Παγκόσμιο βασικό εισόδημα: Οι πόλεις που "τολμούν"

Για πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια, ο Λανς Ντίνγκμαν έχει φαγητό στην κατάψυξή του.

Ο Ντίνγκμαν, από το Χάμιλτον στο Οντάριο του Καναδά, έχασε ένα από τα πόδια του το 1988 ως αποτέλεσμα οστικής μόλυνσης και τώρα έχει πρόσθετο μέλος, ενώ αντιμετωπίζει και προβλήματα ψυχικής υγείας. Έπαιρνε ένα επίδομα αναπηρίας, αλλά το ποσό ήταν τόσο χαμηλό που δεν του επέτρεπε να βγει από τη φτώχεια. Σήμερα, ο Ντίνγκμαν, 56 ετών, πληρώνεται 1.900 δολάρια το μήνα στο πλαίσιο του πιλοτικού προγράμματος καθορισμού του βασικού εισοδήματος της πόλης – και λέει ότι του έχει αλλάξει η ζωή.

«Ήμουν πλέον σε θέση να προγραμματίσω το μέλλον, ειδικά όσον αφορά το φαγητό», λέει. «Η υγεία μου σε γενικές γραμμές έχει βελτιωθεί επειδή η διατροφή μου είναι καλύτερη. Μπορώ επίσης να αγοράζω προϊόντα υγιεινής – κάτι που ήταν πολύ δύσκολο στο παρελθόν.»

Το πιο σημαντικό από όλα είναι ο αντίκτυπος στην αυτοπεποίθησή του. «Το βασικό εισόδημα μου έδωσε την ελευθερία να ζω με κάποια αξιοπρέπεια, με λίγα επιπλέον χρήματα για να αγοράζω τα απαραίτητα για τη ζωή μου», λέει ο Ντίνγκμαν. «Θέλω να εκμεταλλευτώ στο έπακρο αυτή την ευκαιρία και να καταφέρω να έχω μια κανονική δουλειά επιτέλους … αισθάνομαι πως έχω μεγαλύτερο έλεγχο της ζωής μου τώρα πια».

Η Χάμιλτον, μια πόλη περίπου 551.000 κατοίκων, βρίσκεται σήμερα στο ένα τρίτο της διαδρομής του τριετούς πλάνου για ένα παγκόσμιο βασικό εισόδημα (UBI). Χρηματοδοτούμενο από την περιφέρεια, το πιλοτικό πρόγραμμα δοκιμάζει εάν ένα βασικό εισόδημα έως και τα 17.000 δολάρια για τους 1.000 συμμετέχοντες – συν άλλα 6.000 δολάρια για άτομα με αναπηρία – είναι πιο αποτελεσματικό στη μείωση της φτώχειας από το υφιστάμενο προνοιακό σύστημα.

Το μοντέλο για το βασικό εισόδημα προσφέρει το διπλάσιο ποσό απ’ αυτό που σήμερα αποτελεί το βιοτικό στάνταρντ του Οντάριο και ο Τομ Κούπερ, διευθυντής της Στρογγυλής Τράπεζας του Χάμιλτον για τη Μείωση της Φτώχειας, λέει ότι έχει ήδη αρχίσει να αποδίδει θετικά αποτελέσματα, με το σημαντικότερο να είναι η «αποκατάσταση της αξιοπρέπειας».

«Οι άνθρωποι που συμμετέχουν στο πιλοτικό πρόγραμμα για το βασικό εισόδημα φαίνεται ότι βλέπουν σε κάτι νέο την ελπίδα και αρχίζουν να κάνουν όνειρα για το μέλλον τους», λέει. «Προσωπικά, πιστεύω ότι το βασικό εισόδημα θα αποτελέσει την κυρίαρχη αλλά και επιτακτική κοινωνική πολιτική του 21ου αιώνα».

Διάφορες πόλεις ανά τον κόσμο πειραματίζονται με το βασικό εισόδημα, με τους υποστηρικτές να ισχυρίζονται πως θα συμβάλει στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και θα δώσουν στους ανθρώπους τις κοινωνικές και οικονομικές βάσεις για το αβέβαιο μέλλον. «Ένα καθολικό εισόδημα θα είναι απαραίτητο με την πάροδο του χρόνου, εάν η τεχνητή νοημοσύνη επικρατήσει στις περισσότερες δουλειές που μέχρι τώρα έκαναν άνθρωποι», δήλωσε ο Τζόναθαν Έλον στο twitter πριν από δύο εβδομάδες. Οι Τζέρεμι Κόρμπιν, Μπέρνι Σάντερς, Μαρκ Ζούκερμπεργκ και ο νομπελίστας οικονομολόγος Άνγκους Ντέιτον δηλώνουν επίσης υποστηρικτές.

Τα πλεονεκτήματα της απευθείας διάθεσης χρημάτων στους κατοίκους μιας πόλης είναι προφανή – ποιά είναι όμως τα οφέλη που αποκομίζουν οι πόλεις;

Το πρώτο τέτοιου είδους πρότζεκτ που δοκιμάζεται από κάποια τοπική αρχή στην Ευρώπη είναι το B-Mincome της Βαρκελώνης. Από τον Οκτώβρη του 2017 που εισήχθη το πρόγραμμα, χρηματοδοτείται από το δημοτικό συμβούλιο και ταυτόχρονα χορηγείται από το πρόγραμμα της Κομισιόν Urban Innovative Actions. Το πιλοτικό πρόγραμμα διετίας εγγυάται σε 1.000 νοικοκυριά στην περιοχή Μπέσος, την πιο φτωχή περιοχή της πόλης, συμπληρωματικό εισόδημα μεταξύ € 100 και € 1.676 μηνιαίως.

Περίπου 900 από τις οικογένειες συμμετέχουν επίσης σε προγράμματα «κοινωνικής οικονομίας» που σχετίζονται με την απασχόληση, τη στέγαση και την κοινοτική δράση για την ενημέρωση της ανάλυσης των γειτονιών και το κατά πόσο είναι ανοιχτές σε δημιουργικές λύσεις αντιμετώπισης της φτώχειας, όπως οι τράπεζες χρόνου στις οποίες οι συμμετέχοντες ανταλλάσσουν τις ικανότητές τους και τον χρόνο τους έναντι χρημάτων.

«Πρέπει να εξετάσουμε το πώς μπορούμε να κινητοποιήσουμε καλύτερα την κοινότητα για να βοηθήσουμε στην αντιμετώπιση της φτώχειας στις πόλεις, από τη στιγμή που οι πολιτικές του κράτους πρόνοιας, όπως εφαρμόζονται παραδοσιακά, δεν λειτουργούν», λέει ο Φερνάντο Μπαρέιρο, υπεύθυνος του προγράμματος B-Mincome.

Μια από τις κριτικές πάνω στα προγράμματα δωρεάν διάθεσης χρημάτων είναι ότι δημιουργούν μια εξαρτώμενη κοινωνική τάξη. Το πιλοτικό πρόγραμμα του Χάμιλτον θα αξιολογήσει εάν η σωματική και ψυχική υγεία των συμμετεχόντων βελτιώνεται με την ασφάλεια που τους παρέχει το ελάχιστο εισόδημα και αν είναι σε θέση να συντηρήσουν ένα σπίτι και μια δουλειά.

Ωστόσο, ο Τζιμ Παγκ, συνιδρυτής του προγράμματος Universal Income Project, αναφέρει ότι διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι ελάχιστοι άνθρωποι που λαμβάνουν το βασικό εισόδημα, εγκαταλείπουν την εργασία.

«Ορισμένα πειράματα έχουν ακόμη διαπιστώσει ότι το βασικό εισόδημα ενισχύει την επιχειρηματικότητα, γεγονός που οδηγεί τελικά σε αύξηση της απασχόλησης στην πιάτσα», λέει ο Παγκ. «Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να συνεισφέρουν στην κοινωνία. Εάν μπορούμε να τους παρέχουμε μια βασική οικονομική ασφάλεια, θα βρουν έναν τρόπο να το κάνουν.»

Την επόμενη χρονιά η Στόκτον στην Καλιφόρνια θα γίνει η πρώτη αμερικανική πόλη που θα εξασφαλίσει βασικό εισόδημα για μερικούς από τους φτωχότερους κατοίκους της, με περίπου 100 οικογένειες να λαμβάνουν μηνιαίως 500 δολάρια – με την χρηματοδότηση να προέρχεται από δωρεές φιλανθρωπικού σκοπού – για διάστημα 12 με 18 μηνών.

«Όταν σχεδόν οι μισοί Αμερικάνοι δεν μπορούν να βάλουν στην άκρη 400 δολάρια σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, νομίζω ότι αυτό το πρότζεκτ θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στους αποδέκτες του», λέει ο διευθυντής του προγράμματος Λόρι Όσπινα. «Πιστεύουμε ότι η σημερινή οικονομική κατάσταση απαιτεί αποτελεσματικές και καινοτόμες λύσεις και ελπίζουμε ότι και άλλες δημοτικές αρχές θα ακολουθήσουν μέτρα που υπερβαίνουν το status quo. Αυτή ελπίζουμε να είναι μόνο η αρχή μιας πολύ μεγαλύτερης εθνικής συζήτησης».

Το Μακάο βρίσκεται στην πρωτοπορία, έχοντας εξασφαλίσει σε όλους τους κατοίκους του ένα μικρό ετήσιο βασικό εισόδημα από το 2008. Οι μόνιμοι κάτοικοι λαμβάνουν 840 λίρες, που προέρχονται από τα τεράστια κέρδη από τους φόρους στα καζίνο της πόλης. Αυτοί που δεν είναι μόνιμοι κάτοικοι, λαμβάνουν περίπου το μισό ποσό.

Αυτή τη χρονιά η κυβέρνηση του Μακάο ανακοίνωσε ότι θα δαπανήσει συνολικά 1,61 δισ. δολάρια για δημόσια επιδόματα. Ωστόσο, οι απόψεις σχετικά με το αποκαλούμενο ως πρόγραμμα συμμετοχής στον πλούτο δεν είναι τόσο θετικές όσο θα περιμέναμε, με τους επικριτές να υποστηρίζουν ότι το διατιθέμενο ποσό θα πρέπει να είναι μεγαλύτερο και πιο τακτικό ώστε να υπάρχουν πραγματικές πιθανότητες για τους κατοίκους να βρουν διέξοδο από τη φτώχεια.

Για την κάτοικο Στέφανι Χαν, 31 ετών, το επίδομα είναι «λίγα επιπλέον χρήματα» που μπορεί να ξοδέψει σε κάποιο ταξίδι ή σε ψώνια: «Για κάποιους φτωχότερους κατοίκους, μπορεί να χρησιμοποιούν αυτά τα χρήματα για να πληρώσουν το νοίκι τους. «Γενικά, όμως, πιστεύω ότι οι περισσότεροι κάτοικοι θα προτιμούσαν την κυβέρνηση να δαπανήσει τα χρήματα αυτά σε πιο χρήσιμους σκοπούς, όπως η κατασκευή περισσότερων νοσοκομείων και η στέγαση ή η βελτίωση των υποδομών της πόλης – αντί απλά να μας δίνουν τα χρήματα».

Ο Μπρους Καμ-Κουάν Κουόνγκ, επίκουρος καθηγητής δημόσιας διοίκησης στο Πανεπιστήμιο του Μακάο, αμφιβάλλει για το εάν το σύστημα αυτό υπάρχει απλά για να μοιραστούν οι καρποί που αποφέρει η οικονομική ανάπτυξη. «Ο βασικός σκοπός είναι να κατευναστούν τα παράπονα του κόσμου απέναντι στην κακή διακυβέρνηση. Αποτελεί ένα «παυσίπονο» για την κοινωνία μετά από μια σειρά αντι-κυβερνητικών διαδηλώσεων.»

Ο Κουόνγκ

λέει ότι η παραπάνω πολιτική εξυπηρετούσε την ενίσχυση του κοινού αισθήματος τα δύο πρώτα χρόνια, αλλά έγινε λιγότερο αποτελεσματική από το 2010. Τώρα, αυτός και άλλοι επικριτές της πολιτικής αυτής πιστεύουν ότι η κυβέρνηση δεν τολμά να εγκαταλείψει την πολιτική αυτή υπό το φόβο διαμαρτυριών.

Ακόμα και αυτοί που υποστηρίζουν τις καλές προθέσεις και τον τολμηρό σχεδιασμό των προγραμμάτων στα πλαίσια ενός παγκόσμιου βασικού εισοδήματος αμφισβητούν την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά τους. Τον Απρίλιο, στη Φινλανδία τα πρωτοσέλιδα έγραφαν ότι η κυβέρνηση καταλήγει στην εφαρμογή ενός δοκιμαστικού μέτρου για το βασικό εισόδημα μετά από δύο χρόνια, ωστόσο η συζήτηση αυτή επηρεάζεται από τις επερχόμενες εθνικές εκλογές στις αρχές του 2019.

Όμως, η κριτική ότι το βασικό εισόδημα θα οδηγήσει στην αποσάθρωση του κράτους πρόνοιας είναι «για τα σκουπίδια», λέει ο Γκι Στάντινγκ, ιδρυτής και συμπρόεδρος του Δικτύου Basic Income Earth Network. Είναι υπέρ της διατήρησης επιδομάτων για τα πιο ευάλωτα άτομα στην κοινωνία, ακόμη και με το βασικό εισόδημα, και δεν έχει καμία αμφιβολία ότι κάτι τέτοιο «βγαίνει» οικονομικά.

«Δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο μια πόλη ή μια χώρα δεν θα μπορούσε να αντέξει οικονομικά να έχει ένα βασικό εισόδημα για όλους», λέει ο Στάντινγκ. «Στη Βρετανία, οι φορολογικές ελαφρύνσεις για τους πλούσιους και τις εταιρίες φθάνουν περίπου τα 400 δισεκατομμύρια λίρες ετησίως – αυτό το ποσό από μόνο του θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να παρέχει βασικό εισόδημα για όλους.»

«Δεν είναι κάτι που δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά – είναι απλά θέμα προτεραιοτήτων».

Πηγή: theguardian.com