Πάμε σινεμά… διαβασμένοι

Από την πρόσφατη παραγωγή βιβλίων για την έβδομη τέχνη ξεχωρίσαμε τέσσερα. Καταρχάς μια τριπλέτα εκδόσεων για τον κλασικό ελληνικό κινηματογράφο: την αναθεωρημένη βιογραφία του σημαντικότερου ίσως Ελληνα κωμικού («Ενας άνθρωπος παντός καιρού»). Μια μελέτη που καταγράφει την εξέλιξη του ρόλου της υπηρέτριας στο ελληνικό σινεμά, η οποία αποτυπώνει την ελληνική κοινωνική πραγματικότητα της εποχής. («Η Παγώνα και οι άλλες»). Eνα εγχειρίδιο για τις must-see ταινίες, το οποίο συνδυάζει το προσωπικό γούστο, την έρευνα και τη λατρεία του κριτικού – θεωρητικού του κινηματογράφου Δημήτρη Κολιοδήμου για το σινεμά («101 ελληνικές ταινίες που πρέπει να τις δεις πριν πεθάνεις»). Η τετράδα ολοκληρώνεται με τη διεισδυτική ματιά του Παντελή Μπουκάλα πάνω στο έργο του Αντρέι Ταρκόφσκι στο βιβλίο «Ο Χριστός στα χιόνια».

Δουλικά αμέσου δράσεως

Ο ρόλος της υπηρέτριας στα φιλμ του παλιού ελληνικού κινηματογράφου προσφέρεται για μια σειρά μελετών με θέμα τα κοινωνικά στερεότυπα που συνοδεύουν το συγκεκριμένο επάγγελμα στο βιβλίο του Χρήστου Νταμπακάκη «Η Παγώνα και οι άλλες» (εκδ. Αιγόκερως, 148 σελίδες, 11,66 ευρώ). Ο Αθηναίος συγγραφέας που είναι διδάκτωρ Ιστορίας και Φιλοσοφίας του Δικαίου και του Θεάτρου μέσω μιας δεξαμενής περίπου 180 ταινιών της περιόδου 1947-75 εστιάζει στις βασικές θεματικές, καθώς και στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός επαγγέλματος που αναπτύχθηκε παράλληλα και αποτυπώθηκε και στο εγχώριο σινεμά των δεκαετιών του ’50 και του ’60. Το υλικό του Νταμπακάκη προέρχεται από ενδελεχή έρευνα, η οποία καταγράφει εύστοχα και γλαφυρά τα κοινωνικά στερεότυπα που συνοδεύουν το επάγγελμα της υπηρέτριας στα ελληνικά φιλμ. Στις περισσότερες ταινίες οι υπηρέτριες είναι αμόρφωτα κορίτσια («θέλουμε άφξησι» γράφει το πλακάτ των δυσαρεστημένων οικιακών βοηθών του Χρήστου Κυριακόπουλου στο φιλμ «Ο Μελέτης στην άμεσο δράση» του 1966) από την επαρχία κι από πολύτεκνες, φτωχές οικογένειες που φτάνουν με το όνειρο μιας καλύτερης ζωής στην Αθήνα, αλλά οι εργοδότες/τριές τους τις αντιμετωπίζουν υποτιμητικά, είτε λόγω ταξικότητας είτε πολλές φορές λόγω ερωτικού κινήτρου. Ταινίες όπως το «Ρομάντσο μιας καμαριέρας» ή «Δουλικά αμέσου δράσεως» αντικατοπτρίζουν σύσσωμα τα στερεότυπα γύρω από τη φύση του επαγγέλματος της υπηρέτριας. Αυτό συμβαίνει ακόμη και σε φιλμ –θεωρητικά– προοδευτικά, όπως «Μια τρελή, τρελή οικογένεια», «Ο στρίγκλος που έγινε αρνάκι», «Μια Ιταλίδα από την Κυψέλη».

Ταινίες ζωής και θανάτου

Αφού προηγήθηκε το καλτ –αν όχι κλασικό– «101 ελληνικές ταινίες που πρέπει να πεθάνεις πριν τις δεις», ο Δημήτρης Κολιοδήμος συνεχίζει την αιρετική και απολαυστικά χιουμοριστική συγγραφική διαδρομή του με το «101 ελληνικές ταινίες που πρέπει να τις δεις πριν πεθάνεις» (εκδ. Οξύ, 232σελίδες, 14,43 ευρώ). Στον αντίποδα εκείνου του βιβλίου, το οποίο περιλάμβανε ταινίες που κατά τον συγγραφέα δεν θα έπρεπε να δεις ποτέ στη ζωή σου, δημιουργήθηκε ένα άτυπο σίκουελ με φιλμ εκ διαμέτρου αντίθετα που οφείλει να δει κάποιος έστω μία φορά στη ζωή του. Κατά τον συγγραφέα δεν πρόκειται για αριστουργήματα. Είναι όμως ταινίες που κατάφεραν με κάποιον τρόπο να μιλήσουν στο θυμικό του λαού και να τον γεμίσουν με απρόσμενα συναισθήματα. Σχετικά άγνωστες δημιουργίες όπως «Ο γιος του Τσάρλυ», το «Κακό» και το «Αναζητώντας τον Χέντριξ» βρίσκουν τη δική τους θέση δίπλα σε καταξιωμένα έργα όπως η «Αναπαράσταση», το «Αρπα colla» και η «Γλυκιά συμμορία».

Τρέξε, Θανάση, τρέξε

Ισως η πιο ψαγμένη έκδοση για Ελληνα ηθοποιό είναι το «Ενας άνθρωπος παντός καιρού». Η βιογραφία του Θανάση Βέγγου, την οποία υπογράφει ο συγγραφέας και καλός του φίλος Γιάννης Σολδάτος, είχε κυκλοφορήσει πριν από αρκετά χρόνια αλλά φέτος επανεκδόθηκε νέα, ενισχυμένη και αναθεωρημένη έκδοσή της (εκδ. Αιγόκερως, 328σελίδες, 21,20 ευρώ) με επιπλέον 30 σελίδες σε σχέση με την πρώτη. Εμπλουτισμένη με νέες πληροφορίες, κυρίως γύρω από την προσωπικότητα και την ξεχωριστή διαδρομή του σπουδαίου κωμικού, δεν είναι μια τυπική βιογραφία του Θανάση Βέγγου αλλά μια αναλυτική παρουσίαση της δουλειάς του (κινηματογραφικές ταινίες, βιντεοταινίες, τηλεοπτικές σειρές, θεατρικά και τηλεταινίες) που εστιάζει κυρίως στα πρώτα βήματά του στον κινηματογράφο.

Η κληρονομιά του Ταρκόφσκι

Με το «Ο Χριστός στα χιόνια» (εκδ. Αγρα, 72 σελίδες, 10,50 ευρώ) ο Παντελής Μπουκάλας περιγράφει επτά νύχτες στον κόσμο του Αντρέι Ταρκόφσκι. Για την ακρίβεια, επτά ονειρικές βραδιές με βάση όχι μόνο τα επτά εμβληματικά έργα του («Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν», «Αντρέι Ρουμπλιόφ», «Σολάρις», «Ο καθρέφτης», «Στάλκερ», «Νοσταλγία», «Θυσία») αλλά και τα σημειώματα που συνέταξε η Λαρίσα Ταρκόφσκαγια από το «Μαρτυρολόγιο» του συζύγου της. Ο Αντρέι Ταρκόφσκι στα αφοπλιστικά ημερολόγιά του που έγραψε μεταξύ 1970 και 1986 (στη διάρκεια της αυτοεξορίας και λίγο πριν από τον θάνατό του στις 28 Δεκεμβρίου 1986 σε ηλικία 54 ετών) στηλίτευε τον παραλογισμό του σοβιετικού καθεστώτος και σκιαγραφούσε με συγκινητικά λόγια τη στυφή γεύση της εξορίας και το άλγος του θανάτου. Με το βιβλίο αυτό παρουσιάζεται το μεγαλείο του σπουδαίου καλλιτέχνη εστιάζοντας στα βασικά σημεία της σύντομης διαδρομής του και αναδεικνύοντας το ποιητικό και ουμανιστικό έργο που κατασκεύασε με κυριότερα όπλα του την αναζήτηση της αλήθειας και τη δύναμη της μνήμης.