σε κοινή γλώσσα. Η πρώτη ταξιαρχία που έλαβε το βάπτισμα του πυρός ήταν η ενδέκατη, που έφερε το όνομα του Γερμανού πολιτικού κομισάριου Χανς Μπέμλερ ο οποίος ήταν ένας από τους πρώτους πεσόντες στην Ισπανία.

Η ενδέκατη ταξιαρχία αποτελούνταν από το γερμανικό τάγμα Εντγκαρ Αντρέ, το γαλλοβελγικό τάγμα Παρισινή Κομμούνα και το πολωνικό τάγμα Ντομπρόφσκι.

Οι Διεθνείς Ταξιαρχίες συμμετείχαν σε όλες τις καθοριστικές μάχες, ξεκινώντας από τη Μαδρίτη, στον Χαράμα, στην Γκουανταλαχάρα, στην Μπρουνέτε, στην Τερουέλ, όπως και στη μεγάλη επίθεση στον ποταμό Εβρο, ο οποίος υπήρξε πηγή έμπνευσης του τραγουδιού των δημοκρατικών «Ελ εχέρθιτο ντελ Εμπρο» (ο στρατός του Εβρου). Ανάμεσα στις μονάδες που διακρίθηκαν ιδιαίτερα ήταν το τάγμα Γκαριμπάλντι, το γαλλικό τάγμα Μασσαλιώτιδα, το βαλκανικό τάγμα Δημητρόφ κ.ά.

Οι εθελοντές των Διεθνών Ταξιαρχιών κατάγονταν από όλες σχεδόν τις ηπείρους. Οι πιο πολλοί προέρχονταν από τη Γαλλία και ακολουθούν Ιταλία, Γερμανία, Πολωνία, Αυστραλία, Σοβιετική Ενωση, Ηνωμένο Βασίλειο, Βέλγιο, Καναδάς, Γιουγκοσλαβία, Κούβα, Τσεχοσλοβακία, Αργεντινή, Ολλανδία, Δανία, Σκωτία, Ουγγαρία, Σουηδία, Βουλγαρία, Ελβετία, Β. Ιρλανδία, Νορβηγία, Φινλανδία, Εσθονία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Λουξεμβούργο, Χιλή, Μεξικό, Κύπρος, Φιλιππίνες, Αλβανία, Κόστα Ρίκα. Υπήρχαν και μεμονωμένα ή περισσότερα άτομα και από άλλες χώρες όπως η Ρουμανία. Αναφέρεται π.χ. ότι ο τελευταίος Ιρανός πρωθυπουργός της δυναστείας των Παχλεβί Σαπούρ Μπαχτιάρ υπήρξε εθελοντής των ΔΤ. Στο πλευρό των Διεθνών Ταξιαρχιών βρέθηκε ως πολεμικός ανταποκριτής ο Αμερικανός συγγραφέας Ερνεστ Χέμινγουεϊ κ.ά. Ανάμεσα στους στρατιωτικούς διοικητές που διακρίθηκαν ιδιαίτερα ήταν ο Ρουμάνος Κλεμπέρ και ο Ούγγρος Λούκατς.

Οι απώλειες στον χώρο των Ταξιαρχιών θεωρήθηκαν σοβαρές και υπολογίστηκαν περί τους 10.000 ανθρώπους. Ο αριθμός καθιστά αξιόπιστη την άποψη του ακαδημαϊκού Αντρέ Καστέλ ότι ο αριθμός των συμμετεχόντων στις Διεθνείς Ταξιαρχίες άγγιξε τελικά τις 60.000. Με διάταγμα της ισπανικής δημοκρατικής κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου στις 23 Σεπτεμβρίου 1937, οι Διεθνείς Ταξιαρχίες έγιναν επίσημα μονάδες της Ισπανικής Λεγεώνας των Ξένων. Το ίδιο διάταγμα καθόρισε πως οι μη Ισπανοί αξιωματικοί των ΔΤ δεν θα έπρεπε να είναι περισσότεροι από τους Ισπανούς αξιωματικούς (συμμετοχή 50-50). Σύμφωνα με τα όσα έχουν καταγραφεί, στις ΔΤ υπηρέτησαν τα ακόλουθα τμήματα. 

Οταν ο «Αβραάμ Λίνκολν» συνάντησε τον «Δημητρόφ»

– Τάγμα Αβραάμ Λίνκολν: Σχηματίστηκε από εθελοντές από τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την ελεύθερη Ιρλανδία, μερικούς Βρετανούς, Κύπριους και Χιλιανούς κατοίκους της Νέας Υόρκης.

– Φάλαγγα Κόναλι: Μια κυρίως ιρλανδική ρεπουμπλικανική δύναμη η οποία πολέμησε ως τμήμα του τάγματος Αβραάμ Λίνκολν.

– Τάγμα Μπακέβιτς: Αποτελούνταν κυρίως από Πολωνούς. Πήρε το όνομά του από τον Πολωνό εθνικό ποιητή Ανταμ Μπακέβιτς.

– Τάγμα Αντρέ Μαρτί: Αποτελούνταν κυρίως από Βέλγους και Γάλλους.

– Βρετανικό τάγμα: Ηταν κυρίως Βρετανοί αλλά υπήρχαν και αρκετοί από την ελεύθερη Ιρλανδία, την Αυστραλία, τη Νότια Αφρική, την Κύπρο και άλλες χώρες της κοινοπολιτείας.

– Τσεχοβαλκανικό τάγμα: Αποτελούνταν από Τσεχοσλοβάκους και Βαλκάνιους.

– Τάγμα της Παρισινής Κομμούνας: Αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από Γάλλους.

– Τάγμα Ντ. Μπλαγκόεφ: Αποτελούνταν κυρίως από Βούλγαρους. Στη συνέχεια συγχωνεύθηκε με το τάγμα Τζάκοβιτς.

– Τάγμα Δημητρόφ: Αποτελούνταν από Ελληνες, Γιουγκοσλάβους, Βούλγαρους, Τσεχοσλοβάκους, Ούγγρους και Ρουμάνους. Πήρε το όνομά του από τον επικεφαλής της Κομιντέρν Γκεόργκι Δημητρόφ.

– Τάγμα Ντούρο Ντάκοβιτς: Αποτελούνταν από Γιουγκοσλάβους, Βούλγαρους και αναρχικούς.

– Τάγμα Ντομπρόφσκι: Αποτελούνταν κυρίως από Πολωνούς και Ούγγρους.

– Τάγμα Εντγκαρ Αντρέ: Αποτελούνταν κυρίως από Γερμανούς αλλά και Αυστριακούς, Ρουμάνους, Αλβανούς, Βούλγαρους, Γιουγκοσλάβους, Ολλανδούς, Δανούς, Σουηδούς και Νορβηγούς.

– Ισπανικό τάγμα: Σχηματίστηκε από Μεξικανούς, Κουβανούς, Πορτορικανούς, Χιλιανούς, Αργεντινούς και Βολιβιανούς.

– Τάγμα Φίλιο: Αποτελούνταν κυρίως από Ιταλούς. Συγχωνεύθηκε αργότερα με το τάγμα Γκαριμπάλντι.

– Τάγμα Γκαριμπάλντι: Αποτελούμενο κυρίως από Ιταλούς Ισπανούς και Αλβανούς. Διακρίθηκε ιδιαίτερα.

– Τάγμα Τζορτζ Ουάσινγκτον: Υπήρξε το δεύτερο αμερικανικό τάγμα. Συγχωνεύθηκε στη συνέχεια με το τάγμα Αβραάμ Λίνκολν και σχημάτισαν το τάγμα Λίνκολν – Ουάσινγκτον.

– Τάγμα Χανς Μπέμλερ: Αποτελούνταν κυρίως από Γερμανούς και ενώθηκε αργότερα με το τάγμα Τέλμαν.

– Τάγμα Ανρί Μπαρμιτίς: Η σύνθεση του ήταν κυρίως γαλλική.

– Τάγμα Ανρί Βιλερμάν, γαλλικής σύνθεσης.

– Τάγμα Λουί Μισέλ: Ηταν γαλλικής σύνθεσης και συγχωνεύθηκε αργότερα με το τάγμα Βιλερμάν.

– Τάγμα Μακ Πάπις: Αποτελούνταν κυρίως από Καναδούς.

– Τάγμα Μασσαλιώτιδα: Αποτελούνταν κυρίως από Γάλλους. Ενσωματώθηκε σε αυτό κι ένας βρετανικός λόχος.

– Τάγμα Πάλαφοξ: Αποτελούνταν από Γιουγκοσλάβους, Πολωνούς, Τσεχοσλοβάκους, Ούγγρους, Εβραίους και Γάλλους. Τον Δεκέμβριο του 1937 σχηματίστηκε μέσα στο τάγμα ο λόχος Νάφταλι Μπότγουιν.

– Τάγμα Πιερ Μπρατσέ: Αποτελούνταν κυρίως από Γάλλους.

– Τάγμα Ράκοσι: Αποτελούνταν κυρίως από Ούγγρους αλλά στις γραμμές του πολέμησαν και Τσεχοσλοβάκοι, Πολωνοί, Ουκρανοί, Κινέζοι, Μογγόλοι και Παλαιστίνιοι.

– Τάγμα των εννέα εθνών: Αποτελούνταν από Γάλλους, Βέλγους, Ιταλούς, Γερμανούς, Αυστριακούς, Ολλανδούς, Δανούς, Σουηδούς και Πολωνούς.

– Τάγμα Ερνστ Τέλμαν: Αποτελούνταν κυρίως από Γερμανούς. Τμήμα του υπήρξε ο μικρός βρετανικός λόχος Τομ Μαν.

– Τάγμα Τόμας Μάσαρικ: Αποτελούνταν κυρίως από Τσεχοσλοβάκους.

– Τάγμα Τσαπάγεφ: Πολυεθνική δύναμη, αποτελούμενη από 21 χώρες (Ουκρανοί-ΕΣΣΔ, Πολωνοί, Τσεχοσλοβάκοι, Βούλγαροι, Γιουγκοσλάβοι, Τούρκοι, Ιταλοί, Γερμανοί, Αυστριακοί, Φινλανδοί , Σουηδοί, Νορβηγοί, Δανοί, Βέλγοι, Γάλλοι, Ελληνες, Αλβανοί, Ελβετοί και από τις Βαλτικές χώρες)

– Τάγμα Βαγιάν – Κουτουριέ: Αποτελούνταν από Γάλλους Βέλγους, Τσεχοσλοβάκους, Βούλγαρους, Σουηδούς, Νορβηγούς και Δανούς.

– Τάγμα Βέιντε: Αποτελούνταν από Αμερικανούς, Βρετανούς, Ιταλούς, Γιουγκοσλάβους και Βούλγαρους.

– Τάγμα της Δωδέκατης Φεβρουαρίου: Είχε αυστριακή κατά κύριο λόγο σύνθεση.

– Λόχος των επτά επαρχιών: Αποτελούνταν από Ολλανδούς.

Η μεγάλη συμβολή των Διεθνών Ταξιαρχιών στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο φάνηκε από την πρώτη στιγμή με τη συμμετοχή τους στις μάχες για την υπεράσπιση της Μαδρίτης στις αρχές Νοεμβρίου του ’36, όπου δέχτηκαν το βάπτισμα του πυρός.

Η προέλαση του στρατηγού Φράνκο για την κατάληψη της ισπανικής πρωτεύουσας είχε εξελιχθεί ταχύτατα. Είχε ενισχυθεί από τη στρατιωτική βοήθεια των Χίτλερ και Μουσολίνι. Οι φασιστικές δυνάμεις είχαν ενθαρρυνθεί γιατί έβλεπαν ότι η βοήθειά τους προς τον Φράνκο έπιανε τόπο, λόγω των νικών που κατήγαγε και ανέμεναν εύκολη νίκη. Η απραξία της Γαλλίας και της Αγγλίας απέναντι στην καταπάτηση της συμφωνίας για μια ανάμειξη στην ενδοϊσπανική σύγκρουση από τους φασίστες ενίσχυσε την επιθετικότητά τους.

Αλλά την κρίσιμη στιγμή για τη Μαδρίτη παράλληλα με την εμπλοκή των Διεθνών Ταξιαρχιών άρχισε και ανοικτά σοβιετική βοήθεια προς τη νόμιμη ισπανική κυβέρνηση. Η εμπλοκή των δυνάμεων των ΔΤ στη μάχη της Μαδρίτης αποδείχτηκε αποφασιστικής σημασίας, «όχι τόσο λόγω της στρατιωτικής τους εμπειρίας αλλά λόγω της αποφασιστικότητάς τους και της σθεναρής ιδεολογικής τους δύναμης. Η παρουσία των εθελοντών καθησύχασε τον λαό της Μαδρίτης». Ετσι οι Διεθνείς Ταξιαρχίες συνεργάστηκαν για την αποτροπή εκείνου που διαφαινόταν στα μέσα του φθινοπώρου, δηλαδή μιας επικείμενης νίκης των στασιαστών του Φράνκο.

Ρωσικά Τουπόλεφ βομβαρδίζουν τους φρανκιστές

Στις 4 Οκτωβρίου του ’36 το πρώτο σοβιετικό πλοίο που μετέφερε όπλα αγκυροβόλησε στο λιμάνι της Καρθαγένης. Μέχρι το τέλος του μήνα εμφανίστηκαν τα ρωσικής κατασκευής βομβαρδιστικά Τουπόλεφ τα οποία επιτέθηκαν σε λιμάνια των στασιαστών και τα ισχυρά άρματα μάχης Τ-26 που έλαβαν θέσεις μάχης στη Σεσένα, για να σταματήσουν την προέλαση των εθνικιστών προς τη Μαδρίτη.

«No passaran» (δεν θα περάσουν) ήταν το σύνθημα των δημοκρατικών της Μαδρίτης και στο κρίσιμο σημείο της μάχης εισήλθαν στις επιχειρήσεις οι Διεθνείς Ταξιαρχίες, ενώ σοβιετικά αεροσκάφη ενίσχυσαν την αεράμυνα της ισπανικής πρωτεύουσας και ανέτρεψαν την κυριαρχία της αεροπορίας των στασιαστών.

Ο Φράνκο μεταξύ 16ης και 17ης Νοεμβρίου εξαπέλυσε ισχυρή επίθεση εναντίον της Μαδρίτης αρχίζοντας παράλληλα σφοδρό βομβαρδισμό. Ακολούθησαν μάχες εκ του συστάδην και τελικά οι δυνάμεις του Φράνκο υποχώρησαν με μεγάλες απώλειες. Οι Μαδριλένοι δημοκράτες είχαν νικήσει προσωρινά, όχι όμως και τελειωτικά. 

Στις μάχες της Μαδρίτης εκείνο τον Νοέμβρη σκοτώθηκε και ο ηγέτης των αναρχικών Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι που είχε φτάσει με άλλους συντρόφους του για την υπεράσπιση της πόλης.

Δικτατορία Μεταξά, τρεις εβδομάδες μετά τον Φράνκο

Παρότι οι αντικειμενικές συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές, η ελληνική συμμετοχή στις Διεθνείς Ταξιαρχίες δεν ήταν αμελητέα. Στις 17 Ιουλίου 1936 άρχισε η ανταρσία του Φράνκο στο Μαρόκο και ύστερα από δεκαοκτώ μέρες στις 4 Αυγούστου, εγκαθιδρύθηκε στην Ελλάδα, η δικτατορία των Γεωργίου Β΄ και Μεταξά. Το ελληνικό ζήτημα έλαβε έντονη μορφή, ο αριστερός κόσμος στην Ελλάδα άρχισε να διώκεται σε μόνιμη και συστηματική βάση. Δεν ήταν πλέον εύκολη η αποστολή Ελλήνων εθελοντών από την κυρίως Ελλάδα. Εφτασαν όμως από άλλα μέρη, κυρίως Ελληνες του εξωτερικού, όπως και ναυτεργάτες Ελληνες από την Κύπρο, τις ΗΠΑ, τη Γαλλία, τη Σοβιετική Ενωση (στελέχη του ΚΚΕ) κ.ά.

Αφού την αρχική έκκληση για τη δημιουργία των Διεθνών Ταξιαρχιών είχε κάνει το μέλος της γραμματείας της Κομμουνιστικής Διεθνούς Αντρέ Μαρτί, θα πρέπει να δεχτούμε ότι στην πλειονότητά τους οι εθελοντές που θα ταξίδευαν από την Ελλάδα στην Ισπανία θα προέρχονταν από τις γραμμές των κομμουνιστών. Αλλά αμέσως μετά την επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου άρχισε συστηματική καταδίωξη των μελών του ΚΚΕ. Στη διάρκεια του 1937 η ηγεσία του ΚΚΕ, έχοντας ήδη περάσει στην παρανομία, σε προκήρυξή της τόνισε ότι «η ανθρωπότητα περνάει εξαιρετικά κρίσιμες στιγμές. Ο φασισμός προσπαθεί να εξαπολύσει ενάντια στους λαούς τον όλεθρο και την καταστροφή του παγκόσμιου πολέμου. Ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι οργάνωσαν τη συνωμοσία του Φράνκο κατά της ισπανικής δημοκρατίας, με σκοπό να αποκτήσουν στρατηγικά στηρίγματα στα εγκληματικά τους σχέδια. Αύριο ο παγκόσμιος φασισμός μπορεί να βρεθεί ενώπιον ενός συγκροτημένου πια και γερά συσπειρωμένου μετώπου των δυνάμεων της δημοκρατίας και της ειρήνη. Γι’ αυτό βιάζεται ο Χίτλερ ν’ ανάψει σήμερα την παγκόσμια πυρκαγιά».

Φθινόπωρο του ’36 καταφτάνουν οι πρώτοι Ελληνες εθελοντές

Το ΚΚΕ κάλεσε προπαντός τους Ελληνες ναυτεργάτες στα εμπορικά πλοία να ενισχύσουν την υπεράσπιση της ισπανικής δημοκρατίας εμποδίζοντας τον εφοδιασμό του Φράνκο. Από το φθινόπωρο του 1936 είχαν αρχίσει να καταφτάνουν Ελληνες εθελοντές στην Ισπανία από διάφορα μέρη του κόσμου, για να ταχθούν στο πλευρό της νόμιμης ισπανικής δημοκρατικής κυβέρνησης.

Ενας από τους Ελληνες των Διεθνών Ταξιαρχιών, ο Παναγιώτης Αϊβατζής, αναφέρει ότι «η πρώτη ομάδα από Ελληνες εθελοντές ξεκίνησε από τη Γαλλία τον Οκτώβριο του 1936 για την Ισπανία. Συγκροτήθηκαν αμέσως μαζί με άλλους συντρόφους σε λόχο και συμπλήρωσαν το τάγμα Ντομπρόφσκι της 11ης Διεθνούς Ταξιαρχίας. Στη συνεδρίαση όμως είχαμε συναντήσει κι άλλους απομονωμένους Ελληνες σε άλλα τάγματα (Κομμούνα Παρισού, Εντγκαρ Αντρέ κ.ά.). Μα δεν υπήρχε τότε καιρός να τους συγκεντρώσουμε στη δική μας μονάδα. Τέλη ’36 αρχές ’37 συνέχισαν να καταφτάνουν από διάφορα μέρη του κόσμου και άλλοι Ελληνες. Ναυτεργάτες από Γαλλία, Αμερική και Νότια Αμερική, Αγγλία, Κύπριοι από Κύπρο και Λονδίνο, από την Ελλάδα και τη Σοβιετική Ενωση. Αλλοι Ελληνες υπηρετούσαν σε διάφορες ισπανικές μονάδες. Μπορούμε να υπολογίσουμε περίπου σε 200 τους Ελληνες αντιφασίστες που πήραν μέρος στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο».

Μέχρι σήμερα ο αριθμός των Ελλήνων που πήραν μέρος στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο και εκείνων που έπεσαν στα πεδία των μαχών ή τραυματίστηκαν δεν έχει προσδιοριστεί με απόλυτη ακρίβεια. Αργότερα ο Ζεράρντ Λόντον είπε πως αρχεία των Διεθνών Ταξιαρχιών που ενδιαφέρουν τους Ελληνες πέρασαν από τα χέρια του και από το 1939 βρίσκονται στη Μόσχα. Ο Λόντον αποκάλυψε ακόμη ότι γνώρισε προσωπικά τους Σακαρέλλο και Νικολαΐδη που είχαν φτάσει στην Ισπανία. Δυστυχώς ο Δημήτρης Σακαρέλλος και άλλοι Ελληνες εθελοντές του ισπανικού εμφύλιου πολέμου, οι οποίοι προέρχονταν από τη Μόσχα και επέστρεψαν εκεί, χάθηκαν στη διάρκεια των εκκαθαρίσεων που έγιναν στη Σοβιετική Ενωση. Από αυτούς θα μπορούσαμε να μάθουμε ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τους Ελληνες μαχητές στην Ισπανία. Ενας ακόμη που θα μπορούσε να διηγηθεί λεπτομέρειες της ελληνικής δράσης στην Ισπανία, ο ασυρματιστής Νίκος Βαβούδης, ο οποίος είχε φτάσει κι εκείνος στην Ισπανία από τη Μόσχα, αυτοκτόνησε τον Νοέμβριο του 1951 περικυκλωμένος από τις δυνάμεις ασφαλείας στην Καλλιθέα.

Από την πλευρά του ο Στέφανος Τσερμέγκας, μέλος του ΚΚ ΗΠΑ από το 1931 έως το 1952, αναφέρει περιστατικά από τη δράση Ελληνοαμερικανών στις τάξεις των Διεθνών Ταξιαρχιών.

«Εφυγα από την Αμερική –γράφει ο Τσερμέγκας– τον Δεκέμβριο του 1936 και έφτασα στην Ισπανία στις 2.1.1937. Εταξίδευσα με ισπανικό διαβατήριο μέσω Γαλλίας με το ατμόπλοιο “Νορμανδία”. Η ομάδα αποτελούνταν από 96 Αμερικανούς. Μέσα σε αυτούς ήταν και τρεις Ελληνοαμερικανοί: οι Ηλίας Αργίτης, Στέλιος Τοστολιάνος και Σωκράτης Μόντης. Κατατάχτηκα στη 15η Ταξιαρχία (τάγμα Λίνκολν). Πήρα μέρος στο μέτωπο της Μαδρίτης και στη μάχη στον Χαράμα όπου και τραυματίστηκα. Μεγάλο μέρος των Ελλήνων εθελοντών ήταν ναυτεργάτες προερχόμενοι από ΗΠΑ, Αγγλία, Καναδά, Γαλλία, Μεξικό, Ελλάδα, Κύπρο και Αφρική. Για τους Ελληνες εθελοντές του λόχου Ν. Ζαχαριάδης (που συστάθηκε περί τα μέσα του ’37 και σύντομα μετονομάσθηκε σε λόχο Ρήγας Φεραίος) ξέρω πολύ λίγα πράγματα. Κι αυτό γιατί ο λόχος αυτός ήταν προσκολλημένος στο τάγμα των Βαλκανίων Δημητρόφ. Το καλοκαίρι του 1938 οι Ελληνες εθελοντές του λόχου Ν. Ζαχαριάδης, που έζησαν αποδεκατισμένοι, προσκολλήθηκαν στη 15η Ταξιαρχία των Αμερικανών εθελοντών με το όνομα λόχος Ρήγας Φεραίος. 

Πολύ λίγες είναι οι μάχες όπως εκείνη στον Χαράμα στον ισπανικό εμφύλιο που διεξήχθησαν με τέτοια θηριωδία, λόχος επί λόχου, τάγμα επί τάγματος ή σύνταγμα επί συντάγματος… οπισθοχώρηση ή αντεπίθεση μέρα ή νύχτα». Στη μάχη αυτή έπεσαν αρκετοί Ελληνες, ανάμεσά τους και ο Νίκος Περδίκης (η Περδίκος).

Ο Τσερμέγκας έφυγε από την Ισπανία τον Σεπτέμβριο του 1938 και επέστρεψε στις ΗΠΑ όπου εκδόθηκε αναμνηστικό λεύκωμα προς τιμήν των Ελλήνων εθελοντών του Ισπανικού Δημοκρατικού Στρατού. Το λεύκωμα εκδόθηκε από την Ελληνοαμερικανική Εκπαιδευτική Ομοσπονδία Αμερικής και τον Εργατικό Εκπαιδευτικό Σύνδεσμο Σπάρτακος της Νέας Υόρκης.

Κατά τον Τσερμέγκα οι Ελληνες εθελοντές που πολέμησαν στην Ισπανία υπολογίζονται σε 500, ενώ άλλοι αναφέρουν μικρότερα νούμερα.

Τον Νοέμβριο του 1938 οι Διεθνείς Ταξιαρχίες αποχώρησαν από την Ισπανία ως χειρονομία καλής θέλησης της δημοκρατικής ισπανικής κυβέρνησης του Χουάν Νεγρίν ώστε να αναζητήσει έναν ειρηνικό συμβιβασμό με τις δυνάμεις του Φράνκο. Αλλά οι φρανκιστές πίστευαν ότι κέρδιζαν συνεχώς έδαφος στον εμφύλιο πόλεμο και εκδήλωναν αδιαλλαξία. Πράγματι την άνοιξη του 1939 ο Φράνκο θα γίνει απόλυτος κυρίαρχος της Ισπανίας, ενώ χιλιάδες Ισπανοί δημοκρατικοί έπαιρναν τον δρόμο της εξορίας.

Στη διάρκεια της παραμονής τους στην Ισπανία οι ΔΤ συνέβαλαν στο να διατηρηθεί ζωντανή η ελπίδα για μια δημοκρατική αντιφασιστική επικράτηση.

Την 1η Νοεμβρίου 1938 η ηγέτιδα του ΚΚ Ισπανίας Ντολόρες Ιμπάρουρι (Πασιονάρια) απευθύνοντας χαιρετισμό προς τα τμήματα των ΔΤ που αποχωρούσαν από τη Βαρκελώνη κατέληξε: «Κομμουνιστές, σοσιαλιστές, αναρχικοί, ρεπουμπλικανοί, άντρες διαφορετικού χρώματος, διαφορετικής ιδεολογίας, ανταγωνιστικών θρησκευμάτων, που όλοι αγαπούσαν την ελευθερία και τη δικαιοσύνη, ήρθαν και προσφέρθηκαν με ανιδιοτέλεια… και δεν μας ζήτησαν τίποτε για αντάλλαγμα»

* Ο Φοίβος Οικονομίδης είναι, διδάκτωρ Ιστορίας της Σορβόννης – ερευνητής δημοσιογράφος

** Περιοδικό Hot Doc History #043, Ισπανικός Εμφύλιος – Ο πόλεμος των δύο κόσμων 

Χάρης Δούκας: Δέχεται επίθεση από τον Ζούκοφ, τον Πλεύρη και δεξιά τρολ επειδή είπε… «μπάτσος» – Τι πραγματικά έγινε (video)

Χάρης Δούκας

Χάρης Δούκας: Δέχεται επίθεση από τον Ζούκοφ, τον Πλεύρη και δεξιά τρολ επειδή είπε… «μπάτσος» – Τι πραγματικά έγινε (video)

Μάλιστα θέση στον χορό πήρε και ο Θάνο Πλεύρης - Τι πραγματικά ειπώθηκε από τον…

Πάτρα: «Βρήκε η παλάμη μου εκεί και μαύρισε το χέρι μου», λέει ο 17χρονος που υπέστη ηλεκτροπληξία (Video)

image 3

Πάτρα: «Βρήκε η παλάμη μου εκεί και μαύρισε το χέρι μου», λέει ο 17χρονος που υπέστη ηλεκτροπληξία (Video)

Ένα 24ωρο μετά τα όσα έγιναν στο Λύκειο της Πάτρας, ο 17χρονος φέρνει στο μυαλό του εικόνες, που θα θυμάται για καιρό.

Βίντεο–ντοκουμέντο κατέγραψε τη δράση των διαρρηκτών στα βόρεια προάστια – Κλωτσούν μέχρι να σπάσουν την πόρτα

433589017 703248218462576 2760550193709265598 n

Βίντεο–ντοκουμέντο κατέγραψε τη δράση των διαρρηκτών στα βόρεια προάστια – Κλωτσούν μέχρι να σπάσουν την πόρτα

Bίντεο ντοκουμέντο με τη σπείρα που ξάφριζε σπίτια σε Εκάλη και Νέα Ερυθραία - Αίσθηση…

Έλενα Ακρίτα: Ξεμπρόστιασε τα γέλια Βορίδη και Μιχαηλίδου στη Βουλή – «Μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι» (εικόνα)

Ακρίτα 1

Έλενα Ακρίτα: Ξεμπρόστιασε τα γέλια Βορίδη και Μιχαηλίδου στη Βουλή – «Μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι» (εικόνα)

Την ώρα που συζητούσαν για τους 57 νεκρούς των Τεμπών, ο Βορίδης με τη Μιχαηλίδου…

Αρπάχτηκαν on air Τζίμα και Πρετεντέρης για τον Καραμανλή: «Αυτό είναι άποψή σου Γιάννη, η δική μου είναι άλλη» (video)

Καταγραφή 13

Αρπάχτηκαν on air Τζίμα και Πρετεντέρης για τον Καραμανλή: «Αυτό είναι άποψή σου Γιάννη, η δική μου είναι άλλη» (video)

Για τη βουλευτική ασυλία και τη δικαιοσύνη στην περίπτωση του Αχιλλέα Καραμανλή αρπάχτηκαν η Ράνια…