Οι δημόσιοι χώροι πρέπει να ανακτηθούν μετά από τους περιορισμούς

Είναι, λοιπόν, η κατάλληλη στιγμή να σκεφτούμε για τις ποιότητες των κοινών χώρων και για το μέλλον μας στο αστικό τοπίο.

«Θα ζούμε στο διαδίκτυο», ήταν η επιγραμματική αντανάκλαση που προερχόταν από έναν φίλο, φιλόσοφο, τις στιγμές κατά τις οποίες ο εγχώριος εγκλεισμός επεκτάθηκε σε 60 εκατομμύρια Ιταλούς. Θα μάθουμε, θα δώσουμε μαθήματα, θα δουλέψουμε, θα καταναλώσουμε, θα κοινωνικοποιηθούμε μέσα από τα τείχη των σπιτιών μας (για όσους είναι αρκετά τυχεροί να έχουν ένα).

Η ματιά σε ένα επερχόμενο δυστοπικό και τεχνο-φασιστικό μέλλον γίνεται όλο και πιο συγκεκριμένη. Ο παγκόσμιος πληθυσμός, απομονωμένος στο όνομα της δικής του επιβίωσης, στερείται όλων των συλλογικών χώρων: σχολεία και αίθουσες πανεπιστημίων, θέατρα και κινηματογράφους, εκκλησίες και μουσεία. Ακόμα και δρόμοι και πλατείες, δάση, παραλίες και τοπία στην ύπαιθρο έχουν ξαφνικά τεθεί εκτός ορίων για όλους. Με εξαίρεση, φυσικά, όσους είναι υπεύθυνοι να διατηρήσουν ζωντανή την ανθρώπινη φυλή, από τους γιατρούς έως τους αγρότες.

Ο καθένας έχει, πλέον, βιώσει τη φτώχεια του νοήματος μιας ζωής που γίνεται κατανοητή (και συρρικνώνεται) στον οικιακό χώρο μόνο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διαδικτυακή εκπαίδευση. Οι καθηγητές βρίσκονται τώρα στο σαλόνι τους και οι μαθητές στα υπνοδωμάτιά τους: τα οικιακά τερματικά σημεία μιας εξαϋλωμένης σχέσης.

Η έλλειψη δημόσιων χώρων και περιβαλλόντων, της κοινωνικότητας που ασκείται στον κοινό χώρο, έχει αυξήσει σημαντικά τη «σκιερή εργασία» που πέφτει στις πλάτες των γυναικών και έχει επιδεινώσει τις κοινωνικές διαφορές. Οι πλούσιοι βρίσκονται στα άνετα σπίτια τους, με μεγάλες βεράντες και θέα στο τοπίο. Οι υποδεέστεροι, ωστόσο, βρίσκονται σε κακώς σχεδιασμένα, περιφερειακά διαμερίσματα, συσσωρευμένοι στις απάνθρωπες δομές των μπλοκ. Πολλοί ζουν με την τραγωδία της αναπηρίας, των ψυχολογικών προβλημάτων, του αλκοόλ και της ενδοοικογενειακής βίας.

Ο δημόσιος χώρος, όμως, δεν είναι μόνο «αυτό που βρίσκεται έξω». Αντίθετα, είναι η καρδιά μιας πολιτικής κοινωνίας.

Ο δημόσιος χώρος είναι, σύμφωνα με τη Simone Weil (1949), «μια ανάγκη της ψυχής»: η συμμετοχή σε αυτόν και η χρήση του δημόσιου χώρου έχουν κοινωνική αξία. Για την Weil, η πολυτέλεια αυτών των κοινών χώρων (κατανοητή ως το μεγαλείο της αρχιτεκτονικής, του πλούτου των σημασιών της, τη γενναιοδωρία της σε όγκους και επιφάνειες) πρέπει να αποτελεί παγκόσμια ευχαρίστηση, πρέπει να μπορεί να φτάσει ακόμη και στους πιο ταπεινούς.

Εν τω μεταξύ, η Hannah Arendt (1958) συνέδεσε την πολιτική ζωή (το να «δρούμε μαζί») με τη συνεχιζόμενη ύπαρξη του «κοινού κόσμου» και πιο πρόσφατα ο Françoise Choay παρατήρησε ότι η συμβολική αξία του δημόσιου χώρου είναι σε θέση να επιβεβαιώσει «την κατάσταση του πολιτισμού μας και των ανθρώπινων ταυτοτήτων με την πάροδο του χρόνου».

Επομένως, η ύπαρξη και το δικαίωμα στον κοινό χώρο είναι εγγύηση της πολιτικής δράσης και της πολιτισμικής και ανθρωπολογικής συνέχειας.

Ο πολεοδόμος Edoardo Salzano έχει επανειλημμένα υπογραμμίσει ότι το παγκόσμιο δικαίωμα στον δημόσιο χώρο στην Ιταλία έχει κερδηθεί μέσα από κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις. Ο αγώνας –εξαιρετικά φεμινιστικός– ήταν αυτός που πυροδότησε τη σπίθα: ένα διάταγμα από το 1968 (ναι, το έτος χίλια εννιακόσια εξήντα οκτώ…) έδωσε σε κάθε κάτοικο ένα ελάχιστο όριο δημόσιων εγκαταστάσεων: κήποι, σχολεία, θέατρα, κλινικές κ.λπ. και διατύπωσε αυτό το δικαίωμα διοικητικά με τη μορφή «προτύπων πολεοδομικού σχεδιασμού».

Στα χρόνια του νεοφιλελευθερισμού, το διάταγμα 1444/1968 διαλύθηκε υπέρ μιας αστικής διακυβέρνησης εντός ενός εταιρικού πλαισίου. Το ελάχιστο προνόμιο όσον αφορά τις υπηρεσίες και τις ανέσεις υποβιβάστηκε στη «νομισματοποίηση» και επενδύθηκε σε μία γενικόλογη «αστική αναγέννηση» (μια πράξη που ενθάρρυνε την αύξηση των τιμών των ακινήτων ως αποτέλεσμα των ενεργειών του κοινού). Στη συνέχεια, το «διάταγμα εργασίας» του 2013 άφησε «το ελεύθερο» στις περιοχές, οι οποίες μπορούν πλέον να παρεκκλίνουν από τις διατάξεις που εγγυώνται τα ουσιώδη επίπεδα αστικών και κοινωνικών υπηρεσιών στην ιταλική επικράτεια.

Κατά τη διάρκεια των ίδιων ετών, η πόλη ιδιωτικοποιήθηκε (επίσης) στη φυσική της συνοχή: δρόμοι, πλατείες και δημόσια κτήρια, όλα συστηματικά πωλήθηκαν προς όφελος του ιδιωτικού ενδιαφέροντος. Η κοινή μας εμπειρία περιλαμβάνει τη διάβρωση του δημόσιου χώρου ανάμεσα στους λεγόμενους «σπουδαίους σταθμούς», όπου οι ταξιδιώτες και οι μετακινούμενοι αναγκάζονται να πλοηγηθούν σε μια διαδρομή λαβυρίνθου μεταξύ της μιας μπουτίκ και της άλλης. Στα μνημειώδη τετράγωνα, που υποβιβάζονται σε ένα σκηνικό για καταναλωτική χρήση, σε ένα φόντο για εμπορικές εκδηλώσεις, βρίσκουμε μια υποδειγματική επίδειξη της ύπουλης αυτής μεταλλαγής -από τη δημόσια χρήση στην ιδιωτική «περίφραξη».

Σήμερα, μοναχικοί και απομονωμένοι όπως είμαστε, αντιλαμβανόμαστε ξεκάθαρα την κοινωνική και ανθρωπολογική αξία του κοινού και του δημόσιου χώρου. Πιστεύουμε λοιπόν ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη επανενεργοποίησης μιας συζήτησης που μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απαίτηση για την επιστροφή του δικαιώματος στο δημόσιο χώρο και, ως εκ τούτου, στον πολιτικό χώρο.

* Το άρθρο της Ilaria Agostini δημοσιεύτηκε στο ilmanifesto.it. Η μετάφραση δημοσιεύτηκε στο aftoleksi.gr απ’ όπου και αναδημοσιεύεται. 

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr