ΠΑΣΟΚ: Από το ζιβάγκο στην εξουσία και μετά στην «πασοκοποίηση»

Η συνεργασία με τον ιστορικά «εχθρό» δεξιό, η εγκατάλειψη θεμελιωδών αρχών και οραμάτων, η εφαρμογή νεοφιλελεύθερων πολιτικών και τα φαινόμενα εκτεταμένης διαφθοράς οδήγησαν τη σοσιαλδημοκρατία, έτσι όπως εκφράστηκε ιστορικά από το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα, στα όρια της κατάρρευσης.

Και μπορεί η απαξίωση της πολιτικής και των πολιτικών να αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο τα τελευταία χρόνια, για τους γνωστούς λόγους –λιτότητα και ανεργία για τους πολίτες, σκάνδαλα και φαινόμενα διαφθοράς για τους πολιτικούς–, ωστόσο είναι προφανές ότι το μάρμαρο φαίνεται να το πληρώνουν πρωτίστως τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, με την ελληνική περίπτωση να αποτελεί μάλιστα αρνητικό οδηγό για ολόκληρη την Ευρώπη. Και αυτό γιατί, πρώτον, αποδείχτηκε στην πράξη ότι η σοσιαλδημοκρατία στην Ελλάδα απέτυχε να εμπνεύσει τα μεσαία και χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα που αποτελούν διαχρονικά την κοινωνική της βάση. Δεύτερον, ενστερνίστηκε νεοφιλελεύθερες πολιτικές και μάλιστα τις εφάρμοσε στην πράξη ήδη από την περίοδο Κώστα Σημίτη, αλλά και ως κυβερνητικός εταίρος της Δεξιάς επί Ευάγγελου Βενιζέλου. Και ας μην ξεχνάμε, φυσικά, το πρώτο μνημόνιο στο οποίο μας έβαλε ο Γιώργος Παπανδρέου. Το πιο σημαντικό όμως είναι τα φαινόμενα εκτεταμένης διαφθοράς που σημάδεψαν το ΠΑΣΟΚ ήδη από την περίοδο του Ανδρέα Παπανδρέου το 1989 και τα οποία έφτασαν στο αποκορύφωμα κατά τη διακυβέρνηση Σημίτη.

Ολα αυτά αποξένωσαν τους παραδοσιακούς ψηφοφόρους του κόμματος και τους οδήγησαν στην αγκαλιά του ΣΥΡΙΖΑ.

Ετσι, το ΠΑΣΟΚ, διαχρονικά ο βασικός εκφραστής του χώρου της σοσιαλδημοκρατίας και της κεντροαριστεράς, κόντεψε να οδηγηθεί στην αφάνεια· όχι μόνο επειδή κυριάρχησε στην πολιτική ζωή της Ελλάδας για 20 χρόνια, χάνοντας στην πορεία τον προσανατολισμό και τα αρχικά του οράματα και υποκύπτοντας στον λαϊκισμό και σε φαινόμενα διαφθοράς, αλλά και επειδή στις διπλές εκλογές του 2012 δεν έλαβε το μήνυμα της κάλπης και με πρόσχημα τη διάσωση και το καλό της χώρας προχώρησε σε κυβερνητική συνεργασία με τη ΝΔ του Αντώνη Σαμαρά.

Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΣΟΚ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ

Πολύ πριν από την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ, ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε αποφασίσει να δημιουργήσει μια ευρεία αριστερή παράταξη, η οποία θα μπορούσε να προσελκύσει όλους τους προοδευτικούς πολίτες που πίστευαν στον σοσιαλισμό. Η Ενωση Κέντρου του πατέρα του δεν του ήταν αρκετή, ενώ την έβρισκε και ξεπερασμένη. Ηθελε όμως να συγκεράσει όλες τις ιδεολογίες και τα κινήματα που, φαινομενικά, ήταν αντίθετα μεταξύ τους. Και μπροστά σε αυτό τον στόχο δεν υπολόγιζε ούτε καν τις διαφωνίες ακόμη και πολύ στενών του συντρόφων, τους οποίους φόβιζε η λέξη «σοσιαλιστικό» στο αρκτικόλεξο «ΠΑΣΟΚ».

Παρά τις αντιρρήσεις, κυρίως παλαιών στελεχών από τον χώρο της Ενωσης Κέντρου, επικράτησε η άποψη του Ανδρέα και η ίδρυση του νέου φορέα ανακοινώθηκε σε συνέντευξη Τύπου που έδωσε ο Παπανδρέου την 3η Σεπτεμβρίου 1974 στο ξενοδοχείο King’s Palace. Η ημερομηνία που διάλεξε δεν ήταν τυχαία, αφού παρέπεμπε στην Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 εναντίον του ξενόφερτου βασιλιά Οθωνα. Η διακήρυξη της ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ θέτει τους στόχους του νέου φορέα, που πετύχαιναν διάνα ως προς την πραγματική ανάγκη αλλά και το θυμικό της πλειονότητας των Ελλήνων της εποχής: λαϊκή κυριαρχία, εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική απελευθέρωση. Παράλληλα, το κίνημα έχει στόχο τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, με συνθήματα «Εξω για πάντα από το ΝΑΤΟ», «Εξω οι βάσεις του θανάτου», αλλά και «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο». Ηταν η εποχή του διάσημου ζιβάγκο του Ανδρέα! Αυτό που πρόσθεσε στο κίνημα ο ιδρυτής του, όμως, ήταν ένας νέος πατριωτισμός, που εκφράστηκε με το σύνθημα «Η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες». Το ΠΑΣΟΚ ήταν το πρώτο κόμμα εξουσίας στην ελληνική ιστορία με μαζική οργάνωση – στα πρότυπα του ΚΚΕ.

Το κεντρικό σύνθημα «Αλλαγή» έγινε πράξη στα πρώτα χρόνια του κυβερνητικού του έργου, με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, τον εκδημοκρατισμό του συνδικαλιστικού κινήματος και των ενόπλων δυνάμεων, τη δημιουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας και του ΑΣΕΠ, αλλά και τη συνταγματική αναθεώρηση του 1985, η οποία καθιέρωσε το σύστημα κοινοβουλευτικής εξουσίας που ισχύει μέχρι και σήμερα, περιορίζοντας δραστικά τις εξουσίες του προέδρου. Παράλληλα, σημαντικές τομές των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ ήταν η νομιμοποίηση του πολιτικού γάμου, η ψήφος στα 18, η εισαγωγή του μονοτονικού συστήματος γραφής, η κατάργηση της σχολικής ενδυμασίας, η θέσπιση κοινωνικών επιδομάτων, οι αλλαγές στο Οικογενειακό Δίκαιο με την καθιέρωση της ισότητας των δύο φύλων, η αναγνώριση της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και η παραχώρηση άδειας επιστροφής στην Ελλάδα στους πολιτικούς πρόσφυγες του Δημοκρατικού Στρατού.

Η προσπάθεια του Ανδρέα Παπανδρέου να αποκαταστήσει μεγάλα τμήματα της κοινωνίας που είχαν υποστεί διώξεις από το αυταρχικό μετεμφυλιακό καθεστώς και να δημιουργήσει κράτος πρόνοιας αναγνωρίζεται ακόμη και από τους αντιπάλους του. Ωστόσο, η μεγάλη αύξηση των δημόσιων δαπανών και του χρέους στην οικονομική διαχείριση, το γεγονός ότι του καταλόγισαν προσπάθεια επιβολής στη δημόσια διοίκηση και «επικίνδυνη» εξωτερική πολιτική, αλλά και φαινόμενα διαφθοράς, με βασικότερο το σκάνδαλο Κοσκωτά, συνέβαλαν στην αρχή της πτώσης που οδήγησε στο «βρόμικο ’89» και τελικά στην επάνοδο της ΝΔ στην εξουσία το 1990.

Μπορεί το 1993 το ΠΑΣΟΚ να επέστρεψε στην εξουσία, όμως η φθορά του κόμματος και κυρίως του προφίλ του ηγέτη Παπανδρέου σε συνδυασμό με τη βεβαρυμένη κατάσταση της υγείας του και τον θόρυβο γύρω από την προσωπική του ζωή με τη Δήμητρα Λιάνη οδήγησαν στην «αναγκαστική» παραίτησή του μέσα από το Ωνάσειο όπου νοσηλευόταν και στην εκλογή τού –ανέκαθεν συμπαθούς στη Δεξιά– Κώστα Σημίτη τόσο στην αρχηγία του κόμματος όσο και στην κυβέρνηση για δύο τετραετίες.

ΣΗΜΙΤΗΣ: Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ, ΤΑ ΣΚΑΝΔΑΛΑ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΟΤΖΑΛΑΝ

Γιος του αντάρτη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Γιώργου Σημίτη, ο καθηγητής Οικονομικών που έβαζε βόμβες στη χούντα, ο τεχνοκράτης και εκσυγχρονιστής Κώστας Σημίτης ταύτισε την οκτάχρονη πρωθυπουργική του θητεία με την είσοδο της Ελλάδας στην ευρωζώνη, τη σύγκρουσή του με την Εκκλησία για την αναγραφή ή μη του θρησκεύματος στις ταυτότητες, αλλά και με μια σειρά μεγάλων σκανδάλων όπως η φούσκα του χρηματιστηρίου, οι μίζες στα εξοπλιστικά και η παραδοχή στενών συνεργατών του ότι «τα πήραν» από τη Siemens.

Ενα ακόμη σημείο καμπής αποτέλεσε η σύλληψη και παράδοση του Κούρδου ηγέτη Οτζαλάν στους Τούρκους το 1999, σε συνεργασία με τους Αμερικανούς, κάνοντας πολλούς οπαδούς του παλαιού ΠΑΣΟΚ –οι οποίοι θέλοντας και μη είχαν «καταπιεί» τον «δεξιό» Σημίτη στην αρχηγία του κόμματός τους– να αντιληφθούν ότι το κίνημα του Ανδρέα είχε χάσει οριστικά την πολιτική του ταυτότητα…

Η δημοτικότητα Σημίτη έπεσε κατακόρυφα και με βαριά καρδιά πήρε την απόφαση να παραδώσει το… δαχτυλίδι της διαδοχής στον Γιώργο Παπανδρέου, αφού η ήττα στις εκλογές του 2004 φαινόταν προδιαγεγραμμένη.

Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Ο ΓΙΟΣ ΠΟΥ ΔΙΕΣΠΑΣΕ ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΝΗΜΟΝΙΟ

Αναλαμβάνει πρωθυπουργός το 2009, μετά τη συντριπτική ήττα της ΝΔ και την αλματώδη αύξηση του ελλείμματος, αλλά δεν κατορθώνει να πάρει μέτρα που θα αποτρέψουν ή έστω θα απομακρύνουν την οικονομική καταστροφή, την ώρα που η παγκόσμια οικονομική κρίση έχει αρχίσει από το 2008 και στην Ελλάδα κοιμόμασταν τον ύπνο του δικαίου.

Το περίφημο «λεφτά υπάρχουν» άλλωστε φαίνεται ότι θα τον σημαδεύει για το υπόλοιπο της ζωής του, παρότι πράγματι παρεξηγήθηκε η αληθινή σημασία αυτής της ατάκας. Το 2010 από το Καστελόριζο ανακοινώνει την προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αποδεικνύοντας ότι το σύνθημα «Γιώργο, άλλαξέ τα όλα» δεν στοχεύει πλέον στην αλλαγή αλλά στη σωτηρία της χώρας με όποιον τρόπο.

Το 2011 ουσιαστικά προτείνει στον Αντώνη Σαμαρά της ΝΔ να συγκυβερνήσουν, ενώ η παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου εκείνης της χρονιάς θα μετατραπεί σε πανελλαδική εξέγερση! Και ενώ είχε ήδη συμφωνήσει τη δανειακή σύμβαση, αποφάσισε να ρωτήσει και τον λαό με δημοψήφισμα. Μέρκελ και Σαρκοζί έφτασαν στα όρια εγκεφαλικού και έδειξαν στην Ελλάδα την πόρτα εξόδου από την ευρωζώνη. Τελικά –για πρώτη φορά στην πολιτική ιστορία του τόπου– στις 4 Νοεμβρίου 2011 η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου ζητά και παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης για να φύγει ο πρωθυπουργός! Από 160 βουλευτές που είχε το ΠΑΣΟΚ το 2009, πέφτει σε 33 και μπαίνει στην κυβέρνηση Λουκά Παπαδήμου μαζί με τη ΝΔ και τον ακροδεξιό ΛΑΟΣ του Γιώργου Καρατζαφέρη.

Ο Γ. Παπανδρέου αναγκάζεται να παραιτηθεί και από την αρχηγία του ΠΑΣΟΚ, παραδίδοντας τη σκυτάλη στον βασικό εσωκομματικό του αντίπαλο Ευάγγελο Βενιζέλο, που περίμενε σαν έτοιμος από καιρό. Και τελικά διασπά το κόμμα που ίδρυσε ο πατέρας του για να φτιάξει το δικό του ΚΙΔΗΣΟ, η αποτυχία του οποίου τον οδήγησε για πρώτη φορά εκτός Βουλής το 2015…

ΤΟ ΠΑΣΟΚ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Ο Ευ. Βενιζέλος αποκάλυψε για πρώτη φορά τη «βουλιμία» του για ηγεσία και εξουσία όταν έσπευσε μετά την ήττα του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 2007 να διεκδικήσει την αρχηγία του κόμματος τρέχοντας να το ανακοινώσει στο Ζάππειο, για να χάσει πανηγυρικά από τον Γ. Παπανδρέου.

Η κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ στις διπλές εκλογές του 2012 και η συγκυβέρνηση με τη ΝΔ του Αντώνη Σαμαρά, η υπογραφή του στην απόφαση να πέσει μαύρο στην ΕΡΤ, το δικής του εμπνεύσεως «χαράτσι» στη ΔΕΗ που εξελίχθηκε στον ΕΝΦΙΑ των ημερών μας και το κούρεμα των ομολόγων που του χρεώθηκε με το περίφημο PSI, για το οποίο εξακολουθεί να δηλώνει υπερήφανος, τον οδήγησαν στην παραίτηση από την προεδρία του κόμματος και την απόφαση να κρατήσει για τον εαυτό του τον τίτλο τού «εθνικού κεφαλαίου», βάζοντας συχνά πυκνά τρικλοποδιές στο κόμμα και στη Φώφη Γεννηματά.

Η ΦΩΦΗ ΓΕΝΝΗΜΑΤΑ, ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΑΡΑΤΑΞΗΣ

Η δεύτερη τη τάξει «κληρονόμος» του ΠΑΣΟΚ, μετά τον Γ. Παπανδρέου, κόρη του Γιώργου Γεννηματά, που συνεργάστηκε με όλους τους προέδρους του κόμματος περιμένοντας υπομονετικά τη σειρά της, ανέλαβε τα ηνία αφού το κίνημα είχε ήδη βρεθεί σε ιστορικά χαμηλό ποσοστό, παίρνοντας τον Ιανουάριο του 2015 μόλις 4,7% των ψήφων! Λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 2015, με πρόεδρο τη Φώφη Γεννηματά από τον Ιούνιο, το ΠΑΣΟΚ ανεβάζει τα ποσοστά του στο 6,3%. Η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του κόμματος γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι το ΠΑΣΟΚ μόνο του πλέον δεν μπορεί.

Διακηρύττει την ανάγκη για ενότητα όλων των δυνάμεων του κατακερματισμένου χώρου της κεντροαριστεράς –όρο στον οποίο επιμένει, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα εκείνον της σοσιαλδημοκρατίας– καθώς και την επαναφορά των δυσαρεστημένων από το ΠΑΣΟΚ ψηφοφόρων «στο σπίτι τους», ενώ συγκροτεί πρώτα τη Δημοκρατική Συμπαράταξη με τη ΔΗΜΑΡ και στη συνέχεια το σημερινό Κίνημα Αλλαγής.

Ο νέος φορέας της κεντροαριστεράς, τον οποίο πολλοί –και όχι αδίκως– αποκαλούν πολιτικό αχταρμά κομμάτων και κινήσεων, αλλά κυρίως προσώπων που έχουν βρει στον νέο φορέα το «σωσίβιο» για να τα επαναφέρει στο προσκήνιο, αναζητεί ακόμη το πολιτικό του στίγμα παλαντζάροντας πότε προς τα δεξιά και πότε προς τα αριστερά. Σλάλομ που καμιά σχέση δεν έχει με τη σοσιαλδημοκρατία. Το μέλλον θα δείξει… 

* Περοδικό Hot Doc #147, «Σοσιαλδημοκρατία: Αναζητώντας τη νέα ταυτότητα», 15/02/2018