Ουγγαρία: Μια "ανελεύθερη" δημοκρατία

Του Βασίλη Σαμούρκα

«Εάν έρθεις στην Ουγγαρία, δεν μπορείς να πάρεις τις δουλειές των Ούγγρων», λέει μια αφίσα. «Εάν έρθεις στην Ουγγαρία, θα σέβεσαι την κουλτούρα μας», αναφέρεται σε μια άλλη. Όλες φέρουν την υπογραφή του Εθνικού Συμβουλίου Μετανάστευσης και Καταπολέμησης της Τρομοκρατίας, κι αποτελούν μέρος μιας μεγάλης καμπάνιας του κυβερνώντος κόμματος Fidesz – Ουγγρική Συμμαχία των Πολιτών, του πρωθυπουργού της χώρας, Βίκτορ Όρμπαν.

«Πολλοί ρωτούν εάν η διακυβέρνηση Όρμπαν εξελίσσεται σε ένα καθεστώς. Αυτό το οποίο μπορώ να πω με σιγουριά, είναι ότι διαθέτει πολλά από εκείνα τα στοιχεία που ο πρωθυπουργός περιέγραψε σε μια ομιλία του με τις λέξεις “ανελεύθερη δημοκρατία”», σχολιάζει η δημοσιογράφος Μαρία Ν. – η οποία προτίμησε να μιλήσει στο Hot Doc με ψευδώνυμο, καθώς σε διαφορετική περίπτωση θα αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα με τη δουλειά της.

Τι μπορεί να σημαίνει μια «ανελεύθερη δημοκρατία»

Το ζήτημα του μεταναστευτικού αποτελεί για την κυβέρνηση Όρμπαν τη μεγαλύτερη πρόκληση κι ένα μέσο πολιτικού επαναπατρισμού άκρως συντηρητικών στοιχείων της ουγγρικής κοινωνίας, τα οποία ελκύουν ακόμη πιο ακραίες πολιτικές δυνάμεις. Το κόμμα του δηλώνει φιλοευρωπαϊκό και πιστό στις δομές και τους κανόνες της ΕΕ, κι ο ίδιος ο ούγγρος πρωθυπουργός τονίζει σε κάθε Σύνοδο Κορυφής των ευρωπαίων ηγετών ότι δεν συνιστά κανένα κίνδυνο για την ευρωπαϊκή συνέχεια της χώρας.

Όμως, σύμφωνα με την Μαρία Ν. τα πράγματα κάποιες φορές αλλάζουν ανάλογα με το ακροατήριο. «Όταν ο Βίκτορ Όρμπαν πάει στις Βρυξέλλες λέει εντελώς διαφορετικά πράγματα από αυτά που λέει αν πάει, για παράδειγμα, στη Ρουμανία. Μοιάζει με έναν άνθρωπο, ο οποίος αναφέρει μόνο αυτά που ο συνομιλητής του θέλει να ακούσει», τονίζει, καταδεικνύοντας μια από τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές του ούγγρου πρωθυπουργού στην ομιλία του στην ετήσια συγκέντρωση του κόμματός του στη γειτονική Ρουμανία.

«Τα φιλελεύθερα δημοκρατικά κράτη δεν είναι ικανά να αντεπεξέλθουν στον παγκόσμιο ανταγωνισμό», είπε ο Όρμπαν τον Ιούλιο του 2014, όπως κατέγραψε το Bloomberg. «Δεν πιστεύω ότι η συμμετοχή μας στην ΕΕ μπορεί να μας αποκλείσει από τη δημιουργία μιας νέας, ανελεύθερης πολιτείας, που θα βασίζεται στις εθνικές μας παραδόσεις», υποστήριξε ο ούγγρος πρωθυπουργός, σύμφωνα με ένα βίντεο που ανέβηκε στο ίντερνετ. Στην ίδια ομιλία, ο Βίκτορ Όρμπαν χαρακτήρισε χώρες όπως η Τουρκία, η Ρωσία και η Κίνα ως «επιτυχημένα έθνη», μερικά από τα οποία, όπως είπε, «δεν είναι καν φιλελεύθερα ενώ κάποια δεν είναι καν δημοκρατικά».

«Κανείς δεν κατάλαβε τι ακριβώς εννοούσε. Ίσως ότι θα πρέπει να συνεχίσει να αποτελεί η χώρα μια δημοκρατία, αλλά να έχει ορισμένους περιορισμούς. Δεν υπάρχει όμως κάποιος, που να έχει την παραμικρή ιδέα τι ακριβώς θέλει να κάνει με αυτήν την “ανελεύθερη δημοκρατία”, πέρα από τον ίδιο», σχολιάζει η Μαρία, ενώ θυμάται την επίσκεψη της γερμανίδας καγκελαρίου, Άνγκελα Μέρκελ, στη χώρα, το Φεβρουάριο, και την άγνοιά της για το τι μπορεί να σημαίνει αυτή η «ανελεύθερη δημοκρατία» που επικαλέστηκε ο ούγγρος πρωθυπουργός, δηλώνοντας ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από την ΕΕ.

mia-anelevtheri-dimokratia2Η μετανάστευση βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας Όρμπαν Η στόχευση του πρωθυπουργού Όρμπαν στα αντιμεταναστευτικά ένστικτα μεγάλου μέρους του πληθυσμού της χώρας, ξεδιπλώνεται με πολύ μεγάλη επιτυχία το τελευταίο διάστημα. Οι πινακίδες με τα μηνύματα προς τους μετανάστες βρίσκονται σε αρκετές πόλεις, ενώ ο ούγγρος πρωθυπουργός κατάφερε να «γυρίσει» την τάση των δημοσκοπήσεων, μετά την ανακοίνωση της δημιουργίας ενός τεράστιου φράχτη στα νότια σύνορα της χώρας με τη Σερβία, μήκους 175 χιλιομέτρων και ύψους 4 μέτρων. «Στο άκουσμα της ανακοίνωσης του φράχτη, υπήρξαν δύο διαφορετικές αντιδράσεις. Ο κόσμος που θεωρείται υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου, κυρίως στη Βουδαπέστη, το θεώρησε απαράδεκτο. Τρελό. Όμως αποδείχτηκε ότι ήταν ένα πολύ μικρό ποσοστό της κοινωνίας, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού, ίσως ακόμη και το 80%, θεωρεί ότι ο φράχτης είναι μια πολύ καλή ιδέα. Αυτό δεν είναι κάποιο επίσημο νούμερο, αλλά αποτελεί δική μου αίσθηση, με βάση όλες τις αντιδράσεις του κόσμου», σχολιάζει η Μαρία Ν.

μέσα ενημέρωσης, αλλά και στην επίσημη ιστοσελίδα της ουγγρικής κυβέρνησης, οι εικόνες και οι ειδήσεις που αφορούν το φράχτη βρίσκονται ανάμεσα στα πρώτα θέματα, ενώ τα κυβερνητικά μηνύματα για τον «κίνδυνο» της μετανάστευσης κάνουν επίσης διακριτή την εμφάνισή τους. Μάλιστα, μέρος της πανεθνικής καμπάνιας για το ζήτημα της μετανάστευσης ήταν η αποστολή ενός ερωτηματολογίου σε κάθε πολίτη της χώρας. Όμως οι περισσότερες από τις 12 συνολικά ερωτήσεις, που περιείχε, ήταν εξαιρετικά διφορούμενες, δίνοντας τη δυνατότητα πολλαπλών ερμηνειών ανάλογα με τις προθέσεις της κυβέρνησης.

«Μια ερώτηση λέει: “Συμφωνείτε με την κυβέρνηση, ότι αντί για τους μετανάστες θα πρέπει να στηρίζονται οι ουγγρικές οικογένειες και τα παιδιά;”. Μια άλλη ρωτάει: “Ακούγονται πολλές απόψεις για τη μετανάστευση. Κάποιοι λένε ότι οι παράνομοι μετανάστες συνιστούν κίνδυνο για τις θέσεις εργασίας και τον τρόπο ζωής των Ούγγρων. Συμφωνείτε με αυτό;”. Τι απάντηση μπορεί να δώσεις ένας μέσος Ούγγρος σε κάτι τέτοιο;

Πώς μπορεί ο κόσμος να ερωτάται εάν συμφωνεί να “επαναπροωθούνται όλοι οι παράνομοι μετανάστες πίσω στις χώρες τους, όσο το δυνατόν συντομότερα”; Πρόκειται για εντελώς προκατειλημμένα ερωτήματα».

Οι «περίεργες σχέσεις» με την ΕΕ

πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ στη Ρίγα, τον περασμένο Μάιο, ο πρόεδρος της Κομισιόν, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, έδειξε με έναν άκρως αφελή τρόπο το πώς η ηγεσία της ΕΕ προσλαμβάνει τις αμφιλεγόμενες πολιτικές του Βίκτορ Όρμπαν, όταν την ώρα που τον υποδεχόταν του είπε «χαίρε, δικτάτορα»! Η αμηχανία του Όρμπαν κρύφτηκε πίσω από ένα χαμόγελο και την ανταπάντηση «χαίρε Μεγάλε Δούκα». Όμως αυτή η αντιμετώπιση δεν έτυχε θετικής απήχησης στους κόλπους της ουγγρικής κυβέρνησης. Κάτι παρόμοιο συνέβη και στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ για τη μετανάστευση, στα τέλη Ιουνίου, εκεί όπου ο ιταλός πρωθυπουργός, Ματέο Ρέντσι, άφησε σαφείς αιχμές για συγκεκριμένες χώρες –μεταξύ αυτών και η Ουγγαρία– επειδή έδειξαν παντελή αδιαφορία για το τρομακτικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν κυρίως η Ιταλία και η Ελλάδα. «Αν αυτή είναι η γνώμη σας για το τί σημαίνει Ευρώπη, μπορείτε να την κρατήσετε. Ή υπάρχει αλληλεγγύη ή μην σπαταλάτε το χρόνο μας», φέρεται να είπε ο ιταλός πρωθυπουργός, την ώρα που ο Βίκτορ Όρμπαν εξασφάλιζε την εξαίρεση της χώρας του από το πρόγραμμα ανακατανομής ενός μικρού αριθμού μεταναστών από τον ευρωπαϊκό Νότο προς το Βορρά.

«Μετά από εκείνη τη Σύνοδο Κορυφής, όπου ο Ματέο Ρέντσι επιτέθηκε και στην Ουγγαρία για την αδιαλλαξία της στο μεταναστευτικό, ο Όρμπαν έδωσε μια έμμεση απάντηση στον ιταλό ομόλογό του σχολιάζοντας το γεγονός και λέγοντας: “Έχω μια επιλογή, κι αυτή η επιλογή ήταν να το καταπιώ”. Κάπου εκεί το επεισόδιο έληξε».

Η κυβερνητική ρητορική για τη μετανάστευση, όπως λέει η Μαρία Ν., είναι κάτι που έχει μπει για τα καλά στο μυαλό πολλών Ούγγρων. «Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η προπαγάνδα κάνει τον κόσμο να πιστέψει πραγματικά ότι όλοι οι μετανάστες είναι επικίνδυνοι. Για παράδειγμα, πριν μερικές μέρες ταξίδευα με το λεωφορείο. Δίπλα μου ήταν κάποιες κυρίες μεγάλης ηλικίας, που δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους, κι άρχισαν την κουβέντα περιμένοντας να ξεκινήσουν. Αυτό τις άκουσα να λένε: “Αυτοί οι μετανάστες, είναι επικίνδυνοι. Έρχονται εδώ για να σε φάνε, να σε σφάξουν με μαχαίρι”. Αυτό συμβαίνει εκεί έξω. Η προπαγάνδα λειτουργεί πολύ αποτελεσματικά».

Η μάχη με την Άκρα Δεξιά για τις ψήφους

επίθεση στα ανθρώπινα δικαιώματα και η αναγνώριση του μεταναστευτικού ζητήματος με όρους εθνικιστικούς, δεν ήρθε τυχαία. Η σκληρή πόλωση στις περισσότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες έφερε τεράστια άνοδο των ρατσιστικών κομμάτων. Κι αυτό δεν άφησε την Ουγγαρία ανεπηρέαστη. Το ακροδεξιό και ξενοφοβικό κόμμα Jobbik (Κίνημα για μια καλύτερη Ουγγαρία), κερδίζει το τελευταίο διάστημα όλο και μεγαλύτερη δημοφιλία, με τις πιο πρόσφατες δημοσκοπήσεις να το φέρνουν στη δεύτερη θέση πίσω από το Fidesz.

«Το Fidesz φοβάται πολύ αυτήν την άνοδο του ακροδεξιού κόμματος», υποστηρίζει η Μαρία Ν. «Κι έτσι προσπαθεί να πάει πολύ πιο κοντά στις δικές του πολιτικές, για να αντλήσει ψήφους από την Ακροδεξιά».

Το «ψάρεμα» ψηφοφόρων από την Άκρα Δεξιά είναι πάντοτε πολύ επικίνδυνο. Κι αυτό, γιατί ήδη υπάρχουν υπόνοιες διασύνδεσης του Jobbik με μια νεοναζιστική ομάδα κρούσης, με την ονομασία Betyársereg. Μάλιστα, σε μια συνέντευξη που έδωσε ο ηγέτης αυτής της οργάνωσης, είπε ότι ένας από τους πιο στενούς του φίλους είναι ο ηγέτης του Jobbik. Κάτι το οποίο, όμως, επισήμως δεν έχει επιβεβαιωθεί από καμία πλευρά. «Το Jobbik, ως κόμμα, δεν είναι νεοναζί. Δεν έχει επίσημες ομάδες κρούσης. Έχει όμως κόσμο που το ακολουθεί και κάνει αυτή τη δουλειά», λέει η Μαρία Ν.

Μια από τις πρακτικές, που ακολουθούν οι ομάδες κρούσης των νεοναζί, είναι να παριστάνουν τους «καλούς Σαμαρείτες». Εάν, δηλαδή, κάποιος έχει «πρόβλημα» με μετανάστες, ή κυρίως με Ρομά, οι οποίοι αποτελούν ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού της Ουγγαρίας και συνιστούν τεράστιο «πονοκέφαλο» για την κυβέρνηση, καλούν μέσω τηλεφώνου ή facebook για «βοήθεια». Οι ομάδες αυτές στέλνουν κόσμο στο σημείο που τους ζητήθηκε και παριστάνουν τους φρουρούς. «Απλώς κάνουν περιπολίες ή στέκονται απειλητικά στο σημείο, προσπαθώντας να τους τρομάξουν. Μιλάμε για ανθρώπους οι οποίοι δείχνουν πολύ απειλητικοί. Με ξυρισμένα κεφάλια, γυμνασμένοι, με στρατιωτικές στολές. Κι αυτό που κάνουν είναι να πηγαίνουν, για παράδειγμα, σε κάποιο χωριό, να στέκονται μπροστά από ένα σπίτι Ρομά, να τους φωνάζουν να φύγουν από τη χώρα και γενικά να τους εκφοβίζουν».

Τα κοινωνικά δικαιώματα σε δεύτερη μοίρα

Το ζήτημα των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, μετά από κάποιες ιδιαίτερα αμφιλεγόμενες πολιτικές επιλογές της κυβέρνησης Όρμπαν, έχει προκαλέσει διεθνείς παρεμβάσεις και από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ αλλά και από τα αρμόδια όργανα της ΕΕ. Ιδιαίτερα σημαντική θεωρήθηκε η κρατική παρέμβαση σε μη κυβερνητικές οργανώσεις για την προστασία και την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα, μετά από μια εισβολή της αστυνομίας με την πρόφαση ότι υπήρχαν υποψίες για οικονομικές ατασθαλίες. Οι συγκεκριμένες ΜΚΟ λαμβάνουν κυρίως χρήματα από την κυβέρνηση της Νορβηγίας, και ο Βίκτορ Όρμπαν θεωρεί ότι οι οργανώσεις αυτές δεν επιτελούν κοινωνικό έργο, αλλά, όπως λέει, «αποτελούν πολιτικούς ακτιβιστές, οι οποίοι εξυπηρετούν ξένα συμφέροντα».

«Αυτό είναι πολύ διφορούμενο, γιατί είμαστε μέλη της ΕΕ, έχουμε δημοκρατία», λέει η Μαρία. «Αλλά η κυβέρνηση μέσω του υπουργείου Εξωτερικών έχει ξεκινήσει πρόσφατα ένα πρόγραμμα με την ονομασία “Άνοιγμα προς Ανατολάς”. Αφορά τις οικονομικές συνεργασίας της Ουγγαρίας με Ρωσία, Κίνα, αραβικές χώρες. Αυτό το οποίο προσπαθούν, είναι να ενισχύσουν τις σχέσεις με αυτές τις χώρες αλλά και με τη Λατινική Αμερική».

Η αμφιλεγόμενη στάση του Βίκτορ Όρμπαν, ιδιαίτερα μετά τις αλλαγές στον εκλογικό νόμο, του έδωσε τη δυνατότητα να εξασφαλίσει την ενισχυμένη πλειοψηφία στις εκλογές του Απριλίου του 2014, παρότι στην ουσία απώλεσε δυνάμεις σε σχέση με τις εκλογές του 2010. Κι αυτό, γιατί η ενίσχυση του πρώτου κόμματος σε έδρες, στις περιφέρειες που υπήρχαν μεγάλες εκλογικές διαφορές, έδωσε στο Fidesz 44% στην κάλπη, και 66% στο κοινοβούλιο.

Επιπλέον, το πεδίο και στα μέσα ενημέρωσης είναι αποκαρδιωτικό. Η ιδρυθείσα το 2010 Κρατική Αρχή Μέσων Ενημέρωσης βρίσκεται υπό τον έλεγχο του κράτους, και τα τρία δημόσια κανάλια κατηγορούνται από την αντιπολίτευση ότι λειτουργούν ως κυβερνητικοί βραχίονες. Αυτό τόνισε και ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, όπου ο πορτογάλος συντονιστής της ομάδας παρατηρητών, Αντάο Σίλβα, δήλωσε ότι «μια περιοριστική νομοθεσία για την προεκλογική εκστρατεία, μια μεροληπτική κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης και προεκλογικές δραστηριότητες, που θόλωναν τον διαχωρισμό ανάμεσα στο πολιτικό κόμμα και το κράτος, παρείχαν ένα ανάρμοστο πλεονέκτημα στο κύριο κόμμα στην εξουσία».

Βαθιές σχέσεις πολιτικής και οικονομικής ελίτ

Οι σχέσεις του πρωθυπουργού Όρμπαν με τους ισχυρούς της ουγγρικής οικονομίας παραμένει προνομιακή, παρότι πρόσφατα έχασε έναν από τους μεγαλύτερους συμμάχους του: τον –μεταξύ άλλων– μιντιάρχη και «εθνικό εργολάβο», Λάγιος Σιμίτσκα, ο οποίος είναι και ιδιοκτήτης ιδιωτικού τηλεοπτικού σταθμού, εφημερίδας και ραδιοφώνου.

Έως το 2014, ο Σιμίτσκα ήταν στενός συνεργάτης του Όρμπαν, με πολλές συνεργασίες των επιχειρήσεων του με το Δημόσιο. Στο παρελθόν, μάλιστα, υπήρξε και επικεφαλής των φορολογικών αρχών της χώρας. Όμως τα σχέδια του ούγγρου πρωθυπουργού να επιβάλει οριζόντια φορολόγηση 5% στις διαφημίσεις, τον μετέτρεψαν σε έναν από τους πιο ορκισμένους εχθρούς του. Μια απόφαση, που στην πορεία προκάλεσε την αντίδραση της Κομισιόν και την απόσυρσή της, αλλά αποτέλεσε ένα μικρό δείγμα του πώς λειτουργεί το καθεστώς δούναι και λαβείν σε πολλά στρώματα του πολιτικού κι επιχειρηματικού status quo της χώρας.

Άλλωστε, οι καταγγελίες για ύποπτες συναλλαγές ενέπλεξαν ακόμη και τον γαμπρό του Όρμπαν και σύζυγο της μεγαλύτερης κόρης του, Ίστβαν Τίμπορς. Ο Τίμπορς φέρεται να ανέλαβε μια σειρά από έργα, που αφορούσαν κυρίως εργασίες δημόσιου φωτισμού, καθώς, όπως αναφέρουν ουγγρικά μέσα ενημέρωσης, 33 δημοτικές αρχές της χώρας έλαβαν μεγάλα ευρωπαϊκά κονδύλια για να μεταβούν σε νέες τεχνολογίες φωτισμού κι η επιχείρησή του ανέλαβε να διεκπεραιώσει το 71% των έργων αυτών. Όπως, μάλιστα, ανέφερε σε δημοσίευμά της στις αρχές Ιουλίου η ουγγρική ιστοσελίδα sztarklikk.hu, οι ευρωπαϊκές αρχές καταπολέμησης της διαφθοράς (OLAF) έχουν ήδη ξεκινήσει τη διεξαγωγή έρευνας, που αφορά την εταιρία που μέχρι πρότινος ανήκε στον γαμπρό του ούγγρου πρωθυπουργού, και δεν έχει να κάνει μόνο με το καθεστώς των αναθέσεων αλλά και με πιθανές υπερτιμολογήσεις. Κι αυτή είναι μόνο μία από τις πολλές περιπτώσεις, που απασχολούν ήδη τις ευρωπαϊκές αρχές από το 2014, όπως έδειξε η ετήσια έρευνα της OLAF. Στη λίστα της OLAF, η Ρουμανία βρίσκεται στην πρώτη θέση με έρευνες για 36 περιπτώσεις διαφθοράς, ενώ δεύτερη έρχεται η Ουγγαρία με 13 περιστατικά.

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Hot Doc #83, το Σεπτέμβριο του 2015

Διαβάστε επίσης: Νέα πρόκληση της Ουγγαρίας: Ζητά από την Ε.Ε. να απελαθούν στην Ελλάδα 52.000 πρόσφυγες