Οι διάβολοι της εξουσίας

Τα προβλήματα της πολιτικής δημοκρατίας και τα ζητήματα της οργάνωσης της πολιτικής κοινωνίας, αποτέλεσαν κύριο θέμα ανάλυσης και κριτικής στα τρία πολιτικά έργα του Πλάτωνα. Ο «Πολιτικός», οι «Νόμοι» και η «Πολιτεία» είναι οι βασικές πηγές που παρουσιάζουν την πολιτική σκέψη και κοσμοθεωρητική αντίληψη του Αθηναίου φιλοσόφου, που οδήγησαν μάλιστα αργότερα στη θεμελίωση, σε μεγάλο βαθμό, του ευρωπαϊκού και δυτικού πολιτικού πολιτισμού γενικότερα. Η θεμελίωση των πολιτικών απόψεων του Πλάτωνα δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί, εάν δεν συνέβαινε ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός, που εδραίωσε τις απόψεις του για την πολιτική οργάνωση της δημοκρατίας. Πριν λοιπόν τα τρία μεγάλα πολιτικά έργα του, ο Πλάτωνας θα δει ένα πολίτευμα να δικάζει και να καταδικάζει σε θάνατο το δάσκαλό του, Σωκράτη.

Η Απολογία του Σωκράτη ήταν η αφορμή, που ώθησε τον Πλάτωνα, όχι μόνο να επικρίνει τη δημοκρατία ως πολιτικό σύστημα, αλλά και να θεωρήσει πως η φιλοσοφία ως πολιτική πράξη δεν πρέπει να ξεπέφτει και να καταντά μια απολογητική διαδικασία της διεφθαρμένης πολιτικής εξουσίας. Η πολιτική φιλοσοφία του Πλάτωνα είναι ενοποιός δύναμη, που αντιλαμβάνεται την πολιτεία και την κοινότητα ως μια ενιαία ολότητα. Δεν στρέφει το ένα τμήμα των πολιτών ενάντια στο άλλο, δεν διαιρεί, ούτε αλλοιώνει τα ενοποιά και δημιουργικά στοιχεία που δομούν την πόλη και το πολιτικό σώμα. Η κριτική του Πλάτωνα στη δημοκρατία είναι κριτική στη διαφθορά, στην αυθαιρεσία και εν τέλει στην παρακμή του «διαίρει και βασίλευε» που διαμορφώνουν οι διάβολοι της εξουσίας, οι καταστροφείς της κοινωνικής και πολιτικής συνύπαρξης. Ο φιλόσοφος δεν απολογείται στο κράτος, του οποίου η βούληση είναι μια προδιαγεγραμμένη κατάσταση ιδιοτέλειας, αφού το ίδιο κατασκευάζει τους νόμους με βάση τους οποίους καταδικάζει, αλλά απολογείται με βάση το αίσθημα του δικαίου, το οποίο απορρέει από την άρνηση υποταγής του στην πολιτική αυθαιρεσία της κρατικής εξουσίας. Ο Σωκράτης είναι η ενσάρκωση του αισθήματος του δικαίου και της καθ’ ολοκληρίαν άρνησης και αμφισβήτησης της βούλησης του κράτους να δικάζει δίκαιους και ενάρετους πολίτες. Αυτό που διδάσκει, δηλαδή, ο Σωκράτης με την Απολογία του, είναι η κυριολεξία του ήθους και η φιλοσοφική αίσθηση μιας ανώτερης κοινωνίας δικαίου έναντι της πνευματικής και πολιτικής υποταγής στην ποταπότητα μιας ηθικολογίας, που η κρατική εξουσία χρησιμοποιεί για να αποδομεί και να διαμελίζει το κοινωνικό σώμα, μετατρέποντάς το σε μια μάζα πρωτίστως χειραγωγήσιμη και ακολούθως υποδουλωμένη.

Ο Πλάτωνας, γνωρίζοντας και σταθμίζοντας τις ουσιαστικές κατακτήσεις, αναφορικά με την ανεξαρτησία θέλησης και ελευθερία βούλησης του ατόμου, που θεμελίωσε το καινοτόμο και πρωτοποριακό πολίτευμα της δημοκρατίας, επικεντρώθηκε στα παρακμιακά στοιχεία ανέγνωμης συμπεριφοράς και αγελαίου οπαδισμού, που συγκεντρώθηκαν γύρω από πολιτικές οικογένειες και ανίκανους λαϊκιστές πολιτικούς. Ο Πλάτωνας θεώρησε πως ο Σωκράτης ήταν εχθρός μιας τέτοιας πολιτείας, γι΄ αυτό και έπρεπε να καταδικαστεί. Επιπλέον, γνώριζε τις λεπτομέρειες και το ποιόν των κατηγόρων, που έκαναν τη δίκη του δασκάλου του μια πολιτική δίκη στρεβλής δημοκρατίας, με όλα τα χαρακτηριστικά που αργότερα θεωρητικά αποτύπωσε στα έργα του. Βασικός κατήγορος του Σωκράτη ήταν ο Μέλητος, ένας «αχυράνθρωπος» των άλλων δύο κατηγόρων, του Άνυτου και του Λύκωνος.

Ο Μέλητος ήταν ένας ασεβής και θρασύτατος άνθρωπος, τον οποίο διάλεξε ο Λύκων να αναλάβει τους κινδύνους των συνεπειών και των προστίμων μια πιθανής αποτυχίας από τις κατηγορίες εναντίον του Σωκράτη. Ο Άνυτος ήταν ένας βυρσοδέψης, αρχηγός των δημοκρατικών, με μεγάλο πολιτικό έρεισμα στο λαό, παρασύροντας πολλές φορές τους πολίτες σε άσχημες και άλογες συμπεριφορές. Ο Σωκράτης υπήρξε θύμα αυτής της ιδιότητας του λαοπλάνου Άνυτου. Η οντολογική παρουσία και η επίγνωση της θέσης του φιλοσόφου ως μέρος μιας ολότητας που χαρακτηρίζεται από εντιμότητα, ηθική και αισθήματα δικαίου, ήρθαν σε σύγκρουση με την παρακμή των διαβρωμένων πολιτικών της εποχής. Κατηγορήθηκε από λαοπλάνους και διεφθαρμένους, οι οποίοι υποκρίνονταν τους καλούς και ενάρετους πολίτες, τους δημοκράτες, τους νομοταγείς και τους «άριστους», ενώ στην πραγματικότητα ήταν δόλιοι, ανίκανοι, ανεύθυνοι και ανήθικοι. Κατηγορήθηκε επίσης από το κράτος και τους διεφθαρμένους κρατικούς και εξουσιαστικούς μηχανισμούς, τους οποίους μάλιστα ο Σωκράτης δεν αναγνώριζε ως ικανούς να τον δικάσουν.

Σε καιρό πανδημίας, χλευασμού της πολιτικής ζωής και απαξίας της δημοκρατίας, τα κοινά στοιχεία εκείνης της παρηκμασμένης πολιτείας με τη σημερινή πραγματικότητα είναι εμφανή. Σκηνοθετημένες ενοχοποιήσεις του λαού από λαϊκιστές και συμφεροντολόγους, κοινωνικός αυτοματισμός του «διαίρει και βασίλευε», παρουσιάζουν μια αρχετυπική συνέχεια του πολιτικού ηγεμονισμού. Η καταδίκη του Σωκράτη είναι η καταδίκη της δημοκρατίας από τον ίδιο της τον εαυτό. Είναι ανάλογης ποιότητας με τις σημερινές φιλελεύθερες ολιγαρχίες, που καταδικάζουν τους λαούς τους, με πρόσχημα οικονομικές και πολιτικές κρίσεις και τελευταία και με υγειονομικές. Ο Πλάτωνας, μέσα από την Απολογία, είδε τους τρόπους καταστροφής του φόβου του θανάτου, που επιβάλλεται από τα όργανα της εξουσίας, που ενεργώντας κατά το δοκούν και το συμφέρον, αλλοιώνουν την πραγματική αλήθεια … που δημιούργησε εξαρχής τη δημοκρατία. Η ελευθεροστομία και σίγουρα η περιφρόνηση του Σωκράτη προς τους δικαστές και τους κατηγόρους του, θα αποδείξει, ότι η διαφθορά που μόλυνε τη δημοκρατία κατασκεύασε τις κατηγορίες, προτρέποντας ταυτόχρονα τους συμπολίτες του να μην πέσουν θύματα της ανοησίας ορισμένων και να διασώσουν το πολίτευμα της Αθήνας.

Η «μελέτη θανάτου» σε βάρος της δημοκρατίας, της δημόσιας υγείας και της κοινωνικής συνοχής από την εξουσία, δεν επιτρέπουν τα υγιή στοιχεία της κοινωνίας να αναπτύξουν τα ανιδιοτελή και κοινωνικά τους οράματα. Οράματα, που η ηθική και το αίσθημα δικαιοσύνης καθιστούν χρήσιμα και ωφέλημα τα επιμέρους ζητήματα, που απασχολούν το κάθε άτομο ξεχωριστά στην καθημερινότητά του. Ο θάνατος του Σωκράτη κραυγάζει μέσα στους αιώνες, ότι η έλλειψη αυτοσυνειδησίας εκφυλίζει τη δημοκρατία και την αφήνει έρμαιο στα χέρια και τις βουλές επικίνδυνων εξουσιαστών. Η πολιτεία γίνεται θέατρο αυθαιρεσίας ενεργώντας στο όνομα του λαού και καταντά ένα πολιτικό κουφάρι κρατικής εξουσίας χωρίς δήμο. Είναι στο χέρι του κάθε λαού να ανακτήσει την αξιοπρέπεια, που παρακμιακοί τυχοδιώκτες της πολιτικής του στερούν και στέκονται εμπόδιο στην αναγέννησή του. Ειδάλλως, θα παραμείνει μια άδεια πολιτεία, μια έρημη χώρα.

Εξάλλου, η ιστορία της καταδίκης και του θανάτου του Σωκράτη έχει και συνέχεια. Μια πιο αισιόδοξη συνέχεια για τις πολιτικές κοινωνίες που αναστοχάζονται. Οι Αθηναίοι μετάνιωσαν για το θάνατο του σπουδαίου φιλοσόφου και κυνήγησαν τους διώκτες του. Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, οι πολίτες της Αθήνας εκδικήθηκαν τον αχυράνθρωπο Μέλητο, για τη φθορά που δημιούργησε στην πόλη, παραπλανώντας τους πολίτες και τους δικαστές. Ίδια μοίρα είχε ο Άνυτος, ο οποίος λέγεται πως εξορίστηκε στην Ηράκλεια του Πόντου, όπου οι κάτοικοι των λιθοβόλησαν αλλά και ο Λύκων εκτελέστηκε εξόριστος χωρίς δίκη. Έτσι αποφάσισαν οι Αθηναίοι να εξιλεωθούν από το κακό που οι ίδιοι επέτρεψαν να συμβεί στην πόλη και στο πολίτευμα.

Οι κοινωνίες, ωστόσο, εξελίχθηκαν και έχουν στη διάθεσή τους διαφορετικά μέσα, όπως διαμαρτυρίες, εκλογές, συνδικαλισμό, ακτιβισμό, δημόσια κριτική μεταξύ άλλων, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα εκφυλιστικά στοιχεία που προσβάλλουν τη δημοκρατία με σκοπό να ανακτήσουν την αξιοπρέπεια που τους έχουν στερήσει. Η δημοκρατία μπορεί και θα απομακρύνει τις «μολυσματικές ασθένειες», που προσβάλλουν το κοινωνικό σώμα και φθείρουν τον πολιτισμό. Ο επόμενος αγώνας είναι αγώνας για την αξιοπρέπεια του λαού, δημοκρατική κάθαρση και απαλλαγή από τα μιάσματα, που έχουν παρασύρει την κοινωνία σε καταδίκη.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr