Πήγαμε στο χωριό του Εμίρ Κουστουρίτσα και παρακολουθήσαμε το κινηματογραφικό φεστιβάλ του

Το ταξίδι αυτό το χρωστάω στην Ελένη Τζατζιμάκη, καλή τραγουδίστρια και επίσης καλή μου φίλη. Εκείνη με έφερε σε επαφή με τη Maja, τη σύζυγο του Emir Kusturica, για να φιλοξενηθώ στο περίφημο «ξύλινο χωριό» του σκηνοθέτη και να παρακολουθήσω το 15ο φεστιβάλ κινηματογράφου και μουσικής. Ένα φεστιβάλ που διεξάγεται κάθε Ιανουάριο, στην καρδιά του χειμώνα, μα που φέτος έγινε την άνοιξη εξ αιτίας της πανδημίας. Ένα φεστιβάλ, ακόμη, που δεν διαθέτει κόκκινο χαλί, αν και το έχουν τιμήσει μέσα στα χρόνια προσωπικότητες σαν τον Johnny Depp, την Isabelle Huppert, τους αδερφούς Dardenne, τον Fatih Akin κ.α. Φέτος, πάντως, κεντρικό πρόσωπο στη λίστα των guests ήταν ο 76χρονος Σέρβος ηθοποιός Petar Božović, τον οποίο είχα την τιμή να μου συστήσει ο ίδιος ο Kusturica.

Η περιοχή Mokra Gora, που βρίσκεται το ορεινό παραδοσιακό χωριό, απέχει περίπου τέσσερις ώρες από το αεροδρόμιο του Βελιγραδίου. Μας παρέλαβε αυτοκίνητο από το φεστιβάλ – και μιλάω σε α’ πληθυντικό, γιατί δεν ήμουν μόνος. Μαζί μου ήταν και ο Σέρβος Aleksandar Kovačević, που μιλάει καλύτερα ελληνικά από μένα κι από σένα και που μου τον έστειλε ο Χάρης Γαργαλίδης από την Ελληνική Πρεσβεία στο Βελιγράδι με σκοπό να μεταφράσει μία προγραμματισμένη συνέντευξη με τον σκηνοθέτη του «Καιρού των τσιγγάνων» και του «Underground». Η συγκεκριμένη συνέντευξη έγινε μετά κόπων και βασάνων, λόγω του βαρυφορτωμένου προγράμματος του Kusturica, μόνο που ο Aleksandar δεν ήταν παρών, αφού έπρεπε να γυρίσει στη δουλειά του στην σερβική πρωτεύουσα.

Ομολογώ πως τέτοια χαλαρή οικογενειακή ατμόσφαιρα δεν έχω ξανασυναντήσει σε ξένο κινηματογραφικό φεστιβάλ. Και το λέω με απόλυτη επίγνωση, αφού εδώ και είκοσι χρόνια γυρίζω περιστασιακά τον κόσμο, καλεσμένος ως κινηματογραφιστής και ως δημοσιογράφος – ανταποκριτής πολλών, μικρού και μεγάλου μήκους ταινιών, ανάλογων φεστιβάλ. Καταρχάς στο Küstendorf, για να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομα τους, πήγα με 100 ευρώ και γύρισα πίσω με τα 50 τουλάχιστον. Υπήρχε πλούσιο πρωινό για όλους τους καλεσμένους, όπως και μπουφές για μεσημεριανό και βραδινό φαγητό. Ό,τι ξόδευες δηλαδή θα ήταν μόνο για τα τσιγάρα σου (εάν είσαι καπνιστής), για τους καφέδες και για τις μπίρες σου. Άντε να ψώνιζες και κατιτί τοπικό από τα τουριστικά παραδοσιακά μικρομάγαζα που στεγάζονται στη σειρά μέσα στο χωριό. 

Πέρα από τις λίγες καινούργιες ταινίες που διαγωνίζονταν και που είχαμε την ευκαιρία να δούμε (συμμετείχαν ταινίες από τη Ρωσία, την Ισπανία, τη Βόρεια Μακεδονία, την Ελβετία, τη Γερμανία, τη Σλοβενία κ.α.), παρακολουθήσαμε κι ένα αφιέρωμα στον Ιταλό διανοητή Pier Paolo Pasolini με τις προβολές ορισμένων απ’ τις πιο σπάνιες ταινίες του: Το «Hawks and Sparrows» (1966) και τις μικρού μήκους «La Ricotta» (1963) και «What are the clouds?» (1968). Στο πρόγραμμα των αφιερωμάτων υπήρχε επίσης μια προβολή του θρυλικού «Nosferatu, eine symphonie des grauens» (1922) του Murnau, καθώς και του σπονδυλωτού «The Witches» (1968), για τις ανάγκες του οποίου είχαν συμπράξει σκηνοθετικά ο Luchino Visconti, ο Mauro Bolognini, ο Pier Paolo Pasolini, ο Franco Rossi και ο Vittorio De Sica. Η χαρά του σινεφίλ στην κυριολεξία σε ένα πρόγραμμα προβολών που κυλούσε ημερησίως σε μία μόνο αίθουσα και δεν χρειαζόταν να τρέχεις απ’ τον έναν χώρο στον άλλο για να μη χάσεις την ταινία της επιλογής σου.

Η μεγαλύτερη εμπειρία στο εν λόγω φεστιβάλ δεν ήταν η παρακολούθηση του προγράμματος, αλλά η παραμονή έστω για λίγα μόνο 24ωρα σ’ έναν πανέμορφο παραδοσιακό σερβικό οικισμό με όλες τις ανέσεις. Ξύλινα σπιτάκια διασκορπισμένα στη βουνοπλαγιά, τα περισσότερα καινούργιες κατασκευές, με την παροχή μπάνιου, θέρμανσης, ψηφιακής τηλεόρασης και ενός άψογου προσωπικού ξενοδοχειακού τύπου. Βέβαια, δυνατότητα να πας κάπου παραέξω δεν υπήρχε, εκτός κι αν είχες σταθμεύσει δικό σου όχημα μπροστά απ’ την πύλη του χωριού. Και που αλλού να θες να πας όταν βρίσκεσαι εκεί για κάτι πολύ συγκεκριμένο; Απ’ ότι έμαθα, πάντως, το χωριό του Kusturica λειτουργεί και ως τουριστικό θέρετρο χειμώνα – καλοκαίρι με τις τιμές για ένα δίκλινο να κυμαίνονται γύρω στα 75 ευρώ.

Το φεστιβάλ, παρότι τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού της Σερβίας, δεν έχει διαφημιστές και σπόνσορες από πίσω του. Το χωριό, στο οποίο πραγματοποιείται, χτίστηκε για τις ανάγκες της ταινίας του Kusturica «Life is a miracle» (2004) και δεν κατεδαφίστηκε ή γκρεμίστηκε, όπως έχουμε δει να συμβαίνει σ’ άλλες χώρες με τη λήξη μιας κινηματογραφικής παραγωγής. Αντίθετα ο δαιμόνιος Βαλκάνιος σκηνοθέτης έστησε μια κανονική επιχείρηση που αφενός προάγει τον πολιτισμό και την κουλτούρα της χώρας του, αφετέρου προσφέρει δουλειά σε ένα σωρό ανθρώπους που εργάζονται στα καφέ, στα μπαρ και στα διάφορα μικρομάγαζα.

Για το κινηματογραφικό ονόρε – που λένε – σ’ όλα τα δρομάκια του χωριού δόθηκαν τα ονόματα των μεγαλύτερων σκηνοθετών παγκοσμίως, αλλά και όχι μόνο! Στο ιδιωτικό σύμπαν του Kusturica είδαμε να παίζουν και τα ονόματα διανοητών, αθλητών και μουσικών: «Οδός Federico Fellini», «Οδός Abbas Kiarostami», εστιατόριο «Visconti», αμφιθέατρο «Noam Chomsky», «Οδός Marantona», ενώ έξω από το σπίτι του σκηνοθέτη διακρίναμε σε μαρκίζα το όνομα του Joe Strummer από το punk συγκρότημα των Clash. Καλή φάση! 

Μέχρι και εκκλησία χριστιανορθόδοξη θα βρεις στο Küstendorf, μια και ο Kusturica δηλώνει χριστιανός με την πιο φιλοσοφική έννοια του όρου και θέλει να έχουν οι καλεσμένοι του τη δυνατότητα της προσευχής. Τον ίδιο, πάντως, τον είδα από μακριά τη δεύτερη μέρα να σταυροκοπιέται, κάτι που μου προξένησε μεγάλη εντύπωση, να πω την αλήθεια. Διαβάζοντας κάποια πράγματα που δεν γνώριζα, έμαθα πως ο Kusturica κατάγεται από μια βοσνιακή μουσουλμανική οικογένεια, με τον πατέρα του να είναι άθεος, και τον ίδιο να ανακαλύπτει σε ώριμη ηλικία τις χριστιανορθόδοξες ρίζες του απ’ την πλευρά της μητέρας του.

Δεν ήταν εύκολο να τον βρεις τον Kusturica στο χωριό του, αφού είχε να συναντήσει πολύ κόσμο κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ και, βασικά, τους επίτιμους καλεσμένους του. Εμφανίστηκε τη δεύτερη μέρα για να υποδεχτεί τον ηθοποιό Petar Božović, να φωτογραφηθούν οι δυο τους και να κάνουν δηλώσεις στις κάμερες. Εννοείται ότι υπήρχαν πολλοί δημοσιογράφοι και ρεπόρτερ από τη σερβική, την κροατική και τη γαλλική τηλεόραση. Το βράδυ, όμως, θα τον πετύχαινες οπωσδήποτε στο εστιατόριο να τρώει με την παρέα του, πάντα δίπλα στον Božović, για τον οποίο δήλωσε πως ναι μεν δεν έχουν συνεργαστεί σε καμία ταινία του, όμως ποτέ δεν είναι αργά.

Εκεί, στο εστιατόριο, συνάντησα και τον Goran Vukcevic, μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση ανθρώπου: Ελληνοσέρβος που ζει στο Νόβισαντ, εργάζεται στη σερβική τηλεόραση και που μιλάει επίσης καλά τα ελληνικά. Όχι τόσο καλά σαν τον Aleksandar, αλλά εν πάση περιπτώσει αφού ο ίδιος ήρθε και μου μίλησε στη γλώσσα μου, του πρότεινα να κάνει τον μεταφραστή στη μοναδική συνάντηση που θα είχα με τον πιο διάσημο σκηνοθέτη συμπατριώτη του. Επίσης χριστιανός ορθόδοξος ο Goran, με εντυπωσίασε όταν μου είπε πως έχει επισκεφτεί το Άγιο Όρος πάνω από 300 φορές (!) μέσα σε 32 χρόνια, από το 1990 που πρωτοπήγε δηλαδή. Απέναντι μου δεν είχα έναν φανατικό χριστιανοταλιμπάν – σε καμία περίπτωση – μα έναν πράο καλοσυνάτο άνθρωπο που αναζητούσε τα μηνύματα της Ορθοδοξίας στις ταινίες του Andrei Tarkovsky και του Akira Kurosawa. Ο Goran, τέλος, έχει όνειρο να κάνει ένα αρχείο βιντεοσκοπημένων συνεντεύξεων με Έλληνες καλλιτέχνες που επισκέπτονται τη Σερβία. Του υποσχέθηκα να τον βοηθήσω μέσω της δικής μου ατζέντας, αν και ο ίδιος – απ’ ότι μού’ λεγε – είχε την τύχη να πάρει συνεντεύξεις από την Ειρήνη Παππά και τον Θανάση Βέγγο επί ελληνικού εδάφους και, για την ακρίβεια, στη Θεσσαλονίκη.

Τον Emir Kusturica τον συνάντησα τελικά το βράδυ της Δευτέρας 9 Μαΐου και κάναμε μια μεγάλη ενδιαφέρουσα συζήτηση περί τέχνης και πολιτικής που διήρκεσε ακριβώς 58 λεπτά. Κι επειδή ο Goran δυσκολευόταν με τα ελληνικά του, είχα δίπλα μου τον Kusturica να μου χτυπάει την πλάτη, να μου λέει «Try in english, please» και να σκάμε στα γέλια. Ωραίος άνθρωπος ο Emir, πραγματικά! Καθόλου σνομπ, όπως τον πέρασα εξ αρχής, αλλά ένας τύπος με χιούμορ, ευγένεια και χωρίς κανένα φραγμό στα λεγόμενα του.

Καταλήξαμε στο εστιατόριο, αργά τη νύχτα, με το ζεύγος Kusturica, τον Petar Božović, την παρέα τους και τον Goran Vukcevic. Χαιρετηθήκαμε δια χειραψίας με τον Emir, συμφωνήσαμε να τα ξαναπούμε ενδεχομένως το καλοκαίρι στο εξοχικό του στη Σίφνο και κίνησα για το δωμάτιο μου. Την επόμενη είχα πολύ πρωινό ξύπνημα, αφού η πτήση μου για Αθήνα ήταν το μεσημέρι και άρα είχα ολόκληρο ταξίδι μπροστά μου. Αντίο Küstendorf, αντίο Emir! Στο επανιδείν και σ’ ευχαριστούμε για όλα!