Οι βιογραφίες του «Σπόρου» και του Χιώτη σε ένα βιβλίο από τον ερευνητή, Γιώργο Αλτή

Σήμερα που η σειρά «Η ιστορία του λαϊκού τραγουδιού» μοσχοπουλήθηκε στην αγορά του dvd, χωρίς να έχω καταφέρει να συγκεντρώσω και τα οχτώ ωριαία επεισόδια της, θεωρώ ότι το μοναδικό καλό που αποκόμισα ήταν ουσιαστικά η προσωπική γνωριμία με μυθικά ονόματα της χρυσής εποχής του λαϊκού τραγουδιού, από τον Γιάννη Καραμπεσίνη και τη Γιώτα Λύδια μέχρι τον Μιχάλη Μενιδιάτη και τον Σπύρο Ζαγοραίο. Δεν είναι και λίγο, ειδικά αν σκεφτείς ότι οι περισσότεροι απ’ αυτούς τους λαϊκούς καλλιτέχνες έχουν φύγει πια από τη ζωή πλήρεις ημερών. Τον Σπόρο τον ήξερα σαν όνομα. Τον ανάφερε συχνά ο πατέρας μου, επίσης ερασιτέχνης μπουζουκτσής, βάζοντας τον δίπλα στον Μανώλη Χιώτη. Τον Χιώτη, πάλι, τον ήξεραν και οι πέτρες, ίσως μέσα από τη συμμετοχή του στις παλιές ελληνικές ταινίες με τη Μαίρη Λίντα πάντα στο πλάι του. Την πόρτα εκείνο το απόγευμα μας άνοιξε η Βούλα Σταματίου, η κυρία Βούλα, η πολυαγαπημένη του σύζυγος και επίσης τραγουδίστρια που, ούσα αρκετά νεότερη του, του είχε αφιερωθεί κυριολεκτικά.

Ο Σπόρος μας περίμενε στο καθιστικό, καθαρός, περιποιημένος και ορεξάτος, παρά τα εμφανή προβλήματα με την υγεία του – προβλήματα που θα επιδεινώνονταν σοβαρά δύο χρόνια μετά μέχρι το θάνατο του στις 17 Ιανουαρίου του 2011, του Αγίου Αντωνίου ανήμερα. Μιλούσε αργά, αλλά το μνημονικό του δούλευε στην εντέλεια. Και τι δεν μας είπε εκείνη τη μέρα ο αείμνηστος: Για το περίφημο Μπαράκι του Μάριου και τη γνωριμία του με τον τραγουδοποιό και μπουζουκτσή Βασίλη Καραπατάκη, που τον βοήθησε πολύ στα πρώτα του βήματα. Για τον Γιάννη Τατασόπουλο, μία από τις πρώτες συνεργασίες του στο πάλκο, αλλά και για την είσοδο του στη δισκογραφία τη δεκαετία του 1950 σε ηλικία 20 ετών. Ποιος ξέρει, λόγου χάριν, ότι η πρώτη εκτέλεση του ”Αγάπη πού’γινες δίκοπο μαχαίρι” το ’55 δεν έγινε στη δισκογραφία με τη Μελίνα Μερκούρη, αλλά με τη Ζωζώ Σαπουντζάκη; Πιάνο έπαιζε ο Μάνος Χατζιδάκις, κιθάρα ο Στέλιος Χρυσίνης και μπουζούκι ο Σπόρος – ο τελευταίος κατά επιλογή του Χατζιδάκι. Επίσης, για τη φιλία του με τον Μανώλη Χιώτη, τον Βασίλη Τσιτσάνη και τη Μαρίκα Νίνου σε μία χρονική περίοδο που θεωρείτο το ”alter ego” του Χιώτη. 

Το πιο ενδιαφέρον σημείο στην αφήγηση του Σπόρου on camera ήταν τα χρόνια του στην Αμερική τη δεκαετία του ’60, η συμμετοχή του στο άλμπουμ ”The Glorious Greeks” του Χάρατς Γιακούμπιαν, όπως και ένα σόλο του, το ”The golden fingers” που είχε συμπεριληφθεί στο σάουντρακ της χολιγουντιανής ταινίας ”A dream of kings”, ένα ελληνοπρεπές δράμα του Ντάνιελ Μαν με τον Άντονι Κουίν και την Ειρήνη Παππά. Στο περιθώριο όλων αυτών των καταπληκτικών ιστοριών του για τη γνωριμία του με Ιερά Τέρατα του κινηματογράφου, σαν την Ολίβια Ντε Χάβιλαντ και τη Μπέτι Ντέιβις, ο Σπόρος ζήτησε να διακόψουμε το γύρισμα για να έφερνε κάτι να μας δείξει από άλλο δωμάτιο του σπιτιού. Έτσι έγινε κι ύστερα από λίγο επέστρεψε στη θέση του, κρατώντας ένα παλιακό μεγάλο χρυσό δαχτυλίδι. ”Αυτό μου το είχε δώσει ο Έλβις Πρίσλεϊ”, μας είπε, ”ένα από τα πολλά βράδια που ερχόταν και μ’ άκουγε”. Το ίδιο και ο Φρανκ Σινάτρα, πάλι κατά ομολογία του ιδίου. Μαγεμένος σχεδόν παρακολουθούσα τον άνθρωπο αυτό να μιλάει και να ανασύρει μνήμες δίχως ίχνος μιζέριας ή μελαγχολίας. Είχε ένα μόνιμο χαμόγελο ο Σπόρος στα χείλη του που, μέσα μου, τον διαφοροποιούσε πολύ από τον συνάδελφο του Γιάννη Καραμπεσίνη. Διότι στη συνέντευξη με τον Καραμπεσίνη, ο οποίος έφυγε κι αυτός από τη ζωή λίγα χρόνια αργότερα, είχα δει μία προσωπικότητα ερημική και θλιμμένη μέσα σ’ ένα διαμέρισμα που λες και θα ζωντάνευαν τα φαντάσματα της Νίνου και του Διονυσίου από τα ασπρόμαυρα πορτραίτα στον τοίχο του. Τέτοιο πράγμα δεν το είχε ο Σπόρος ή τουλάχιστον δεν το φανέρωνε κι εδώ νομίζω ότι μεγάλο ρόλο έπαιξε η γυναίκα του, η κυρία Βούλα. Ο Σπόρος την είχε πάντα δίπλα του, δεν είχε κακά στερνά, που λένε. Αντιθέτως, έχαιρε της εκτίμησης των νεότερων λαϊκών μουσικών και τραγουδιστών – όπως και ο Καραμπεσίνης –, ενώ σε ένα αφιέρωμα που του είχε γίνει στη μουσική σκηνή ”Χαμάμ”, τον Δεκέμβρη του 2008, ο κόσμος είχε βγει μέχρι έξω στο πεζοδρόμιο!

Εδώ τελειώνει η προσωπική μου ιστορία για να πάω αμέσως στο κυρίως θέμα του άρθρου, εν προκειμένω την παρουσίαση του βιβλίου ”Λαϊκά πορτρέτα ΙΙ: Γιάννης Σταματίου – Σπόρος/ Μανώλης Χιώτης” του Γιώργου Αλτή που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Τον Γιώργο Αλτή τον γνωρίζουμε ως έναν καλό μουσικό, μπουζουξή, αλλά και ερευνητή – συγγραφέα: Από τις εκδόσεις ”Λαϊκό Τραγούδι” αρχικά και ”Μετρονόμος” αργότερα είχαν κυκλοφορήσει τα δύο βιβλία του με τίτλο ”Οκτώ λαϊκά πορτραίτα” και ”Λαϊκά πορτραίτα Ι”, αντιστοίχως, στα οποία κατέγραψε τα έργα και τις ημέρες των Ελλήνων σολίστ του μπουζουκιού της δεκαετίας του 1950: Γιάννης Τατασόπουλος, Στέλιος Μακρυδάκης, Δημήτρης Στεργίου ”Μπέμπης”, Αργύρης Βαμβακάρης κ.α. – ο κατάλογος είναι πλούσιος για μία περίοδο που το αυθεντικό λαϊκό τραγούδι έφτασε στο απόγειο του. Στο τωρινό του πόνημα, πάλι από τον ”Μετρονόμο”, έχουμε τα πορτραίτα των δύο μεγαλύτερων, κατά τον συγγραφέα και κατά πολλούς ακόμη φαντάζομαι, Ελλήνων μπουζουξήδων: Του Γιάννη Σταματίου – Σπόρου και του Μανώλη Χιώτη. Μάλιστα, το ότι ο Αλτής χώρισε σε δύο μέρη το βιβλίο, αφιερώνοντας το πρώτο στον Σπόρο και το δεύτερο στον Χιώτη, με κάνει να πιστεύω πως έτσι τοποθετεί και ιεραρχικά τους δύο συγκεκριμένους καλλιτέχνες. Πρόκειται για ένα καλογραμμένο βιβλίο – ντοκιμαντέρ 185 σελίδων που διαβάζεται απνευστί και που, ενδεχομένως ερήμην του συγγραφέα του, σε βάζει σε μία χρονομηχανή και σε στέλνει κανονικά πίσω στο χρόνο, στη χρυσή εποχή του λαϊκού τραγουδιού, που λέγαμε: Τσιτσάνης, Άκης Πάνου, Πάνος Γεραμάνης, Πόλυ Πάνου, Μπιθικώτσης, Μίκης Θεοδωράκης, Μαίρη Λίντα. Κι ακόμη: Τζίμη του Χοντρού, Πίνδος του Αλεξανδριανού, Τριάνα του Χειλά, Ακροπόλ, Παλιά Αθήνα στην Πλάκα. Άνθρωποι και στέκια με μεγάλη ιστορία, όπως σχετίστηκαν μαζί τους ο ”Σπόρος” και ο Χιώτης. 

Η αγάπη του Αλτή γι’ αυτά τα δύο πρόσωπα φαίνεται από την ευλάβεια, θα έλεγε κανείς, με την οποία αντιμετώπισε το υλικό του. Ένα υλικό που βασίζεται σε παλιότερες μαρτυρίες των Σπόρου – Χιώτη, καθώς και σε μαρτυρίες συνεργατών και κοντινών τους ανθρώπων. Κι αν ήταν αδύνατο για τον Αλτή να πάρει συνεντεύξεις από καλλιτέχνες που δεν είναι επίσης στη ζωή, έψαξε και συνέλεξε τις αναμνήσεις τους και τις αναφορές τους στους δύο ”ήρωες” του, ακόμη κι από το μακρινό παρελθόν. Επιπλέον, το βιβλίο διαθέτει έναν πακτωλό φωτογραφιών απ’ όλη τη διάρκεια του βίου των Σπόρου – Χιώτη. Τελικά με τα ”Λαϊκά πορτρέτα ΙΙ”, ο Αλτής πετυχαίνει κάτι σημαντικό: Φανερώνει πως η ανοδική πορεία των δύο μεγάλων μπουζουξήδων, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στις ΗΠΑ, ήταν απολύτως συνυφασμένη και με μία αντίστοιχη άνοδο της ελληνικής κοινωνίας λίγο πριν την κρίση της σε οικονομικό και πνευματικό επίπεδο, όπως δυστυχώς τη βιώνουμε σήμερα. 

Φανερώνει ακόμη πως οι δύο αυτοί καλλιτέχνες θέλησαν και κατάφεραν να φανεί η αξία της ελληνικής μουσικής, όχι ως τουριστικό φολκλόρ, αλλά μέσω της δεξιοτεχνίας του μπουζουκιού, αποδίδοντας στην τέχνη του οργάνου – για τα χρόνια εκείνα τουλάχιστον – μία μυθική τζαζ διάσταση. Φανερώνει, τέλος, ειδικά για τον Χιώτη, που έφυγε 41 χρόνια νωρίτερα από τον ”Σπόρο”, μισό αιώνα σχεδόν, πως καλλιτεχνικά δεν ξεπεράστηκαν ποτέ και πάντα θα αποτελούν πηγή έμπνευσης για κάθε επίδοξο νέο μπουζουκτσή ή και μελετητή του λαϊκού τραγουδιού: Σαν τον συγγραφέα Γιώργο Αλτή.

* Απόψε στην εκπομπή «Η Αυλή των Χρωμάτων» με την Αθηνά Καμπάκογλου (ΕΡΤ 2, 21.00) προβάλλεται το αφιέρωμα στους Μανώλη Χιώτη – Γιάννη Σταματίου Σπόρο μέσα από την παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Αλτή. Ομιλητές: Δημήτρης Σταθακόπουλος, Δημήτρης Ν. Μανιάτης, Αντώνης Μποσκοΐτης. Τραγουδούν: Μαίρη Μαράντη, Γεράσιμος Ανδρεάτος, Σοφία Παπάζογλου, Μαργαρίτα Καραμολέγκου. Συμμετέχουν οι σολίστες του μπουζουκιού: Βαγγέλης Τρίγκας, Θανάσης Βασιλάς, Λάκης Ορφανίδης, Γιώργος Αλτής.