Ο τρίτος Μεσαίωνας

Στα τοπικιστικά και εθνικιστικά καπρίτσια της Ελλάδας για τους εορτασμούς των διακοσίων χρόνων από την επανάσταση του 1821, απαντά η γενικότερη παρακμή του δυτικού πολιτισμού

artwork medieval

Κάθε εποχή, τηρουμένων των αναλογιών, διαθέτει κοινά χαρακτηριστικά, που μας επιτρέπουν να αποκτούμε μια σχετικά αντικειμενική άποψη για τη γένεση, την εξέλιξη, την ακμή, την παρακμή και πολλές φορές τον αφανισμό πολιτισμών. Η Ιστορία των Πολιτισμών, ως επιστημονικός κλάδος, αρχίζει να αναπτύσσεται τον 18ο αιώνα με τις κατακτήσεις του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, ο οποίος στην εκστρατεία είχε μαζί του αρχαιολόγους, ιστορικούς και άλλους μελετητές. Έτσι άρχισαν να μελετούν τα ευρήματα του αρχαίου Αιγυπτιακού πολιτισμού και σταδιακά συνειδητοποίησαν το μεγάλο εύρος και την ποικιλία της ανάπτυξης πολιτισμών ανά τους αιώνες. Έτσι λοιπόν αναπτύσσεται αυτός ο ξεχωριστός κλάδος της ιστορίας, η Ιστορία των Πολιτισμών. Αυτός ο κλάδος άνθισε τον 19 ο αιώνα με τους γεωγράφους Carl Ritter και Alexander von Humboldt μεταξύ άλλων και τους ανθρωπολόγους Edward Burnett Tylor και Franz Uri Boas, οι οποίοι αναζητούν μαζί με τους αρχαιολόγους, τους ιστορικούς και τους φιλοσόφους, όπως ο Karl Jaspers, τι στην πραγματικότητα είναι «πολιτισμός» και πώς ταξινομείται μέσα στην ιστορία του ανθρώπου.

Η Ιστορία των Πολιτισμών θα καθιερωθεί στις αρχές του 20ου αιώνα με το έργο του Oswald Spengler, «Η Παρακμή της Δύσης» (1918) και θα κορυφωθεί με το 12τομο έργο του βρετανού ιστορικού Arnold Joseph Toynbee, «Σπουδή της Ιστορίας», που θα ολοκληρωθεί το 1961. Από τότε οι σπουδές για τους πολιτισμούς θα παραγκωνιστούν, κατά κάποιο τρόπο, μέχρι και την πτώση των χωρών του «υπαρκτού σοσιαλισμού», όταν θα συντελεστεί μια μεγάλη αλλαγή σε επίπεδο πολιτισμικό, δηλαδή η αχαλίνωτη εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης και η επιβολή του (νεο)φιλελευθερισμού. Το 1996, ο Samuel P. Huntington με την έκδοση του βιβλίου του «Η Σύγκρουση των Πολιτισμών», θα οδηγήσει σε μια νέα πορεία τη σκέψη για τον πολιτισμό και τις προηγούμενες θεωρήσεις περί Δύσης και Ανατολής και άλλες προχυμένες αντιλήψεις, που δομούν κυρίως τοπικού χαρακτήρα ψυχολογικές βεβαιότητες, οι οποίες τροφοδοτούν αθεμελίωτους πατριωτισμούς και εθνοκεντρικές προκαταλήψεις. Ο κόσμος θα δει τη σχέση του ανθρώπου με την ιστορία του, θα διευρυνθεί και θα επικεντρωθεί στις μεγάλες ομάδες των κρατών και των εθνών, πέρα από σύνορα, περιορισμούς ή αυθαίρετους αποκλεισμούς.

Τι είναι όμως πολιτισμός; Στη νεοελληνική γραμματεία ο Αδαμάντιος Κοραής θα εισάγει τον όρο «πολιτισμός» προσπαθώντας να μεταφράσει την αγγλική λέξη civilisation, ώστε να την ταυτίσει με τα ανώτερα δημιουργήματα του τρόπου ζωής, τις αξίες, την τέχνη, τη φιλοσοφία και τις επιστήμες, διαθέτοντας μάλιστα και μια μέθοδο καταγραφής των αποτελεσμάτων στην ιστορία. Αυτή είναι και η διαφορά του πολιτισμού από τον αντίστοιχο όρο «κουλτούρα», η οποία είναι, συγκριτικά με τον πολιτισμό, μικρότερης σημασίας και χαρακτηρίζει πολιτισμικές οντότητες, πολλές από τις οποίες δεν εξελίσσονται, καθώς βρίσκονται σε μια ατέρμονη κυκλική κίνηση. Επί της ουσίας είναι στάσιμες καθώς στηρίζονται κυρίως στη συνήθεια και την επανάληψη, ενώ ο πολιτισμός βρίσκεται σε μια διαρκή κίνηση, εξελίσσεται και αλλάζει.

Υπάρχουν αρκετές ταξινομήσεις για την έρευνα της ιστορίας των πολιτισμών, όπως με βάση τα γεωγραφικά και γεωλογικά συστήματα, συστήματα χρονολόγησης και εποχών ή ακόμη και γεωπολιτικά συστήματα, που καταδεικνύουν την αλληλεξάρτηση και την ιστορική αιτιότητα εξέλιξης των πολιτισμών. Σε γενικές γραμμές όμως οι ζώνες ή οι ενότητες σε γεωπολιτιστικό και γεωπεριβαλλοντικό επίπεδο είναι η Δύση, η Ενδιάμεση Περιοχή (γεωπολιτικό μοντέλο του καθηγητή Δημήτρη Κιτσίκη), o Λεβάντες, οι περιοχές του Νείλου, η Ινδική περιοχή και τέλος η Άπω Ανατολή. Σε επίπεδο όμως ποιοτικών χαρακτηριστικών αλλά και χρονολογικά γεωλογικούς, βιολογικούς, πληθυσμιακούς, πνευματικούς, θεσμικούς και άλλους παράγοντες, οι πολιτισμοί χωρίζονται στους πολιτισμούς της μυθικής εποχής, στους πολιτισμούς της μορφής και της αισθητικής και στους πολιτισμούς του χάους.

Η περιοχή που σήμερα ονομάζεται Ελλάδα, και προετοιμάζεται για τον πιο πανηγυρικό (ή πανηγυρτζίδικο) παρακμιακό εορτασμό για τα διακόσια χρόνια ύπαρξης ως κρατική οντότητα, συμμετείχε και στις τρεις πολιτισμικές κατηγορίες. Αρχικά, είναι η εποχή του Χαλκού με τον Κυκλαδίτικο, τον Μινωικό και τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, οι οποίοι αναπτύχθηκαν περίπου από το 3200 π.Χ. μέχρι και την πτώση το 1100 π.Χ. Με την πτώση του Μυκηναϊκού πολιτισμού μπαίνουμε στους πρώτους σκοτεινούς αιώνες, στον πρώτο Μεσαίωνα (περίπου 1100 π.Χ.- 700 π.Χ.), περίοδος γνωστή και ως Γεωμετρική εποχή ή Ομηρική εποχή. Έπειτα μπαίνουμε σε μια νέα περίοδο και πάλι ακμής και εξέλιξης που ξεκινά από την Αρχαϊκή (περίπου 800 π.Χ.- 480 π.Χ.), την Κλασική (περίπου 500 π.Χ.- 323 π.Χ.), την Ελληνιστική (323 π.Χ.- 146 π.Χ.) και τη Ρωμαϊκή (146 π.Χ.- 330 μ.Χ.), για να καταλήξει και πάλι σε ακόμη πιο σκοτεινούς αιώνες, τη Βυζαντινή εποχή, στο δεύτερο κατά σειρά Μεσαίωνα (330-1453), ο οποίος συνεχίζεται και κατά την Οθωμανική περίοδο (1453-1821). Ακολουθεί βέβαια η νεότερη και σύγχρονη εποχή από το 1821 μέχρι σήμερα, όπου στην ουσία δεν υπάρχει πολιτισμός όπως νοείται στις προηγούμενες περιόδους, αφού εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο του δυτικού πολιτισμού.

Τι κάνει όμως έναν πολιτισμό να ανεβοκατεβάζει την καμπύλη (γένεσης, εξέλιξης, ακμής και παρακμής) στη χρονολογική γραμμή της ιστορίας; Αν ψάξουμε ενδελεχώς και λεπτομερώς τα στοιχεία που συνθέτουν τον κάθε πολιτισμό σε κάθε σημείο εξέλιξής του καθώς επίσης και σε κοινωνικό, πολιτικό και περιβαλλοντικό επίπεδο, θα ξαφνιαστούμε από τις διαχρονικές ομοιότητες των παραγόντων που βοήθησαν στην ανάπτυξη και παρακμή τους. Αρχικά, ο πιο ουσιαστικός παράγοντας ανάπτυξης ενός πολιτισμού είναι οι εσωτερικές προκλήσεις, σε κοινωνικό επίπεδο, που έχει να αντιμετωπίσει μια κοινωνία, στα ερωτήματα που πρέπει να απαντήσει αλλά και τα προβλήματα που οφείλει να λύσει. Με αυτόν τον τρόπο διαμορφώνεται ένα ολοκληρωμένο σύστημα αξιών και ιδεωδών.

Δεύτερος παράγοντας είναι η ύπαρξη προηγούμενου πολιτισμού, ώστε ο νέος να έρθει ως συνέχειά του, χρησιμοποιώντας τον ως υπόστρωμα και θεμέλιο. Τρίτος παράγοντας είναι η γεωγραφική θέση, η οποία βοηθά στην επαφή με άλλους πολιτισμούς, νοοτροπίες, ήθη και έθιμα και γενικά με το ξένο, το άλλο, το οποίο ενσταλάζει καινούργιες ιδέες στον πολιτισμό αλλά και βοηθά στην οικονομική ανάπτυξη και το εμπόριο. Άλλος παράγοντας είναι η ετερότητα ως πρόκληση και ανταγωνισμός, που εμπνέει και μεταρρυθμίζει τις κοινότητες ενός πολιτισμού. Τέλος, είναι η γενικότερη ιστορική συγκυρία και η επαφή με άλλους μεγαλύτερους πολιτισμούς ανασυνθέτοντας τα ήδη υπάρχοντα χαρακτηριστικά.

Περνώντας στην ανάπτυξη, δηλαδή την εξέλιξη, φτάνουμε στην ακμή. Η ακμή ενός πολιτισμού κατά κύριο λόγο βασίζεται στη δημιουργικότητα, την ανοικτότητα και τη δικαιοσύνη μεταξύ των ατόμων και των κοινωνικών ομάδων, διαχέοντας με αυτόν τον τρόπο μια αυτοπεποίθηση σε ολόκληρη την κοινωνία, ώστε αυτή να έχει διάρκεια. Και μετά έρχεται η παρακμή και οι σκοτεινοί χρόνοι. Τη στιγμή που θα αρχίσει να διαφαίνεται η έλλειψη δημιουργικότητας, κυρίως σε κοινωνικό επίπεδο, τότε ο μεσαίωνας είναι προ των πυλών. Δηλαδή, όταν η κοινωνία, ο πολιτισμός είναι ανίκανος να δώσει λύσεις και απαντήσεις στα δικά του προβλήματα με καινούργια επιχειρήματα, καινούργιες ιδέες και προσφεύγει σε ήδη δοκιμασμένες και προχυμένες λύσεις του παρελθόντος, έχει χάσει την ταυτότητά του στο χρόνο. Ακόμη, ο πολιτισμός παρακμάζει, όταν οι δημιουργικές δυνάμεις αντικαθίσταται από κυρίαρχες δυνάμεις και κυρίαρχες ελίτ, που «καθοδηγούν» τις κοινωνίες με αυταρχικό και τυραννικό τρόπο. Όταν αυτή η ελίτ φτάσει σε επίπεδα πνευματικού εκφυλισμού τότε αυτή η ατμόσφαιρα προϊδεάζει για το επερχόμενο τέλος.

Μπαίνοντας πιο βαθιά στους παράγοντες και τα στοιχεία παρακμής μιας κοινωνίας ή ενός πολιτισμού, θα βρεθούμε μοιραία να αναλύουμε τις ταξικές ανισότητες. Στοιχείο παρακμής είναι η προλεταριοποίηση του πληθυσμού κάτω από τις κυρίαρχες τάξεις. Όταν δηλαδή η πλειοψηφία των ατόμων χάνουν τη δουλειά, την περιουσία, τα υπάρχοντα, τη δημιουργικότητα, την αυτοπεποίθηση, τα όνειρα και τις κατακτήσεις τους. Στην αρχή μπαίνουν σε μια περιδίνηση αταραξίας, απάθειας και άρνησης και με την πρώτη αφορμή θα εξελιχθεί σε εξέγερση και επανάσταση. Εκτός βέβαια από τη φτωχοποίηση του εσωτερικού πληθυσμού, περιφερειακά υπάρχει και ένα ακόμη προλεταριάτο, ζώντας επίσης στη φτώχια και την ανέχεια, που επιζητά ένα ξεροκόμματο για να επιβιώσει. Επιπρόσθετα, η παρακμή επιταχύνεται και από περιβαλλοντικούς και άλλους παράγοντες, όπως παραδείγματος χάρη πανδημίες, μεταβολή των κλιματικών συνθηκών και καταστροφή του οικοσυστήματος.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε βέβαια και την προσπάθεια της συγκέντρωσης της εξουσίας και τη δημιουργία μιας μεγαλύτερης κυρίαρχης οντότητας από μικρότερες, οι οποίες σταδιακά ενδεχομένως χάνουν την αυτοτέλεια της κυριαρχίας τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιλιταριστικών και ιμπεριαλιστικών τάσεων. Σε φιλοσοφικό επίπεδο, τέλος, η παρακμή ενός πολιτισμού επέρχεται κάθε φορά που ο άνθρωπος ανακαλύπτει τον εαυτό του πάντα σε σχέση με τον άλλο. Με άλλα λόγια, όταν οι υπαρξιακές αγωνίες μιας κοινωνίας εκφράζονται ως δικαιολογίες για την φαινομενικά καλύτερη θέση στην οποία βρίσκεται έναντι κάποιας άλλης κοινωνίας, τότε βρίσκεται σχεδόν μέσα στον μεσαίωνά της.

Στα τοπικιστικά και εθνικιστικά καπρίτσια της Ελλάδας για τους εορτασμούς των διακοσίων χρόνων από την επανάσταση του 1821, απαντά η γενικότερη παρακμή του δυτικού πολιτισμού, ο οποίος ενοποιήθηκε, απώλεσε κάθε έννοια ετερότητας και ποικιλίας και ζει μια κατ’ επίφαση ελευθερία. Μιμείται ως τρόπο ζωής οτιδήποτε χυδαίο, αντιαισθητικό, αντικοινωνικό και συντηρητικό και προβάλλει τον εαυτό της στο μέλλον κάνοντας επίκληση αυθαίρετα στο ένδοξο παρελθόν της. Το πιο σημαντικό όμως χαρακτηριστικό, που διαφαίνεται ήδη από τη δεκαετία του 1990, είναι η ανάπτυξη σε πολλά επίπεδα μιας πολυάριθμης, απαίδευτης, διαχειριστικής ελίτ, η οποία διακατέχεται από μια νοοτροπία που θεοποιεί τη μετριότητα και την ποταπότητα. Είναι η ελίτ της εξευτελιστικής μετριότητας του ατομοκεντρισμού, της ανηθικότητας και της ρηχότητας, της έλλειψης αξιών και ιδανικών, αλλά και η ενσάρκωση του ξεπεσμού, των ταπεινών κινήτρων και του εξαιρετικά χαμηλού επιπέδου λόγων αλλά και πράξεων με γνώμονα το ατομικό συμφέρον.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr

Χάρης Δούκας: Δέχεται επίθεση από τον Ζούκοφ, τον Πλεύρη και δεξιά τρολ επειδή είπε… «μπάτσος» – Τι πραγματικά έγινε (video)

Χάρης Δούκας

Χάρης Δούκας: Δέχεται επίθεση από τον Ζούκοφ, τον Πλεύρη και δεξιά τρολ επειδή είπε… «μπάτσος» – Τι πραγματικά έγινε (video)

Μάλιστα θέση στον χορό πήρε και ο Θάνο Πλεύρης - Τι πραγματικά ειπώθηκε από τον…

Πάτρα: «Βρήκε η παλάμη μου εκεί και μαύρισε το χέρι μου», λέει ο 17χρονος που υπέστη ηλεκτροπληξία (Video)

image 3

Πάτρα: «Βρήκε η παλάμη μου εκεί και μαύρισε το χέρι μου», λέει ο 17χρονος που υπέστη ηλεκτροπληξία (Video)

Ένα 24ωρο μετά τα όσα έγιναν στο Λύκειο της Πάτρας, ο 17χρονος φέρνει στο μυαλό του εικόνες, που θα θυμάται για καιρό.

Βίντεο–ντοκουμέντο κατέγραψε τη δράση των διαρρηκτών στα βόρεια προάστια – Κλωτσούν μέχρι να σπάσουν την πόρτα

433589017 703248218462576 2760550193709265598 n

Βίντεο–ντοκουμέντο κατέγραψε τη δράση των διαρρηκτών στα βόρεια προάστια – Κλωτσούν μέχρι να σπάσουν την πόρτα

Bίντεο ντοκουμέντο με τη σπείρα που ξάφριζε σπίτια σε Εκάλη και Νέα Ερυθραία - Αίσθηση…

Έλενα Ακρίτα: Ξεμπρόστιασε τα γέλια Βορίδη και Μιχαηλίδου στη Βουλή – «Μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι» (εικόνα)

Ακρίτα 1

Έλενα Ακρίτα: Ξεμπρόστιασε τα γέλια Βορίδη και Μιχαηλίδου στη Βουλή – «Μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι» (εικόνα)

Την ώρα που συζητούσαν για τους 57 νεκρούς των Τεμπών, ο Βορίδης με τη Μιχαηλίδου…

Αρπάχτηκαν on air Τζίμα και Πρετεντέρης για τον Καραμανλή: «Αυτό είναι άποψή σου Γιάννη, η δική μου είναι άλλη» (video)

Καταγραφή 13

Αρπάχτηκαν on air Τζίμα και Πρετεντέρης για τον Καραμανλή: «Αυτό είναι άποψή σου Γιάννη, η δική μου είναι άλλη» (video)

Για τη βουλευτική ασυλία και τη δικαιοσύνη στην περίπτωση του Αχιλλέα Καραμανλή αρπάχτηκαν η Ράνια…