Οι "κρυφές" στιγμές του Νίκου Ζαχαριάδη όπως τις εξομολογήθηκε ο γιος του στο Documento

Συνέντευξη στον Παναγιώτη Φρούντζο

Μια συζήτηση που ξεκίνησε με αφορμή τη θεατρική παράσταση «Ομπίντα», παράσταση που αφορά τις τελευταίες μέρες του ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ ο οποίος, αφού καθαιρέθηκε και διαγράφτηκε από το κόμμα, εξορίστηκε στη Σιβηρία. Εκεί, σε μια χειρονομία πολιτικής απελπισίας, αυτοκτόνησε την 1η Αυγούστου του 1973. Μιλώντας με τον Γιώργο Κοτανίδη, δημιουργό και πρωταγωνιστή της παράστασης, και τον μικρό γιο του Νίκου Ζαχαριάδη, Σήφη, επεκταθήκαμε σε ένα ευρύ φάσμα της ιστορίας του ΚΚΕ. Και αν η στάση του για τις εκλογές του 1946 έχει παρερμηνευτεί, καθώς επέμενε έστω και σε συμβολική κάθοδο στις εκλογές, αντίθετα με τον Σβώλο και τον Τσιριμώκο που απειλούσαν με αποχώρηση από το ΕΑΜ, οι επιλογές του σε σχέση με τον Αρη Βελουχιώτη ‒«Ο Βελουχιώτης είχε την ατυχία να μη δεχτεί τη συμφωνία του κόμματος» λέει ο Γιώργος Κοτανίδης‒, τον Κώστα Καραγιώργη, προσωπικό φίλο του Ζαχαριάδη που πέθανε στις ρουμανικές φυλακές, και τον Νίκο Πλουμπίδη που «παραδόθηκε» στις ελληνικές διωκτικές αρχές ‒«Είχε μηνύματα από την Αθήνα ο πατέρας μου, που ανέφεραν πως ο ρόλος του Πλουμπίδη ήταν περίεργος» υποστηρίζει ο Σήφης Ζαχαριάδης‒ παραμένουν διφορούμενες. Ο Νίκος Ζαχαριάδης αντιμετώπισε τα προσωπικά του φαντάσματα μέχρι το τέλος της ζωής του ολομόναχος, μένοντας πάντα σταθερός στην πίστη του στο κόμμα και στον κομουνισμό.

Είναι ο Γιώργος Κοτανίδης πειστικός Νίκος Ζαχαριάδης;

Όταν με ρώτησε αν μοιάζει, του είπα ότι είναι ίδιος ο Νίκος μετά την πρώτη απεργία πείνας.

Πώς ήταν ο πατέρας Νίκος Ζαχαριάδης;

Πώς λέει στην παράσταση για τη μάνα του την Ερατώ ότι ποτέ δεν τον χάιδευε και ότι μια φορά μόνο τον φίλησε στο στόμα; Ε, εγώ δεν ήμουν τόσο τυχερός, ούτε μια φορά δεν με φίλησε (όσο ήμουν μωρό μπορεί, αλλά δεν θυμάμαι). Οταν έγινα 6 χρόνων, με έστειλε στη Μόσχα μόνο μου. Αργότερα μου εξήγησε γιατί το έκανε αυτό: η ζωή είναι δύσκολη και θα έπρεπε να μάθω να επιβιώνω.

Ήταν τρυφερός;

Δεν το έδειξε ποτέ. Ένιωθα ότι με αγαπά πολύ, αλλά ποτέ δεν εκδήλωσε την τρυφερότητά του.

Σας έλεγε παραμύθια;

Βέβαια, στα ρώσικα…

Ποιο ήταν το βασικό στοιχείο του χαρακτήρα του που έχετε ξεχωρίσει;

Μια φορά στη ζωή μου έφαγα ξύλο, όταν είπα ψέματα, όταν ήμουν 9 χρόνων. Δεν με είχε τιμωρήσει ποτέ για τίποτε άλλο. Και αυτός μου είπε μια φορά ένα ψέμα. Εμείς τότε γράφαμε με πένα και μελάνι. Έπειτα από κάποια χρόνια πήραμε άδεια να γράφουμε με στιλό. Ο πατέρας μου είχε πάντα χρυσές πένες αλλά με μπλε μελάνι και τότε επιτρεπόταν να γράφουμε μόνο με μοβ. Μια μέρα του ζήτησα ένα από τα καλά στιλό που είχε και μου είπε ότι με αυτά μπορείς να γράψεις μόνο με μπλε μελάνι. Εάν βάλεις μοβ, θα χαλάσει. Ύστερα από πέντε χρόνια κατάλαβα ότι μου είχε πει ψέματα. Επίσης, ήταν σεμνός και ειλικρινής. Μια μέρα, πριν πάω στο σχολείο μου είπε να μη σηκώνω ποτέ το χέρι μου, ακόμη κι αν ξέρω την απάντηση στην ερώτηση, να μην επιδεικνύομαι και να μην καυχιέμαι. Αυτό που θυμάμαι από μικρό παιδί είναι ότι όλοι τον σέβονταν και ζητούσαν τη γνώμη του. Σίγουρα μ’ εμένα δεν ήταν σκληρός, αλλά με τον εαυτό του ήταν. Ακόμη και στον Στάλιν είπε «όχι» τρεις φορές. Με το γράμμα που έστειλε μέσα από τη φυλακή με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου είπε το δικό του «όχι», την ίδια στιγμή που η Μόσχα έκανε λόγο για ιμπεριαλιστικό πόλεμο.

Ακόμη και σήμερα, όταν διαβάζω αυτή την επιστολή, δεν αντέχω να βλέπω ότι ο Ζαχαριάδης επικαλούνταν τον Μεταξά.

Στην πρώτη εκδοχή της επιστολής που έστειλε στον Μανιαδάκη δεν υπήρχε αυτή η αναφορά. Ο Μανιαδάκης του είπε ότι θα έπρεπε να το κάνει, για να κοινοποιηθεί η επιστολή του. Πριν από 20 χρόνια είχα μιλήσει με κάποιον που ήταν σιδηροδρομικός τον καιρό του ’40 και μου είπε ότι το κόμμα στους σιδηροδρόμους είχε προκηρύξει απεργία τις μέρες που ξεκινούσε ο πόλεμος. Με τη δημοσίευση της επιστολής, έπιασαν δουλειά και μετέφεραν τον στρατό στα σύνορα.

Εσείς παραμένετε κομμουνιστής;

Δεν ήμουν ποτέ στο κόμμα. Πιστεύω στις ιδέες. Αυτό που έγινε στη Σοβιετική Ένωση μάλλον δεν έχει καμία σχέση με τον κομμουνισμό. Αλλά οι ιδέες είναι καλές, χριστιανικές. Μου είχε πει κάποτε ο πατέρας μου πως σε 100-150 χρόνια θα έρθει ένας νέος Καρλ Μαρξ, που θα συνδέσει τον μαρξισμό με τα της εκκλησίας και της ατομικής ιδιοκτησίας.

Ο πατέρας σας συγχώρησε τη μητέρα σας, Ρούλα Κουκούλου, η οποία τον αποκήρυξε μέσα από τις ελληνικές φυλακές μετά την καθαίρεσή του από το κόμμα;

Το λέει ο Γιώργος στην παράσταση: «Την έχω συγχωρήσει εκατό φορές». Όταν είδα τη μάνα μου έπειτα από 18 χρόνια –έφυγε όταν ήμουν 4 χρόνων και 2 εβδομάδων–, τα Χριστούγεννα του 1972, ήταν πολύ δύσκολη μέρα. Δεν ήξερα τι να κάνω. Για μένα δεν υπήρχε μάνα σαν αίσθηση. Έμαθα από τα ημερολόγια του πατέρα μου ότι έκλαιγα και την περίμενα.

Εσείς τη συγχωρήσατε που έφυγε στην Ελλάδα και που αποκήρυξε τον Ζαχαριάδη;

Καλά έκανε και έφυγε, γιατί το ήθελε πολύ. Αγαπούσε την Ελλάδα και ήθελε να δουλέψει παράνομα εδώ. Για το γράμμα της αποκήρυξης δεν έχω δικαίωμα να μιλήσω, δεν μπορώ να την κρίνω. Επρεπε να ζήσει. Μίλησα με συγκρατούμενές της στις φυλακές Αβέρωφ και μου είπαν ότι έκλαιγε κάθε μέρα, πως την πίεσαν οι «διορισμένοι». Δέκα μέρες προτού πεθάνει, μου είπε «έλα να μιλήσουμε» και όπως το έφερε η κουβέντα, τη ρώτησα εάν της ζητούσαν σήμερα να υπογράψει την αποκήρυξη του πατέρα μου, θα το έκανε; Και μου είπε «όχι». Αυτό ήθελα να ακούσω, τίποτε άλλο.

Ο Νίκος περίμενε να υπογράψει η Ρούλα;

Οχι, δεν το περίμενε, παρόλο που το κόμμα είναι πάνω απ’ όλα. Η αγάπη τους ήταν μεγάλη. Εχω γράμματά τους με ξερά λουλούδια μέσα. Οταν το 1972 ανταμώσαμε για πρώτη φορά ύστερα από πολλά χρόνια με τη μάνα μου, την άλλη μέρα έφυγα για το Σουργκούτ. Μου ζήτησε να τον ρωτήσω αν θέλει να πάω να τον δω. Εγώ ήξερα από πριν την απάντηση, αλλά τον ρώτησα. Μου είπε: «Οχι, δεν θέλω να έρθεις, αλλά εσύ αύριο το πρωί θα γυρίσεις στη Μόσχα, έχει να σε δει 18 χρόνια. Θα κάνεις διακοπές με τη μάνα σου».

Τη συγχωρήσατε τελικά;

Είναι δύσκολο, δύσκολο… Από τη μια μεριά, τη σταλινική, όχι, από την τροτσκιστική, ναι. Αυτό που έκανε δεν θα το έκανα ποτέ. Πάντως αν δεν υπέγραφε την αποκήρυξή του, φαντάσου τι θα έγραφαν οι εφημερίδες. Η γυναίκα του Ζαχαριάδη είναι εναντίον του κόμματος. Ηταν με 200 άλλες γυναίκες στη φυλακή. Η απομόνωση που θα ζούσε η «μαντάμ Τυραννίδου», όπως την αποκαλούσαν, θα ήταν εφιαλτική.

Τι λέγατε στα παιδιά σας για τον Ζαχαριάδη;

Ότι για μένα δεν υπήρχε καλύτερος άνθρωπος. Και αυτό δεν το πιστεύω μόνο εγώ. Θυμάμαι στο Σουργκούτ κάποια στιγμή ρώτησα έναν άνθρωπο της περιοχής τη γνώμη του για τον πατέρα μου: «Άνθρωποι σαν τον πατέρα σου υπάρχουν ένας στο εκατομμύριο».