Ιστορίες πίσω από τις προσόψεις των κτιρίων της Αθήνας – Νεοκλασικά, μπαλκόνια και πολυκατοικίες

Ενας λογαριασµός στο Instagram, µε εµπνεύστρια την αρχιτεκτόνισσα µηχανικό Ελπίδα Σπύρου, αναδεικνύει τις αντιφάσεις, τις οµορφιές και την πολυπλοκότητα των προσόψεων των κτιρίων της Αθήνας, δίνοντας έµφαση σε µικρές λεπτοµέρειες όπως ένα πολύχρωµο µωσαϊκό ή µια σιδερένια πόρτα στην είσοδο µιας παλιάς πολυκατοικίας. Η δηµιουργός του @athensfacades µας µίλησε για τις µικρές εκπλήξεις που µπορεί να ανακαλύψει κανείς δίπλα σε γκρίζα τοπία του αστικού περιβάλλοντος, για τα µυστικά της θρυλικής αθηναϊκής πολυκατοικίας και για την ανοµοιοµορφία των προσόψεων. Είναι η Αθήνα µια ατέλειωτη τσιµεντούπολη; Ποια είναι τα ετερόκλητα κοµµάτια ιστορίας σε κάθε γειτονιά; Η πρόσοψη του ξενοδοχείου Hilton, το γωνιακό κτίριο της οδού Σκουφά στην πλατεία Κολωνακίου, οι παλιές πολυκατοικίες στο Παγκράτι. Ολα τα παραπάνω πλέκουν την κοινωνική αφήγηση της πόλης που ζούµε και που σπάνια παρατηρούµε µε προσοχή.

Η ιδέα για το @athensfacades ξεκίνησε το 2016 σε µια προσπάθεια να αποτυπωθεί ένα διαφορετικό πρόσωπο της Αθήνας χρησιµοποιώντας αρχικά το Instagram ως ηλεκτρονικό αρχείο. «Σήµερα, έξι χρόνια αργότερα, λειτουργεί ως εργαλείο επικοινωνίας µε ανθρώπους από όλη την Ελλάδα αλλά και όλο τον κόσµο µε κοινό χαρακτηριστικό την αγάπη µας για την Αθήνα και τις αθηναϊκές προσόψεις» λέει η Ελπίδα Σπύρου στο Documento.Η αρχιτεκτονική µατιά αναδεικνύει την οµορφιά και τη γοητεία στα κτίρια, εντοπίζει τις αθέατες λεπτοµέρειες και τονίζει συγκεκριµένα κοµµάτια του αστικού τοπίου. «Ως αρχιτεκτόνισσα έχω την τάση να παρατηρώ διαρκώς το δοµηµένο περιβάλλον. Στέκοµαι συνήθως λίγο περισσότερο σε καθετί ξεχασµένο στον χρόνο. Μια περίτεχνη σιδερένια πόρτα εισόδου πολυκατοικίας περασµένων δεκαετιών, ένα πολύχρωµο µωσαϊκό, µια καταπράσινη πρόσοψη από µάρµαρο Τήνου· στοιχεία που σχεδόν κανείς πλέον δεν ζητάει σε ένα νέο κτίριο. Ολα αυτά τα κοµµάτια ιστορίας της πόλης µας που την κάνουν τόσο µοναδική και αν τα ενώσεις δηµιουργούν αυτό το πολύχρωµο παζλ».

Πόλη ετερόκλητη και αντιφατική

Συζητάµε για το αν υπάρχει τελικά ένα «αληθινό» πρόσωπο της Αθήνας και για τις πτυχές της πόλης που κρύβονται πίσω από τις αθηναϊκές προσόψεις. «Η Αθήνα είναι µια πόλη που έχει καταστραφεί και ξαναγεννηθεί αµέτρητες φορές στο πέρασµα των αιώνων, παραµένει όµως όρθια και ζωντανή. Ανάµεσα στις γκρίζες πολυκατοικίες στο Παγκράτι θα δεις να ξεφυτρώνουν ξαφνικά ερειπωµένα νεοκλασικά, λίγο πιο κάτω το ανακαινισµένο κτίριο της Εθνικής Πινακοθήκης και το νέο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύµατος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. Ψάχνοντας τις γειτονιές πίσω από το Καλλιµάρµαρο ξεπροβάλλει το σπίτι του Σεφέρη µε τα νησιώτικα χαρακτηριστικά στην πρόσοψή του. Αυτό είναι το αληθινό πρόσωπο της Αθήνας. Μια σειρά από ευχάριστες εκπλήξεις, ένα συνονθύλευµα από ετερόκλητα κοµµάτια ιστορίας σε κάθε γειτονιά· µια πόλη-ζωντανό µουσείο».

Οι εικόνες αναδεικνύουν γειτονιές µε διαφορετικά κοινωνιολογικά, γεωγραφικά και ταξικά χαρακτηριστικά. Σε ποια κτίρια στρέφεται συνήθως ο φακός; «Νιώθω µια ζεστή οικειότητα περπατώντας στο Κουκάκι και στον Λυκαβηττό, ενώ οι αγαπηµένες µου γειτονιές της Αθήνας κρύβονται στους δρόµους κάτω από την Ακρόπολη. Τα αναπαλαιωµένα νεοκλασικά όµως είναι εκείνα που µου τραβούν πάντα την προσοχή. ∆εν είναι εύκολη υπόθεση να αναδείξεις και να αναπαλαιώσεις ένα διατηρητέο κτίριο, γι’ αυτό και στρέφω συχνότερα τον φακό µου σε αυτά».

Μπαλκόνια, τέντες και φυτά: ένα παζλ διόλου µονότονο

Σε αρκετές από τις φωτογραφίες πρωταγωνιστεί η θρυλική αθηναϊκή πολυκατοικία, η οποία αντικατοπτρίζει την κοινωνική ζωή στους κατοικηµένους χώρους της πόλης. «Η αγαπηµένη µου αθηναϊκή πολυκατοικία είναι ασφαλώς µια µικρή αποτύπωση της αθηναϊκής κοινωνίας. Ανθρωποι άγνωστοι µεταξύ τους και διαφορετικοί συνυπάρχουν αρµονικά (ή και όχι) σε λίγα τετραγωνικά γης. Τα συγκροτήµατα κατοικιών φανερώνουν όλα τα χαρακτηριστικά των κατοίκων µιας πόλης. ∆εν θα µπορούσαµε µε τίποτε να φανταστούµε για παράδειγµα µια τυπική βρετανική πολυκατοικία χωρίς µπαλκόνια σε µια πυκνοκατοικηµένη περιοχή της Αθήνας, όπου η ανάγκη για πρόσβαση σε εξωτερικό χώρο είναι έντονη. Οι βεράντες των πολυκατοικιών στην Αθήνα αποτελούν ένα ξεχωριστό “δωµάτιο” που “κατοικείται” τους περισσότερους µήνες του χρόνου και άρα φανερώνει τον τρόπο ζωής των κατοίκων της αλλά και την αισθητική τους. Πολύχρωµες τέντες, διαφορετικά φυτά είναι και αυτά κοµµάτια του έντονου και σε καµία περίπτωση µονότονου παζλ της Αθήνας».

Η ιστορία της ανοικοδόµησης της πρωτεύουσας ξεκινάει από το 1950 και φτάνει περίπου έως το 1970. Ηδη από εκείνη την εποχή υπήρχε αναφορά στα ΜΜΕ για την άναρχη ανοικοδόµηση, το γκρέµισµα των παλιών εν γένει κτιρίων –ανάµεσα στα οποία και των νεοκλασικών–, την ξέφρενη πολυκατοικιοποίηση. Μπορούµε να πούµε –σύµφωνα και µε την αρχιτεκτονική µατιά– ότι η Αθήνα είναι µια άσχηµη πόλη, µια άµορφη µάζα από µπετόν, όπως συχνά χαρακτηρίζεται; «Η Αθήνα από ψηλά είναι γκρι. Το µυστικό της όµως είναι ότι είναι µια πόλη που περπατιέται. Και αν την περπατήσεις, θα δεις ότι είναι και κίτρινη, κρεµ, ροδακινί και γαλάζια, κεραµιδί, λευκή, µπλε και λίγο πράσινη. Αυτό το κράµα ασύνδετων στοιχείων είναι που για εµένα την κάνει όµορφη».

Η µορφή της πόλης αποτυπώνεται µέσα από την πρόσοψη. Αναρωτιόµαστε αν η ανοµοιοµορφία των προσόψεων οδηγεί σε ένα κοινό αποτέλεσµα ή αν οι αντιθέσεις παραµένουν ανεπίλυτες στην πρωτεύουσα. «Μια πόλη η οποία µετράει χιλιάδες χρόνια ιστορίας δεν θα µπορούσε σε καµία περίπτωση να παραµένει οµοιόµορφη και αναλλοίωτη και αυτό φυσικά αποτυπώνεται και στις προσόψεις των κτιρίων. Η ανεξέλεγκτη και άναρχη δόµηση όµως που προέκυψε από τη δεκαετία του ’60 και µετά στο κέντρο αλλά και στα προάστια της πρωτεύουσας αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα ανεπίλυτα προβλήµατά της».

Τα βλέµµατα που ρίχνουµε στην πόλη ως περαστικοί είναι βιαστικά και φευγαλέα. Μια φωτογραφική αρχιτεκτονική περιήγηση έχει τη δυναµική να µετατρέψει αφηρηµένες σκέψεις σε συνειδητές. «Πλέον λαµβάνω δεκάδες µηνύµατα µε προτάσεις για κτίρια που δεν έχω ανακαλύψει ακόµη και είµαι βέβαιη ότι αρκετός κόσµος εµπνεύστηκε και ξεκίνησε να διακρίνει τα πανέµορφα ξεχασµένα στοιχεία των αθηναϊκών κτιρίων που χαρακτηρίζουν την πόλη µας. Πίσω από τις επιγραφές, πάνω από τα ανακαινισµένα καταστήµατα, ανάµεσα στις νεραντζιές, πάντα υπάρχει κάτι να ανακαλύψουµε, αρκεί να αλλάξουµε τον τρόπο που παρατηρούµε».

INF0

@hopearchitecture, @athensfacades