Οι βάρβαροι που περιμέναμε… ήρθαν

Έχει επικρατήσει η άποψη πως η ιστορικότητα των ανθρώπινων πολιτισμών βασίζεται κυρίως σε συγκριμένα περιστατικά και γεγονότα, καθώς επίσης και στον ρόλο που έπαιξαν ορισμένες προσωπικότητες στη διαμόρφωσή τους. Παράλληλα, υπάρχει και μια επιπλέον φιλοσοφική οπτική με καθολικά χαρακτηριστικά ως αντίλογος στα επιμέρους ή τυχαία γεγονότα που θεμελίωσαν τους πολιτισμούς γενικότερα. Η ανάλυση, η επεξεργασία αλλά κυρίως η κριτική, αναφορικά με την αρχή, την ακμή και την παρακμή ενός πολιτισμού, δημιουργούν ένα πλαίσιο καταληπτότητας, το οποίο μας οδηγεί στη γνώση και την αλήθεια για το παρελθόν και την αξία του. Δυστυχώς, αυτές οι δύο γνωσιολογικές και λογικά θεμελιωμένες οπτικές αφορούν το παρελθόν και δεν μπορούν να επεξεργαστούν την παρούσα και μέλλουσα κατάσταση των πολιτισμών.

Η πιο εντυπωσιακή όμως είναι μία τρίτη οπτική. Είναι η μεταφυσική αντίληψη της ιστορίας και του πολιτισμού. Είναι εκείνη η αντίληψη που λίγοι άνθρωποι κατέχουν και μπορούν να συλλάβουν τα σημεία που υποδηλώνουν φθορά και προμηνύουν παρακμή σε έναν πολιτισμό σε παροντικό χρόνο. Δεν είναι λίγες οι φορές, που ενώ η γενικότερη αίσθηση στην κοινωνία υποδήλωνε ευημερία και ακμή, εντούτοις ορισμένοι πραγματικά οξυδερκείς άνθρωποι έβλεπαν παρακμή, εκφυλισμό και πτώση. Αυτό δεν συνέβαινε λόγω πεσιμισμού ή άλλου είδους απαισιοδοξίας και αγανάκτησης για τα κακώς κείμενα της κοινωνίας αλλά λόγω μιας γνώσης βαθιά μεταφυσικής και εσωτερικής. Μιας γνώσης ουσιαστικής, που υπερέβαινε το μέσο όρο αντίληψης και καταληπτότητας για την εποχή και την ιστορία. Είναι μια γνώση που δεν δημιουργεί θετικά και ευχάριστα συναισθήματα αλλά πόνο σε όποιον την κατέχει. Πόνο και αγωνία για μια κοινωνία, η οποία βιώνει ένα λάθος και μια αυταπάτη, με θλιβερά και επικίνδυνα αποτελέσματα για την ίδια και τον πολιτισμό της.

Από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή τα παραδείγματα είναι πολλά. Ο Πλάτωνας είδε την παρακμή μέσα στην εσωτερική σκλαβιά του σπηλαίου, ο Δημόκριτος και αργότερα οι Κυνικοί μέσα από το ευδαιμονιστικό ιδεώδες, ο Λουκιανός –ο οποίος μάλιστα έζησε κατά τη διάρκεια της Pax Romana– μέσα από την κοινωνική εκτράχυνση και τα ταπεινά ένστικτα των φιλοσόφων. Πολύ αργότερα ο Σοπενχάουερ θα δει την παρακμή στην έλλειψη βούλησης και στις ακόρεστες επιθυμίες του ανθρώπου, ο Νίτσε θα δει το «θεό» να πεθαίνει, ο Ντοστογιέβσκι θα δει «δαιμονισμένους» εγωιστές, πρότυπα ματαιοδοξίας και αφέλειας, ο Έλιοτ θα δει την εποχή ως μια έρημη χώρα. Για τον Κάφκα η παρακμή έρχεται μέσα από το τέρας του γραφειοκρατικού κράτους, για τον Φρόυντ μέσα από τις αυταπάτες της θρησκευτικής πίστης, ενώ για τον Τζέιμς Τζόις υπαίτιος είναι ο αστικός τρόπο ζωής. Ο Σπένγκλερ θα δει συνολικά την παρακμή της Δύσης ως αποτέλεσμα της εμμονικής στάσης της απέναντι στο χρήμα, της κυριαρχίας των ΜΜΕ και της έλλειψης πραγματικών διανοουμένων και δημιουργών. Σε όλους αυτούς –κι άλλους πολλούς– η σύλληψη της γενικευμένης παρακμής στην εποχή τους δημιουργούσε μια ψυχική οδύνη για τα μελλούμενα αυτού του κόσμου. Μια ψυχική οδύνη που στον Σάρτρ θα συσσωρευτεί και θα μετατραπεί σε μια σωματική αλγηδόνα με συμπτώματα ναυτίας.

Στη σύγχρονη εποχή δεν χρειάζεται και τόσο η οξυδέρκεια των λιγοστών διανοουμένων. Αρκεί μια ολιγόλεπτη έρευνα στο διαδίκτυο για το ποιοι κυβερνούν στην Ευρώπη και στον κόσμο και κυρίως ποιοι βρίσκονται σε αναμονή για τον ίδιο λόγο. Το καλύτερο που μπορεί ο μέσος άνθρωπος να περιμένει από μια τέτοια εποχή είναι η μετριότητα σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου. Στην πολιτική, στην παιδεία, στην οικονομία, στον αθλητισμό, στις τέχνες και στα γράμματα, στην υγεία, στη δικαιοσύνη, στην εργασία, στον δημόσιο διάλογο κτλ. επικρατεί μια κατάπτωση ηθική και πνευματική, σε τέτοιο βαθμό προφάνειας και κατάδειξης που πραγματικά η μετριότητα φαντάζει η μόνη απάντηση στην ιστορικο-πολιτισμική εξέλιξη. Η δημόσια σφαίρα κατακλύζεται από οντολογικά, πολιτικά και πολιτισμικά λάθη με τόσες αντιφάσεις που δεν χρειάζεται καμία ποίηση και καμία φιλοσοφία να φανερώσει αυτό που προμηνύεται … η πτώση ενός ακόμη πολιτισμού. Οι κοινωνίες φαίνονται να είναι στην καλύτερη περίπτωση παγωμένες, στην χειρότερη αδιάφορες μπροστά σε τόση τρέλα, φαιδρότητα και αυταρχισμό που οδηγείται ο σύγχρονος πολιτισμός, και απλά ελπίζουν στις μετριότητες να συγκρατήσουν την πτώση. Με τόσα παρασιτικά στοιχεία, δεξιά και αριστερά, η κοινωνία δεν έχει και πολλές επιλογές αναγέννησης. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως όλες οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και τον κόσμο μετακινούνται «δεξιότερα» των αρχών τους. Είναι μια καταδικασμένη σε παρακμή εποχή, που ό,τι ευεργετικό για τις κοινωνίες και τον πολιτισμό είναι σταγόνα στον ωκεανό.

Οι βάρβαροι που περιμέναμε … ήρθαν. Μάθαμε να συνομιλούμε μαζί τους και μάλιστα να τους αναγνωρίζουμε ποιοτικά χαρακτηριστικά, ώστε αυτοί πλέον να κυβερνάνε. Μάθαμε να μην μπορούμε να πούμε την αλήθεια, πως δηλαδή μας κυβερνάνε άνθρωποι τοξικοί, αυταρχικοί και ανόητοι, άτομα του ζωώδους ενστίκτου παρά της ανθρώπινης λογικής, καρικατούρες του θράσους και της ανυποληψίας. Στον αντίποδα η μετριότητα ως φύσει και θέσει ευθυνόφοβη, από δισταγμό αφήνει την εποχή, την ιστορία και τον πολιτισμό, στης Μοίρας τα δυο τυφλά χέρια, να χορεύουμε και να δεχόμαστε τον εμπαιγμό, άτονα κοιτώντας, παθητικά, τ’ αστέρια, που λέει και ο Κώστας Καρυωτάκης στο ποίημα του «Ανδρείκελα».

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr