Όταν τα ξύλα μαθαίνουν να τραγουδούν

Μία επίσκεψη στο εργαστήρι οργανοποιίας του Μιχάλη Μουντάκη, έναν γοητευτικά ακατάστατο μικρό χώρο, ο οποίος είναι γεμάτος όργανα, παλιά εργαλεία, ξύλα και βερνίκια. «Αναρωτιέμαι γιατί αυτό το χάος αρέσει τόσο στους φωτογράφους», λέει ξεκινώντας να αφηγείται την ιστορία του, που αρχίζει από την Κρήτη και συνεχίζεται στη γειτονιά του Μεταξουργείου, τότε που η περιοχή ήταν γεμάτη γαζώτριες, τεχνίτες και παιδιά που έπαιζαν μπάλα στους δρόμους.

«Η καταγωγή μου είναι από την Κρήτη, αλλά μεγάλωσα στον Πειραιά. Η γειτονιά που μέναμε στον Προφήτη Ηλία ήταν γεμάτη Κρητικούς. Να σκεφτείς ο δρόμος μας ήταν η οδός Χανίων. Ο πατέρας μου είχε πάθος με την οργανοποιία. Κάποια στιγμή θέλησε να μάθει να παίζει λαούτο. Η οικογένειά του μπορούσε να δώσει ένα βαρέλι λάδι για να το αγοράσει, κινδύνευε όμως να μείνει χωρίς λάδι για την επόμενη χρονιά. Τότε ξεκίνησε να φτιάχνει μόνος του ένα όργανο από ξύλο λεμονιάς με τις ελάχιστες πληροφορίες που πήρε από το καφενείο και τον βαρελά. Στα χωριά οι άνθρωποι είχαν ασχολία με διάφορες τέχνες. Το 1959 έφτιαξε ένα δεύτερο λαούτο που το χάρισε σε έναν φίλο του για να του εξασφαλίσει το εισιτήριο για να ταξιδέψει στον Πειραιά. Γρήγορα βρήκε δουλειά σε εργαστήρι μουσικών οργάνων στην οδό Θηβών και μετά από αρκετές περιπλανήσεις το 1976 άνοιξε το δικό του χώρο στην οδό Κεραμεικού».

Πρώτα πέρασε την πόρτα του εργαστηρίου και στη συνέχεια του σπιτιού και του σχολείου του. «Σε ένα μικρό δωματιάκι στην ταράτσα έκανα τα πρώτα μου παιχνίδια και έμαθα τα πρώτα μου γράμματα. Τα θυμάμαι όλα, ακόμη και τις μυρωδιές. Το καλοκαίρι του 1977 ξεκίνησα να εργάζομαι ως βοηθός του πατέρα μου. Ημουν μόλις δέκα χρόνων». Ο ίδιος παίζει σχεδόν όλα τα όργανα και λατρεύει την κρητική μουσική, καθώς με τους φίλους του συναντιούνται συχνά για αυτοσχέδια γλέντια σε ταβερνούλες και σπίτια. «Την αγαπάω αυτή τη δουλειά. Δεν την κάνω μόνο για την επιβίωση. Υπάρχει μία μαγεία πίσω από την κατασκευή. Το να παίρνεις ένα κομμάτι ξύλο και στο τέλος να το κάνεις να τραγουδάει δημιουργεί ένα απίστευτο συναίσθημα».

Οι σειρές οργάνων που κατασκευάζει το εργαστήριο είναι τα μαντολινάτα, τα μπουζοκοειδή και τα λαγουτοειδή. Τα βασικά εργαλεία είναι οι φαλτσέτες, τα πριόνια, τα μικρά σφυράκια, οι πενσούλες, τα κοφτάκια, αλλά και μυστικά που χρησιμοποιούσαν παλιά οι μαραγκοί. Η πρώτη ύλη για την κατασκευή οργάνων είναι το ξύλο. Κατά κύριο λόγο το κελεμπέκι και ο παλίσανδρος, αλλά και ντόπια ξύλα όπως η καρυδιά, η μουριά και ο κέδρος. «Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν επίσημα συντηρητές μουσικών οργάνων. Οι οργανοποιοί είναι αυτοί που διατηρούν ζωντανές τις προηγούμενες γενιές. Το κάθε όργανο έχει τη δική του φιλοσοφία, τη δική του θέση στην ορχήστρα, τον δικό του τρόπο παιξίματος και τις δικές του ιδιαιτερότητες. Το χέρι του μαστόρου βάζει τη σφραγίδα του και δεν αντιγράφεται».

Το επάγγελμα κινδυνεύει να εξαφανιστεί

Οι άνθρωποι που πηγαίνουν στο εργαστήριο για να ζητήσουν ή να επισκευάσουν ένα όργανο προέρχονται κυρίως από τις λαϊκές γειτονιές της Αθήνας. «Την κρίση δεν τη βιώνουμε από την έλλειψη ζήτησης, αλλά επειδή πρέπει να κατεβάσουμε τις τιμές και το μεροκάματο στις δυνατότητες των πελατών. Πώς να πεις μία εξωφρενική τιμή σε έναν πατέρα και το παιδάκι του να μη μάθει ποτέ μπουζούκι; Σε κάποιους άφησε ο παππούς τους ένα παλιό όργανο και θέλουν να το σώσουν στη μνήμη τους. Υπάρχουν βέβαια πολλά νέα παιδιά που παίζουν με τα όργανα των παππούδων και συνεχίζουν την παράδοση. Οι επαγγελματίες μουσικοί ήταν από τους πρώτους που βίωσαν την κρίση. Κάποιοι είναι σε κέντρα για μεροκάματα που δεν τους βγάζουν τα έξοδα ούτε για τις χορδές».

Το οργανοποιείο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη γειτονιά του Μεταξουργείου. Οι κύριος Μιχάλης θυμάται όλα τα μαγαζιά που βρίσκονταν στην περιοχή. «Απέναντι βρισκόταν ένα μεγάλο εργοστάσιο ρούχων το οποίο απασχολούσε χίλιες γαζώτριες. Η γειτονιά γέμιζε το μεσημέρι εργατόκοσμο. Υπήρχαν μαραγκούδικα, τσιγαράδικο, επινικελωτήριο, ο μαστρο-Θύμιος με τους εξαερισμούς του. Μία πολύ ζωντανή γειτονιά με οικογένειες. Εγώ έχω παίξει μπάλα στη μέση του δρόμου με δύο κολώνες για τέρμα. Δεν νομίζω οι επόμενες γενιές να ζήσουν κάτι τέτοιο».

Στην ερώτηση ποιος ήχος οργάνου τον γοητεύει περισσότερο δυσκολεύεται να απαντήσει. «Οταν γυρνάω σπίτι μου έχω την ανάγκη να παίξω για πέντε λεπτά μουσική για να ξεκουραστώ. Αυτό είναι πολύ παράξενο. Πότε λίγο μπουζούκι, πότε λίγο μπαγλαμά, πότε δυο δοξαριές κρητικής λύρας. Ανάλογα με τη διάθεσή μου. Ασχολούμαι λίγο παραπάνω με το βαρύτονο λαούτο που παίζουμε στην Κρήτη. Είναι δύσκολο ωστόσο να ξεχωρίσω ποιο από τα παιδιά μου αγαπάω περισσότερο».

Η γνώμη του είναι ότι η κάθε εποχή ζητάει τους δικούς της ήχους, αλλά ότι η ρίζα που υπάρχει μπορεί να αποτελέσει μία καλή βάση για το νέο. «Η εξέλιξη δεν χτίζεται πάντοτε σε υγιή βάση. Τα όργανα που είναι ανάμεσα στο σήμερα και το χτες είναι αυτά που με γοητεύουν περισσότερο». Το επάγγελμα πιστεύει ότι δυστυχώς κινδυνεύει να εξαφανιστεί. «Η περιοχή κάτω από την Ομόνοια είχε πολλά εργαστήρια κατασκευής οργάνων. Κάποιοι πήραν σύνταξη, κάποιοι πέθαναν, κάποιοι επέστρεψαν στα χωριά τους. Η εποχή δεν ευνοεί μικρά εργαστήρια. Δεν υπάρχουν και πολύ νέοι στη δουλειά και προβλέπω ότι κάποια στιγμή ενδεχομένως να υπάρξει πρόβλημα. Παλιά, ο ένας έδινε τη σκυτάλη στον επόμενο. Σήμερα δεν μετράει τόσο η τέχνη του οργανοποιού, γιατί πάνω από όλα μπαίνει το δύσκολο ζήτημα της επιβίωσης μιας μικρής επιχείρησης».

– Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento

-Φωτογραφίες: SOOC, Mενέλαος Μυρίλλας