Όσο κρατάει ένας καφές με την ερμηνεύτρια Σοφία Μανουσάκη

Ένα δροσερό μικροκαμωμένο κορίτσι 23 ετών είναι η Σοφία Μανουσάκη που είδε νωρίς – νωρίς και από μία τυχαία συγκυρία να εκπληρώνονται τα πιο τρελά του όνειρα! Κάθε φορά που την βλέπω να ερμηνεύει είτε μελοποιημένο Καβάφη, είτε τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, μένω ενεός με τη δύναμη και το σθένος που κρύβει καλά μέσα της και τα αφήνει ελεύθερα μόνο όποτε βρίσκεται επί σκηνής. Αν δεν ήταν τραγουδίστρια η κοπέλα αυτή, θα ήταν ένα από τα λιοντάρια που κοσμούν την πλατεία λεόντων στο Ηράκλειο, στη γενέτειρα της, την Κρήτη. Κάπως έτσι ξεκινά και η κουβέντα της, με ένα στόλισμα εκ μέρους μου με όσα κοσμητικά επίθετα μπορώ να βρω για να την εμψυχώσω και να τη βοηθήσω να εκφραστεί κάπως διαφορετικά. «Έχω επίγνωση του τι έχει συμβεί και, πράγματι, ούτε στα πιο τρελά μου όνειρα δεν θα μπορούσα να φανταστώ τις καθημερινές μου στιγμές δίπλα στον Μίκη Θεοδωράκη και στον Στέφανο Κορκολή» μου λέει. «Που να το φανταζόμουν ότι θα βρισκόμουν από τα Χανιά της Κρήτης στην Αθήνα κι από κει σε όλο τον κόσμο για να ερμηνεύω ποίηση με τόσο όμορφες μουσικές»!  

Η Μανουσάκη έδινε τις τελευταίες εξετάσεις της στο Ωδείο Χανίων όταν δέχτηκε ένα τηλεφώνημα συνεργάτη της για να πάνε ν’ ακούσουν τον Κορκολή στο Πνευματικό Κέντρο της πόλης. «Πήγαμε με τον πατέρα μου, θυμάμαι, και περιμέναμε να τελειώσει η συνέντευξη Τύπου που θα έδινε ο Στέφανος για μία φιλανθρωπική εκδήλωση και να φεύγαμε ύστερα. Μετά το τέλος της συνέντευξης, τον ακούμε να φωνάζει: ”Που είναι η κοπέλα που μου είπατε ν’ ακούσω;” Εκεί πετάχτηκε ο πατέρας μου: ”Σήκω να σ’ ακούσει”! Εγώ τά’χασα, ”δε μπορεί να συμβαίνει αυτό” έλεγα, αλλά στην πραγματικότητα επρόκειτο για μία όμορφη συνωμοσία». Η Μανουσάκη μέχρι να φτάσει στο πιάνο σκεφτόταν ποιο ήταν το τραγούδι που θα έλεγε. Έγινε το καλωσόρισμα και πρότεινε στον Κορκολή το «Εν λευκώ» της Μποφίλιου. «Δεν το ”έχω” αυτό, κάνα άλλο ξέρεις;» τη ρώτησε ο συνθέτης και τότε εκείνη του πρότεινε το «Δεν είσαι εδώ» της Γαλάνη! «Ο Στέφανος τα ”πήρε στο κρανίο”! ”Δεν είναι της Γαλάνη” μου είπε, ”είναι του Παρασκευά Καρασούλου και του Στέφανου Κορκολή πού’χει ερμηνεύσει μοναδικά η Δήμητρα Γαλάνη»! Τη ρωτάω εδώ αν ο Κορκολής είχε διάθεση ψαρωτική απέναντι της, αν και σαφώς είχε δίκιο ως δημιουργός. Συμφωνεί μαζί μου, όπως συμφώνησε τότε και με τον Κορκολή, ο οποίος της έδωσε ένα σωστό πρώτο μάθημα. Κι όταν τελείωσε το κομμάτι, την αποκάλεσε «φωνάρα» και αμέσως έπιασε τον πατέρα της: «Η κόρη σας έχει πολύ καλή φωνή κι αν έχει τα μυαλά της στη θέση τους και γερό στομάχι, θα κάνει μια μεγάλη καριέρα». Όταν επέστρεψαν σπίτι, η Μανουσάκη ανακοίνωσε στη μητέρα της σε ποιον είχε μόλις τραγουδήσει και πάρει τα εύσημα του. «Είχαμε μεγάλες χαρές, ο καιρός όμως πέρασε κι εγώ έλεγα ότι όλο αυτό είχε γίνει επειδή απλά είπαν του Στέφανου ν’ ακούσει μια καλή τραγουδίστρια. Δεν πέρασαν δύο μήνες και μου τηλεφώνησε ο Κορκολής: ”Θα έρθεις στην Αθήνα για να κάνεις το πρώτο σου demo, να δούμε πως θ’ ακουστείς”.

Το πρώτο τραγούδι του Κορκολή που δοκιμάστηκε η Μανουσάκη ήταν ένα σε στίχους της Ρεβέκκας Ρούσση. Από κει και πέρα ξεκίνησαν κατευθείαν τις συναυλίες με πρώτη και καλύτερη αυτήν στην Ακαδημία Chopin της Βαρσοβίας! «Για μένα ήταν συγκλονιστική εμπειρία να τραγουδήσω σ’ έναν τέτοιο χώρο ενώπιον του πιο δύσκολου και απαιτητικού κοινού. Ήταν η πρώτη φορά που είχα φύγει από την Κρήτη για να τραγουδήσω επαγγελματικά. Εκεί ο Στέφανος με συμβούλεψε να βγω και να πω α καπέλα τον ”Ερωτόκριτο”, όπως και έγινε! Για την ακρίβεια έγινε ότι δεν περιμέναμε: Επί τέσσερα λεπτά, ο κόσμος χειροκροτούσε και ο Στέφανος με κοιτούσε με νόημα σαν να μού’λεγε ”Το ήξερα”»! Συνέβη όμως και κάτι ακόμη πιο μεγαλειώδες: Αμέσως μετά το τέλος της συναυλίας, από το καμαρίνι της Μανουσάκη πέρασε η διευθύντρια της Ακαδημίας Chopin, προτείνοντας της μία υποτροφία για να συνέχιζε εκεί τις σπουδές της στο λυρικό τραγούδι. «Βέβαια, δεν την δεχτήκαμε την υποτροφία και γυρίσαμε στην Ελλάδα» συνεχίζει γελώντας. «Αγαπώ πάρα πολύ το κλασικό τραγούδι, όμως ο Στέφανος μού εξήγησε πόσο δύσκολο είναι να επιβιώσεις στο συγκεκριμένο χώρο. Ενώ έχω τα προσόντα δηλαδή, τον άκουσα και δεν θέλησα να συνεχίσω σ’ ένα τέτοιο δρόμο». Η Μανουσάκη θεωρεί τον Κορκολή κάπως σαν καθοδηγητή της, λόγω των εμπειριών του τόσα χρόνια από τη βιομηχανία της μουσικής. Της έχει μάθει ήδη τα πάντα, από το πώς να φέρεται εντός του χώρου μέχρι το πως να στέκεται στη σκηνή. «Ακόμα και τον τρόπο που χειρίζομαι το λόγο δημόσια με έχει μάθει και τον ευχαριστώ πάρα πολύ» την ακούω να μου λέει. 

Η οικογένεια της Σοφίας δεν είχε ιδιαίτερη σχέση με την τέχνη της μουσικής. Ήξερε μόνο ότι ο παππούς της τραγουδούσε ριζίτικα, όπως και η γιαγιά της, αλλά όχι σε επαγγελματικό επίπεδο. Μεγάλωσε σε ένα σπίτι με τους δυο γονείς της και τα τέσσερα αδέρφια της – πολυμελής οικογένεια: Τέσσερα κορίτσια κι ένα αγόρι με εκείνη να είναι η τελευταία στη σειρά, η μικρότερη. «Όλοι στο σπίτι αγαπάνε τη μουσική, ακούν τα πάντα και δεν θα πουν όχι σε κάτι. Οι γονείς μου δίπλα στους δίσκους του Ξαρχάκου και του Χατζιδάκι, είχαν κι αυτούς των Led Zeppelin και των Deep Purple, τεράστια rock συγκροτήματα. Δε νομίζω να υπάρχει άνθρωπος που δεν τα έχει ακούσει». Ούτε η ίδια ωστόσο είχε σκοπό ν’ασχοληθεί με το τραγούδι. Τελείωσε πληροφορική και κάποια στιγμή αποφάσισε να κάνει μαθήματα φωνητικής στο Ωδείο Χανίων, περισσότερο για να αξιοποιούσε δημιουργικά το χρόνο της. Στα δύο χρόνια των σπουδών της, γνώρισε τον Στέφανο και άλλαξε η ζωή της. Μέχρι τότε, εκείνοι που είχαν διαβλέψει τα φωνητικά προσόντα της ήταν οι δάσκαλοι του σχολείου και όχι του Ωδείου: «Όλοι λέγανε ”η Σοφία με τη φωνάρα” γιατί από το διάδρομο μέχρι την τάξη, εγώ τραγουδούσα. Τους είχα ζαλίσει. Στο Ωδείο η δασκάλα με κοιτούσε με ενθουσιασμό, όποτε δουλεύαμε, δεν μου είχε πει όμως ποτέ κάτι». Στο σημείο αυτό της λέω πως ενδεχομένως να ήταν νωρίς ώστε να έβγαζαν «διάγνωση», μια και οι σπουδές ως το πτυχίο κρατούν έξι χρόνια. Η άποψη μου ταιριάζει με τη δική της. «Η εξέλιξη μου εξέπληξε πάρα πολύ τη δασκάλα μου. Σήμερα χαίρεται πολύ και μου λέει ότι το αξίζω όλο αυτό! Το ίδιο χαίρονται και οι γονείς μου που δεν περίμεναν το παιδί τους να είναι δίπλα σε τόσο σημαντικούς ανθρώπους. Κυρίως δεν πίστευαν ότι θα ξέφευγα από την επαρχία και τη μικρή μας κοινωνία». Πιστεύει πολύ στον παράγοντα τύχη και πλέον θεωρεί τον εαυτό της όχι απλά τυχερό, αλλά ευλογημένο!

Θέλω να μου πει ευθαρσώς αν όλη αυτή η γρήγορη ανοδική πορεία, οι καλές κριτικές, η αποδοχή και τα τόσο σημαντικά που κάνει, την κάνουν να νιώθει και έναν ανταγωνισμό από το τραγουδιστικό συνάφι. «Μπορεί τα σχόλια να είναι κολακευτικά» παραδέχεται, «αλλά όλο αυτό είναι και μία τεράστια ευθύνη. Οφείλω να δουλεύω πολύ και να το κάνω με πολύ σεβασμό και σοβαρότητα. Κακά τα ψέματα, δεν μπορείς νά’χεις την αποδοχή του κόσμου όλου, σε κάποιους αρέσουμε, σε κάποιους δεν θα αρέσουμε». Τη ρωτάω πάλι το ίδιο, αλλά διαφορετικά: «Πως νιώθεις έναντι τραγουδιστριών που μπορεί να πουν ”ποια είναι αυτή τώρα που μας έφερε ο Κορκολής;”», αναφερόμενος φυσικά σε άλλες συναδέλφισσές της με ιστορία. «Δεν έχω εισπράξει κάτι τέτοιο» μου απαντάει, «και δεν ασχολούμαι, βασικά για να προστατέψω εμένα την ίδια. Ίσως είναι νωρίς ακόμα για να βιώσω ”πόλεμο”». Εκτιμάει πολύ ερμηνευτικά τη Νατάσσα Μποφίλιου! «Τη θαυμάζω πάρα πολύ και μάλιστα στο Ωδείο δουλεύαμε τα κομμάτια της. Και ποιος δεν θαυμάζει αυτή τη γενιά τραγουδιστριών, τη Μποφίλιου και τη Ζουγανέλη;» Θυμάται μια συναυλία της Μποφίλιου στην Τάφρο των Χανίων, όπου φορούσε κι ένα καταπληκτικό κόκκινο φόρεμα! Ήταν εξαιρετική στη σκηνή, καθόταν και τη θαύμαζε!

Ήταν πάντα τόσο προσγειωμένη η Μανουσάκη ή κι εδώ έπαιξε ο Κορκολής το ρόλο του; «Από μικρή ήμουν έτσι και γι’ αυτό ευθύνονται οι γονείς μου. Ήταν σκληροί μαζί μου! Μου έμαθαν να βουτάω τη γλώσσα στο μυαλό πριν μιλήσω σε μια κοινωνία επαρχιακή που έπρεπε να προσέχεις τι λες. Έτσι διαμορφώθηκε ο χαρακτήρας μου συν του ότι μεγάλωσα στην Κρήτη». Η Μανουσάκη είχε από νεαρότατη ηλικία συνειδητότητα της κρίσης που ερχόταν στην Ελλάδα, αφού μέχρι το δημοτικό, οι γονείς της τής παρείχαν τα πάντα. Μόλις μπήκε στο Γυμνάσιο, κόπηκαν τα πάντα μαζί με όλη τη σπιτική χαρά. Οι γονείς της έφτασαν στο σημείο να μείνουν άνεργοι. «Κάποια στιγμή, μου είπε ο μπαμπάς μου ότι δε μπορεί να πληρώνει το Ωδείο κι έτσι έπιασα δουλειά για λίγο καιρό σε ένα λούνα παρκ, προκειμένου να βγάζω τα έξοδα μου. Παρόλο που ήμασταν μια μέση προς φτωχή οικογένεια, δεν μας έλειψε τίποτα. Οι γονείς μου ανέκαθεν μας στήριζαν και ήθελαν το καλό μας».

Τη ρωτάω αν πιστεύει στην πολιτικοποιημένη τέχνη, εφόσον – ερήμην της έστω – αυτή τη στιγμή υπηρετεί ένα βαθύτατα πολιτικό τραγούδι. «Το να τραγουδάς Καβάφη μελοποιημένο εν έτει 2019 είναι πολιτική πράξη, αν και δεν τό’χα σκεφτεί έτσι ακριβώς. Είναι και ζήτημα αισθητικής. Περισσότερο αυτό το σκέφτηκα με το έργο του Θεοδωράκη που από μόνος του συστήνει ολόκληρο κίνημα». Πάντα πιάνεται εξ αρχής από το στίχο και μετά από τη μελωδία. «Ο στίχος θα μου μιλήσει πρώτα στην ψυχή και μαζί με τη μελωδία θα με βοηθήσει να εκφράσω τα συναισθήματα μου». Στην περίπτωση του Καβάφη, μελέτησε όσο δεν είχε μελετήσει ποτέ της, αφού μέχρι πρότινος γνώριζε μόνο ένα ποίημα του, τα «Κεριά». Εδώ με ενημερώνει πως ο δίσκος με τον Κορκολή επρόκειτο αρχικά να είναι πολυσυλλεκτικός απ’ την άποψη των ερμηνευτών. Μία μέρα, έτσι απλά, της τηλεφώνησε ο συνθέτης και της είπε ότι θα είναι η μοναδική τραγουδίστρια του έργου. «Με γέμισε χαρά, αλλά και άγχος η είδηση αυτή. Απ’ τη μία θα ερμήνευα σε α’ εκτέλεση ένα καινούργιο μουσικοποιητικό έργο κι απ’ την άλλη θα ”γνώριζα” σε βάθος τον μέγιστο των Ελλήνων ποιητών. Όταν μελετούσα τον Καβάφη, με είχε συνταράξει το ότι κάθε χρόνο έχανε κι από έναν δικό του, το πόσο δηλαδή εμπεριείχε την απώλεια. Ήταν τρομερά θλιβερό όλο αυτό κι εκεί βλέπεις πόσο δημιουργικά και με πόση ευαισθησία κατέφευγε στα ποιήματα. Είχε μια τεράστια δύναμη μέσα του ο άνθρωπος αυτός»! 

Πως θα ήταν η ζωή της Σοφίας Μανουσάκη αν δεν είχε συναντηθεί με τον Στέφανο Κορκολή; «Καταρχάς δεν υπάρχει καμία Κρητικοπούλα που να μην έχει κάνει το πρώτο της παιδί στα 23 της. Έτσι, το πολύ – πολύ να ήμουν στην Κρήτη και νά’χα κάνει την οικογένεια μου. Θα είχα μια δουλειά, όποια και νά’ταν αυτή, απλά για να ζω χωρίς να έχω σχέση με την καλλιτεχνία»…Πλέον το όνειρο της είναι να τραγουδήσει σε όλους τους μεγαλύτερους χώρους παγκοσμίως, τραγουδώντας τους Έλληνες ποιητές. Μέχρι και στη Σκάλα του Μιλάνο θα ήθελε να φτάσει, αλλά ο Κορκολής της λέει να το ξεχάσει! Γελάμε μαζί, μου αρέσουν τα όνειρα συνδυασμένα με νεανική αφέλεια και ειλικρίνεια. 

Της ζητάω για το τέλος να μου περιγράψει την πιο συγκινητική στιγμή στη μέχρι τώρα πορεία της. Αντ’ αυτού μου δείχνει ένα βίντεο πού’χει ανεβάσει στην προσωπική της ιστοσελίδα: Είναι με τον Κορκολή στο σπίτι του Μίκη Θεοδωράκη. Ο Κορκολής στο πιάνο και ο Θεοδωράκης τη διευθύνει από το κάθισμα του όση ώρα ερμηνεύει το «Δρόμοι παλιοί» σε ποίηση Μανώλη Αναγνωστάκη. Στο τέλος, ο μεγάλος συνθέτης την τραβάει στην αγκαλιά του και τα μάτια του δακρύζουν! Δεν είναι τυχαίο που η Μανουσάκη ηχογράφησε σε α’ εκτέλεση έναν κύκλο τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη, γραμμένο τη δεκαετία του 1980 στο Παρίσι και κατόπιν επιθυμίας του μάλιστα: Το έργο «Μια θάλασσα γεμάτη μουσική» σε ποίηση Δήμητρας Μαντά, που περιέχεται στο διπλό CD «Μίκης Θεοδωράκης – Στέφανος Κορκολής: Συνάντηση ΙΙ» (2016).

Λίγο πριν αποχαιρετιστούμε, ρωτάω τη Σοφία αν θα συνεργαζόταν με έναν άλλο δημιουργό. Έχει έτοιμη την τελευταία απάντηση της: «Ουσιαστικά η πρώτη μου δισκογραφική εμφάνιση έγινε με τον Στεφανο. Ακόμα είναι νωρίς και έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας με πολλά που σχεδιάζουμε. Σίγουρα θα ήμουν θετική στο να έκανα κάπου μία συμμετοχή, ένα τραγούδι λόγου χάριν, αλλά για ολόκληρη δουλειά δε νομίζω πως θα ήμουν διαθέσιμη κυρίως απ’ την άποψη του χρόνου». 

* Ο Στέφανος Κορκολής και η Σοφία Μανουσάκη παρουσιάζουν τα «Τραγούδια της ζωής μας» στο HALF NOTE JAZZ CLUB την Παρασκευή 18/1, το Σάββατο 19/1 (22.30), την Κυριακή 20/1 και τη Δευτέρα 21/1 (21.30). Παράταση δόθηκε ήδη για την Τετάρτη 23/1 (21.30). Μαζί τους ο Κώστας Πυρένης (κιθάρα, μπάσο, τραγούδι), ο Αντώνης Λάζος (saxophones) και ο Αλέξης Κώστας (κρουστά, drums).

** Ευχαριστούμε το εστιατόριο «Ρόκα και Ρόδι» (πλ. Φωκίωνος Νέγρη) για τη φιλοξενία.

*** photos: VaGGiNet/EvaGGelia Thomakou