Πέθανε στα 82 του ο συγγραφέας και εικαστικός Πιτ Κουτρουμπούσης

Στο αφιέρωμα αυτό δεν θα σου μιλήσω για το συγγραφικό – καλλιτεχνικό έργο του Πάνου ή Πιτ Κουτρουμπούση. Αυτό από σήμερα ήδη θα βρίσκεται παντού στο διαδίκτυο με ένα απλό γκουγκλάρισμα. Θα σου μιλήσω όμως για τον άνθρωπο Κουτρουμπούση, έτσι όπως εγώ τον «έζησα», επί σειρά ετών, μέσα από συγκεκριμένη καλλιτεχνική παρέα. Του Κουτρουμπούση, άλλωστε, ολόκληρη η φυσική του υπόσταση μαζί με την κοσμοθεωρία του ήταν συνυφασμένες με την τέχνη του, μία τέχνη που δεν χώραγε μάλλον στα στενά πλαίσια της «ελληνικότητας». Βρέθηκα εφτά φορές στη ζωή μου όλες κι όλες μαζί του. Τις έξι στο σπίτι των κινηματογραφιστών Μάρσας Μακρή και Δημήτρη Θεοδωρόπουλου και μία ακόμη στο δικό του διαμέρισμα στα Εξάρχεια.

Είναι αρχές του 2006 και το ντοκιμαντέρ μου, «Ζωντανοί στο Κύτταρο – Σκηνές Ροκ», βρίσκεται στο στάδιο του μοντάζ. Πρέπει να προλάβουμε το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και συν τοις άλλοις τρέχουμε και με τα διαφημιστικά, τις αφίσες, τα flyers κλπ., όλα αυτά δηλαδή που υποτίθεται ότι βοηθάνε κάθε καλλιτεχνικό έργο να συναντήσει το κοινό του. Ο Δημήτρης, βασικός συνεργάτης μου, καθώς πλησιάζει το Πάσχα, με ενημερώνει πως φέτος θα έχουν τραπέζι τον συγγραφέα Πάνο Κουτρουμπούση και την Κέιτ, την Αγγλίδα σύντροφο του. Με καλεί να είμαι κι εγώ, ρίχνοντας ταυτόχρονα την εξής ιδέα: Να προτείνουμε στον Κουτρουμπούση να σχεδιάσει την αφίσα του ντοκιμαντέρ. Άλλο που δεν ήθελα! Όποιος είχε εισέλθει στα εν Ελλάδι «μυστήρια του rock», ήταν αδύνατο να μη γνώριζε τον Πάνο Κουτρουμπούση και τις δραστηριότητες του, το περιοδικό ΠΑΛΙ, τα περίφημα «Ταχυδράματα» στο χατζιδακικό Τρίτο Πρόγραμμα, τη συμπόρευση του με τον Δημήτρη Πουλικάκο, ακόμη και τις μοναδικές ιστορίες του, δημοσιευμένες στα ΝΕΑ, το ΑΝΤΙ, την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ κ.α. 

Θυμάμαι την πρώτη φορά που τους είδα με την Κέιτ να κάθονται στο καλοστρωμένο τραπέζι της Μάρσας και του Δημήτρη. Κυριακή του Πάσχα του 2006. «Έλα κι εσύ να τσακίσουμε το αμνοερίφιο» ήταν τα λόγια του. Γελούσαν και τα μάτια του, σαν να είχε κάνει τη μεγαλύτερη αταξία μ’ αυτή τη νόστιμη εξυπνάδα που μόλις είχε ξεστομίσει. Τον έβλεπες με τα λευκά μαλλιά και τα γένια του κι έλεγες πως, πράγματι, είσαι ομοτράπεζος με έναν αυθεντικό beatnik ποιητή και πως, αν είσαι τυχερός, θα πάρεις πολλά απ’ την επικοινωνία σας! Νομίζω πως έτσι κι έγινε! 

Η σκέψη μου είναι αυτή τη στιγμή στην Kate, τη σύντροφο του. Οι δυο τους ήταν μαζί πενήντα χρόνια! Γνωρίστηκαν στη Λονδίνο, όταν εκείνη σε ηλικία 17 ετών δούλευε DJ σε αντεργκράουντ clubs και απολάμβανε την παρέα θρύλων της rock μουσικής, σαν τον Ginger Baker των Cream και τον Graham Bond. Τρομερή τύπισσα η Kate, που τα τελευταία χρόνια έφτιαχνε όμορφα χειροποίητα κοσμήματα. Σαν να τη βλέπω πάλι να μιλάνε με τον Πιτ για ακόμη ένα καλοκαιρινό ταξίδι τους με τ’ αυτοκίνητο στο εξοχικό τους στην Ιταλία. 

Δεν συζητήσαμε πολλά για το ντοκιμαντέρ και την αφίσα σε εκείνη την πρώτη συνάντηση με τον Κουτρουμπούση. Δώσαμε ένα νέο ραντεβού στο σπίτι του για να τα λέγαμε με την ησυχία μας. Θα μου μείνουν όμως αξέχαστες δύο στιγμές: Η μία είναι με τον συνθέτη και πιανίστα Μηνά Αλεξιάδη, επίσης ομοτράπεζο μας. Ο Αλεξιάδης, μέγας φαν του Κουτρουμπούση, άρχισε να απαγγέλλει ολόκληρα αποσπάσματα από το «Εν αγκαλία de Κρισγιαούρτι» και κρατούσαμε την κοιλιά μας απ’ τα γέλια! Η άλλη είναι όταν ο Δημήτρης Θεοδωρόπουλος έβαλε στο πικάπ ν’ ακούσουμε το soundtrack του συγκροτήματος Spirit από τη μοναδική αγγλόφωνη ταινία του Jacques Demy. Ο Κουτρουμπούσης άκουγε με ευλάβεια ώσπου έπεσε στα χέρια του η βιογραφία του σκηνοθέτη Νίκου Παπατάκη, ένα βιβλίο με τη λέξη «απόγνωση» στον τίτλο του! Άστραψε και βρόντηξε! «Που την είδε την απόγνωση ο Παπατάκης με τέσσερις – πέντε γάμους στο ενεργητικό του, τον Jean Genet για κολλητό του και γυναίκες κι άντρες για εραστές του στο παριζιάνικο προλεταριάτο των fifties»…

Η μοναδική μου επίσκεψη στο διαμέρισμα του λίγες μέρες μετά αποτελεί μία εξίσου μοναδική εμπειρία! Εκεί τον συνάντησα μέρα μεσημέρι. Μέσα σ’ ένα μικρό ναό του αθηναϊκού αντεργκράουντ γεμάτο από σουρεαλιστικά ανδρείκελα και μικροαντικείμενα με αισθητική κόμικς και επιστημονικής φαντασίας! «Έχω κάνει κι εγώ σινεμά» μου λέει σε μια φάση και βάζει να δούμε σε DVD ένα μικρό ασπρόμαυρο και βουβό φιλμάκι του. Ναι, αλλά τι φιλμάκι! Αν τα φέρνω σωστά στη μνήμη μου τώρα, ο Κουτρουμπούσης είχε κινηματογραφήσει το 1960 ή το ’61 ή κάπου εκεί, τέλος πάντων, μία λαϊκή ταβέρνα του Περάματος γεμάτη από ναύτες και «λαϊκά παλικάρια», όπως θα τα ζωγράφιζε ο Μίνως Αργυράκης. Μου εξέφρασε, μάλιστα, την επιθυμία να έδινε αυτό το φιλμάκι σε κάποια εφημερίδα ή σε κάποιο κανάλι ώστε να έπαιρνε μερικά χρήματα και αν μπορούσα να τον βοηθούσα…Εκεί, όμως, που με «έστειλε» κανονικά ήταν όταν μου έδειξε μια νεανική φωτογραφία του: Ο ίδιος και δίπλα του ο μουσικός Mitch Mitchell, ο ντράμερ στους Jimi Hendrix Experience! «Τι γίνεται εδώ, θα μας τρελάνεις τελείως;» του είχα πει, αλλά μετά μου εξήγησε πως κάποτε ο Mitchell του είχε ζητήσει να ζωγραφίσει ψυχεδελικά το λονδρέζικο διαμέρισμα του, πράγμα που συνέβη! Με τη δική μας αφίσα, βέβαια, δεν τα βρήκαμε. Ο Κουτρουμπούσης είχε ζητήσει ένα εξωφρενικό ποσό για να έφτιαχνε το σχέδιο, αλλά δεν θύμωσα καθόλου, ούτε καν παρεξηγηθήκαμε. Απλά του έδωσα κι εγώ να καταλάβει πως όταν κάνεις σινεμά στην Ελλάδα, μόνο ένα μπάτζετ των 150.000 ευρώ θα δικαιολογούσε μία εξαιρετικά ακριβοπληρωμένη αφίσα. 

Μέχρι και το 2011, πάντα Κυριακές του Πάσχα και μόνο για μία ημέρα το χρόνο, συνεχίσαμε να βλεπόμαστε στο σπίτι της Μάρσας και του Δημήτρη. Να ακούω και να καταγράφω σαν μαγνητόφωνο τις απίστευτες ιστορίες του, όπως αυτή για τη γνωριμία του με τον συγγραφέα Gabriel Garcia Marquez στο Παρίσι. Ο Marquez, λέει, ασκούσε τότε την ιατρική και είχε συμβουλέψει τον Κουτρουμπούση να φάει ρύζι και να μείνει μέσα. «Έτσι έκανα κι έτσι έγινα καλά, αλλά μάλλον δεν θά’χα και τίποτα σοβαρό» τον θυμάμαι τώρα να λέει μ’ αυτό το, όλο παιδικότητα, χιούμορ του. 

Μιαν άλλη φορά τους είχα ρωτήσει με περισσή αδιακρισία πως και δεν έκαναν παιδιά με την Kate τόσα χρόνια μαζί. Ένα νεύμα του αρκούσε για να συνειδητοποιήσω πως αυτός ο χίπικος σουρεαλισμός που τους χαρακτήριζε, ήταν απαγορευτικός για παιδιά, υποχρεώσεις και παρόμοιες συμβατικές καταστάσεις. Την έκφραση «χίπικος σουρεαλισμός» δεν τη χρησιμοποιώ τυχαία. Ποιος γνωρίζει πως το ζεύγος Κουτρουμπούση είχε κάνει τη διαθήκη του, αφήνοντας όλα τα πνευματικά δικαιώματα, κινητή και ακίνητη περιουσία σε έναν σύλλογο προστασίας…γαϊδουριών; Μας τό’λεγε ο ίδιος και καμάρωνε και τα γέλια μας ακούγονταν μέχρι το παρακείμενο Χίλτον! 

Μόνο τέτοια σουρεαλιστικά μπορούσες να πεις με τον Κουτρουμπούση, να κάνεις δηλαδή κουβέντα που θα την ευχαριστιόταν κι ο ίδιος. Διότι, όταν έπεφταν στο τραπέζι τα ονόματα του Μίκη Θεοδωράκη ή του Διονύση Σαββόπουλου, λόγου χάριν, μπορεί να μη δυσανασχετούσε, αλλά έναν σνομπισμό τον επιδείκνυε. «Τι να μου πουν αυτοί εμένα τώρα που είμαι φίλος με τη Μαρία Μήτσορα» γύρισε και μου’πε κάπως εμπιστευτικά μια φορά.

Φίλος, όμως, ήταν και με τον Θεόδωρο Πάγκαλο, η αιτία δηλαδή που κάποια στιγμή ψυχραθήκαμε μαζί του οι υπόλοιποι. Με τον Πάγκαλο υπήρξαν φίλοι, συμμαθητές και συνδαιτημόνες στην περιβόητη «Παράγκα» του Σίμου του Υπαρξιστή. Ο Πάγκαλος, μάλιστα, επί των ημερών του σε μία από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, είχε εισηγηθεί ώστε να εξασφαλιζόταν μία σύνταξη στον παλιό του φίλο. Λογικό ο Κουτρουμπούσης να μη σήκωνε μύγα στο σπαθί του για τον ευεργέτη του, έλα όμως που η φράση «Μαζί τα φάγαμε» ήταν πολύ νωπή…Δηλαδή ακόμη δεν ξεχνιέται, αλλά σκέψου τότε! Έτσι, λοιπόν, δεν ξαναφάγαμε μαζί το Πάσχα των χρόνων που ακολούθησαν, εν ονόματι μίας μεγάλης φιλίας που όλοι οι άλλοι δεν μπορούσαμε ή και δεν θέλαμε να κατανοήσουμε. 

Νιώθω τυχερός που γνώρισα αυτόν τον ιδιόμορφο άνθρωπο. Τον εικαστικό του εξωφύλλου στο «Μεταφοραί – εκδρομαί ο Μήτσος» του Πουλικάκου, που το είχα λιώσει κάποτε. Ένα παιδί στην ουσία που αρνήθηκε να μεγαλώσει – κακομαθημένο ή καλομαθημένο, τι σημασία έχει; Έναν από τους τελευταίους σουρεαλιστές όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και παγκοσμίως πιστεύω. Έναν καλλιτέχνη που έβλεπε την κοινωνία από απόσταση ασφαλείας και την κατέγραφε με τα πιο αλλόκοτα ψυχεδελικά χρώματα, όπως θα του ζητούσε ο Roger Corman να σχεδιάσει τους τριπαριστούς τίτλους έναρξης κάποιας low budget ταινίας του. 

Τα τελευταία χρόνια ο Πάνος Κουτρουμπούσης που αντιμετώπιζε χρόνιο πρόβλημα με τις αρτηρίες του, είχε καθηλωθεί στο σπίτι του. Πέθανε σήμερα το πρωί σε ηλικία 82 ετών, αφήνοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό στα πιο ανατρεπτικά γράμματα και στις πιο ευφάνταστες τέχνες αυτού του τόπου. Άξιος! Και αξέχαστος!